Morgunblaðið - 03.05.1958, Blaðsíða 6

6
MORCU1SBLAÐ1Ð
Laugardagur 3. maí 1958
STJÓRNMÁLALEG ÁTÖK
Á NORÐURLÖNDUM
í NORÐURLANDABLÖÐUNUM
er talað um, að kalt sé í stjórn-
málunum nú á vorinu á Norður-
löndum. Er þar átt við að Svíþjóð
og Finnlanci eiga í stjórnmálaleg-
um örðugleJKum í sambandi við
efnahagsmáiin og fleira. En í
Noregi er um að ræða eins konar
heimilisófrið innan Verkamanna
flokksins í sambandi við utan-
ríkisstefnuna.
Að undai.íörnu hafa staðið
deilur í Svíþjóð um hin svo
nefndu almennu eftirlaun, og
hefur það leitt til þess að ríkis-
stjórnin hefur boðað kosningar
hinn 1. júní.
Deilurnar um eftirlaunin
leiddu til þess á síðasta ári, að
Bændaflokkurinn gekk út úr
stjórninni og var þá lokið því
samstarfi, sem hefur staðið
um stjórn landsins í mörg ár.
Jafnaðarmenn mynduðu þá minni
hlutastjórn. í októbermánuði
kom til þjóðaratkvæðagreiðslu
um tillögur hinna ýmsu flokka
varðandi eftirlaunamálin, en það
leiddi ekki til neinnar niður-
stöðu. Tillögur jafnaðarmanna
fengu rösklega 46% af atkvæð-
unum, en tillögur borgaraflokk-
anna hlutu til samans um 50%.
Jafnaðarmennirnir héldu samt
sem áður fast við sína tillögu
og borgaralegu flokkarnir vildu
heldur ekki víkja frá sinni af-
stöðu og þar með var auðséð,
hvaða enda þetta mál fengi í þing
inu.
Deilurnar um eftirlaunin eru
fyrst og fremst um framkvæmd
þess máls, en allir flokkarnir
eru á einu máli úm að
hækka skuli eftirlaunin, frá því
sem nú er. Hins vegar vilja borg-
aralegu flokkarnir hafa frjáls-
legri framkvæmd á þessu máli
heldur en jafnaðarmennirnir og
á því hefur strandað.
Jafnaðarmennirnir, sem vila
ganga lengra í þessu eftirlauna-
máli, telja að það muni skapa
þeim allgóðan jarðveg við kosn-
ingar og gera sér vonir um að
vinna nú hreinan meirihluta við
kosningarnar í júní Eins og nú
stendur hafa jafnaðarmenn 106
þingmenn en borgaralegu flokk
arnir 119, kommúnistar hafa 6
þingmenn.
Á hinn bóginn er það heldur
ekki útilokað að kosningarnar 1.
júní leiði til þess að borgaralegu
flokkarnir myndi ríkisstjórn, en
það yrði þá í fyrsta sinni í 30
ár. Að vísu hefur ekki tskizt að
sameina þessa flokka um eina
ákveðna tillögu í eftirlaunamál-
inu, sem nú veldur mestum deil-
um, heldur ber þar hver fram
sína sérstöku leið. En það er
ekki þar með útilokað, að borg-
aralegu flokkarnir muni samt
sem áður geta komið sér saman
um eins konar sameiginlega
stefnuskrá, sem svo gæti leitt
til þess að þeir flokkar myndi
stjórn, að kosningunum loknum.
Færi svo, væri auðséð að jafn-
aðarmenn hefðu ekki reiknað
dæmið rétt í sambandi við það
hvaða áhrif eftirlaunamálið hefði.
í Finnlandi hefur stjórn von
Fieandts orðið að segja af sér og
bráðabirgðastjórn tekið við und-
ir forystu Kuuskosis. Hinn nýi
forsáetisráðherra hefur, eins og
fyrirrennari hans, lagt áherzlu
á að hann væri óháður flokkum
og samtökum. En stjórnin hefur
aðeins það hlutverk að halda í
horfinu þar til kosningar hafa far
ið fram í byrjun júlí og munu
flokkarnir láta hana sitja þang-
að til, til þess að hrinda ekki
ekki af stað nýrri stjórnar-
kreppu rétt fyrir kosningarnar.
Ástæðan til þess að stjórn von
Fieandts féll, var ágreiningur út
af landbúnaðarmálum. í landinu
er stöðugt kapphlaup milli kaups
og vöruverðs, þanmg að vísitalan
hækkar sífellt og þar með bæði
verðlag á varningi og vinnu og
hefur þetta gengið þannig á víxl
í alllangan tíma. Engin ríkis-
stórn hefur getað ráðið við þessi
vandræði og stjórnmálaflokk-
arnir hafa raunverulega gefizt
upp við að mynda stjórn til að
leysa það. Þar af kemur að hver
bráðabirgðastjórnin hefur rekið
aðra. Hvernig þetta svo fer eftir
kosningarnar í júlí er ekki talið
fyrirsjáanlegt nú.
í Noregi stendur stjórnin
eiftnig höllum fæti. Fyrir stuttu
síðan lýsti Einar Gerhardsen
forsætisráðherra því yfir, að ef
ekki væri hægt að tryggja sam-
komulag innan verksmanna-
flokksins um utanríkisstefnuna,
mundi stjórn nans segja af sér.
Það hefur lengi verið ljóst, að
ágreiningur væri í uppsiglingu
innan verkamannaflokksins um
stefnuna gagnvart NATO, og
kom þetta m. a. fram, þegar 45
af þingmönnum verkamanna-
flokksins gáfu út um páskana
ályktun um, að Norðmenn skyldu
beita sér gegn því, að Vestur-
Þjóðverjar kjarnorkuvæddu her
sinn. Þetta er í fyrsta sinn síðan
styrjöldinni lauk, sem komið
hefur til opinberra átaka um
utanríkismálastefnu Noregs. í
umræðunum í stórþinginu skýrði
Halvard Lange utanríkisráðherra
frá skoðun sinni og stjórnarinnar
á kjarnorkuvæðingu þýzka hers-
ins. Hann benti á, að Noregur
hefði fyrir sitt leyti lýst því yfir
í NATO, að ekki væri óskað eft-
ir því, eins og nú stæði, að settar
yrðu upp eldflaugastöðvar á
norsku landi, en að norska stjórn
in væri á þeirri skoðun að hvert
einstakt ríki innan NATO ætti
að ráða því sjálft, hvort það
tæki kjarnorkuvopn í sínar hend-
ar vörzlur eða ekki. Ef Norð-
menn færu að beita sér gegn því,
að eitthvert einstakt land, svo
sem Þýzkalnd, hefði kjarnorku-
vopn þá vreri það í rauninni sama
Atomium — tákn sýningarinn ar, gnæfir við hiinin'
Atomium—talandi tákn vorra tíma
Önjruir grein Haralds J. Hamars írá
heimssýningunni í Bríissel
BRUSSEL, laugardag: — Heims-
sýníngin í Brussel er í fáum orð-
um sagt stórbrotin, fróðleg, fjöl-
breytt og ógleymanleg. Nokkrir
og að Norðmenn berðust gegn
yfirlýstri stefnu NATO í þessum
málum. En þrátt fyrir þessa
skýringu Langes er ágreiningur-
inn mjög djúptækur og það mun
fremur hafa verið af tiliti t'i
innanríkismálanna en nokkurs
annars, að stjórnin hefur ekki
fallið á þessum ágreiningi hingað
til. Gagnrýnendurnir hafa hald-
ið sér í skefjum af ótta við að
steypa stjórninni, en það hafa
þeir ekki talið heppilegt, eins og
sakir stæðu.
dagar nægja ekki til þess að
skoða þessa mestu sýningu allra
tíma, ef vel á að vera. Lúnir
fætur og slitnir skór — og enn
er meira en helmingur 500 ekra
sýningarsvæðisins ókannaður.
Þar hafa yfír 40 þjóðir og fjöl-
margar alþjóðastofnanir reist um
200 sýningarskála og hallir — og
þar hafa færustu byggingafræð—
ingar heims lagt hönd á plóginn.
Þar tjalda allar þjóðir því bezta,
sem til er—og jafnframt er brugð
ið upp myndum úr lífi hinna ein
stöku þjóða, náttúrufari landa
þeirra og framleiðslu — á lista-
legan hátt.
Margt er breytt frá því, sem
var, er fyrsta heimssýningin var
haldin í London árið 1851 — og
það má einnig segja, að margt sé
shrifar úr
daglega lífínu
Framleiðsla
á þungu vatni
ÞEGAR menn tala um leiðir til
að tryggja vaxandi velmegun
og framfarir á íslandi, verður
þeim sem eðlilegt er tíðrætt um
stóriðju. Landið er að sönnu
snautt að kolum, málmum og
öðrum hráefnum fyrir slíkan at-
vinnurekstur. Hins vegar eru hér
orkulindir, sem a. m. k. ennþá
eru ódýrari en orka frá atómver-
um; Leikmönnum virðist því ein-
sýnt, að stóriðja á Islandi hljóti
að vera fólgin í framleiðslu, sem
krefst mikillar orku en tiltölu-
lega lítils hráefnis. Áburðarverk-
smiðjan í Gufunesi er dæmi um
iðjuver af þessu tagi, en verk-
smiðjurekstur sá, sem rætt er um
að koma upp í framtíðinni, á að
vera í miklu stærra sniði og
skipta mun meira máli fyrir
þjóðarbúskapinn allan.
Fyrir nokkrum dögum komu
hingað á vegum Efnahagssam-
vinnustofnunarinnar í París
nokkrir erlendir sérfræðingar til
að athuga tæknileg skilyrði til
þungavatnsframleiðslu. Velvak-
andi skilur auðvitað lítið í þeim
atriðum. Hér mun vera um að
ræða mál, sem sprenglærðir ís-
lenzkir sérfræðingar hafa athug-
að mánuðum saman, og niður-
staðan hefur orðið sú, að erlendir
starfsbræður þeirra hafa verið
beðnir að koma til frekari at-
hugana. Ólærðum mönnum hlýt-
ur að virðast þungt vatn sérlega
heppileg framleiðsluvara fyrir
íslendinga. Hráefnið er aðeinsl
vatn og úr því er skilið þetta
merkilega efni, „þungt vatn“, sem
mun vera um 1/7000 af venjulegu
vatni eins og það kemur fyrir
í náttúrunni. Ekki þarf að óttast,
að flutningskostnaður til og frá
þessu eylandi á hjara heims
verði til að svipta fyrirtækið allri
lífsvon, því að afköst verksmiðju,
sem kostar 650 millj. kr. (fyrir
utan raforkuver) yrðu aðeins 100
tonn á ári. Það eru hins vegar
nokkuð verðmæt tonn, því að
hvert kíló af þungu vatni er nú
selt á rúml. 1000 kr., og verðmæti
ársframleiðslunnar miðað við nú-
verandi verðlag yrði þá alls um
100 millj. kr. Hér er því um stór-
iðju að ræða, sem miklir flutn-
ingar eru ekki tengdir við. Er nú
ekki annað að gera fyrir okkur
en vona, að niðurstaðan verði sú,
að tæknilega sé hagkvæmt að
reisa verksmiðju þessa hér á
landi. Við skulum hins vegar
muna, að þar með er björninn
ekki unninn, því að fjármögnun
slíks fyrirtækis hlýtur að vera
mikið vandamál. En Velvakandi
hyggst ekki hætta sér út í hug-
leiðingar um það efni eða bolla-
leggingar um þjóðfélagsleg áhrif
stóriðju á íslandi, sem einnig er
ýmsum, sem um þetta hugsa, ofar
lega í huga. Þó verður að geta
þess, að Velvakandi líkaði ekki
sem bezt, er sérfræðingarnir
töldu Hveragerði heppilegasta
staðinn fyrir verksmiðjuna. Það
getur vart þýtt annað en það, að
hitasvæðið þar og norður um
allan Hengil yrði nýtt til fram-
leiðslú á þungu vatni. Einhvern
veginn fyndist Velvakanda betra,
að ýmsu leyti ef unnt væri að
nýta til þungavatnsframleiðslu
önnur jarðhitasvæði, helzt í ó-
byggðum, svo að hitaorkuna á
Suðvesturlandi megi nota til
smærri atvinnurekstrar, sem nú
er þegar tekið að gera að nokkru
og rætt er um að gera í ríkum
mæli síðar.
Þungt vatn er notað í kjarn-
kljúfunum sjálfum. Er því ætlað
að draga úr hraða einda þeirra
(nevtróna), sem kljúfa kjarn-
ana. Er þær losna úr atóm-
kjörnunum hver af annarri er
hraði þeirra svo mikill, að þær
ná ekki að kljúfa aðra atóm-
kjarna. Til að draga úr hraðan-
um eru þær látnar rekast á létta
kjarna. Til þess eru vetniskjarnar
þeir, sem eru í þungu vatni mjög
heppilegir. Þeir eru byggðir úr
sérstakri gerð eða ísótóp af vetni,
sem oftast er sýndur með efna-
fræðitákninu D, stundum með
tákninu H2. Þessir kjarnar eru
gerðir úr tveimur eindum, pró-
tónu og nevtrónu, en venjulegir
vetniskjarnar (H eða H1) úr einni
eind (prótónu). Þungt vatn er
nú ekki framleitt í stórum stíl
annars staðar en í Bandaríkjun-
um. Öllu meira kann Velvakandi
svo ekki frá þessu merka fyrir-
brigði að segja.
breytt síðan síðasta heimssýning-
in var haldin, í New York árið
1939. Á þessu tímabili hefur
framþróunin orðið ör, örari en
framsýnustu menn óraði fyrir —
og í dag höfum við afhjúpað
ýmsa þá leyndardóma jarðlífs-
ins, sem menn hugleiddu ekki á
síðustu heimssýningu. í dag höf-
um við yfir að ráða þekkingu,
sem gæti fært okkur betri, mann-
legri heim. En við virðumst samt
ekki þess megnug að notfæra
okkur þessa þekkingu, eins og
allir hefðu framast kosið. Heims
sýningin í Brússel ber öðru frem-
ur merki þeirra átaka, sem eiga
sér stað milli efnishyggjunnar og
þess mannlega, einlægra óska um
friðsælt, þægilegt — og umfram
allt mannlegt líf.
Atomium, tákn sýningarinnar,
stendur á miðri aðalgötu sýning-
arsvæðisins og teygir sig 102
metra til himins — og rís
ofar öllu á sýningarsvæðinu.
Risakúlurnar 9 geisla í sólskin-
inu, þessi bygging er talandi
tákn vorra tíma, atomaldarinnar.
— og einnig þess, hve verkfræð-
ingar nútímans eru djarfir í
smíðum sínum. Waterkeyn verk-
fræðingur, „höfundur“ Atomium,
hugsaði sér í fyrstu, að kúlurnar
8 hvíldu á þeirri neðstu. En síðar
kom í ljós, að Atomium mundi
ekki þola meiri vindhraða en
svarar til 80 km á klst., en í
Belgíu getur vindhraðinn farið
allt upp í 120 km á klst. Þess
vegna var horfið að því að
treysta á bygginguna með þrem
ljótum grindverkum, sem
eru í miklu ósamræmi við fágað
an heildarsvip Atomium.
En erfiðleikunum var ekki þar
með lokið. Enda þótt undirstað-
an væri vönduð og treyst sem
kostur var, mun Atominum hafa
sigið lítið eitt eftir að byggingu
þess var langt komið. Water-
keyn verkfræðingur hefur hins
vegar staðhæft, að allar slíkar
sögur séu uppspuni, Atomium
hafi ekki sigið nema 1 mm. Orð-
róurinn hefur e.t.v. komizt á
kreik vegna þess að þrjár kúln-
anna eru tómar og ekki ætlazt
til að fólk hafi þar viðkomu til
þess að hætta ekki á að ofþyngja
það — eða koma því úr jafnvægi.
í hinum kúlunum er komið fyrir
myndrænum sýningum af þróun
kjarnorkuvísindanna — Og í
þeirri efstu er veitingasalur. Þar
er verðið íka „himinhátt", því að
þar greiða efnaðir 5 sterlings-
pund fyrir máltíðina.
Bygging Atomium hefur tekið
rúmt ár. Efnið mun vera sérstakt,
mjög sveigjanlegt stál, og í upp-
hafi var gert ráð fyrir, að full-
Framh. í bls. 15