Morgunblaðið - 21.06.1958, Blaðsíða 9

Laugardagur 21. júní 1958
Mmtnrnyni AÐih
9
Til framandi hnaífa — ný „mána&ar-
bák" Almenna hókafélagsins,
eftir Gisla HaUdórsson verkfræðing
ÚT er komin júní-bók Almenna
bókafélagsins. Nefnist hún Til
framandi hnatta og er eftir
Gísla Halldórsson verkfræðing.
Til framandi hnatta fjallar um
geimför og geimsiglingar. Hefur
höfundur bókarinnar kynnt sér
þau mál um langt skeið, og er í
hópi fróðustu íslendinga í þess-
ari grein.
Erfitt er í stuttu máli að gera
grein fyrir þeim mikla og
skemmtilega fróðleik, sem þessi
bók hefur að geyma. Hún skipt-
ist í þrjá aðalkafla. Fjallar sá
fyrsti um „alla heima og geima“,
eins og höfundur kemst að orði í
íormála, — undirbúning manns-
ins undir ferðalög út fyrir þyngd
arsvið jarðar, heimsóknir til
tunglsins og annarra hnatta og
lýsing á þeim hnöttum, sem
hugsanlegt væri að heimsækja.
í öðrum kaflanum er lýst þró-
un í smíði eldflauga og gerð drif
efna þeirra, er knýja þær fram.
Síðan eru langir kaflar með mörg
um myndum um gervitungl síð-
asta vetrar, hugsanleg sam-
göngutæki í geimnum og á öðr-
um hnöttum, og loks er kafli um
líkindi fyrir lífi á öðrum hnött-
um.
í þriðja kafla gerir höfundur
á ljósan og einfaldan hátt grein
fyrir helztu skoðunum nútíma
eðlisfræðinga og heimspekinga á
tilverunni, — upphafi og endi
veraldar, vitrun Einsteins, stytt-
ingu tommustokksins við mjög
hraða hreyfingu, hægfara tíma á
ferðalögum um geiminn og úti i
geimnum, stærð alheimsins o.fl.
Að lokum er mjög ýtarlegt hug
taka- og orðasafn.
í bókinni eru um 60 myndir
og uppdrættir, margar þeirra
heilsíðumyndir og nokkrar lit-
myndir. Stærð hennar er 208 bls.
auk 34 myndasíðna.
Bókin er unnin í Víkings-
prenti, prentmyndagerðunum,
Lithóprenti og Litrófi og bók-
bandsvinnustofunni Bókfelli h.f.
Er allur frágangur sérlega vand-
aður, hvar sem á er litið.
Á fundi með fréttamönnum í
tilefni af útgáfu bókarinnar, sagði
Gísli Halldórsson m. a.:
Ég vona að þessi bók verði
mörgum til ánægju og fróðleiks.
Ekki sízt vona ég að hún eigi
eftir að glæða áhuga margra
ungra manna og drengja á
náttúrufræðunum og verkfræð-
unum. Ég vildi óska að til væri
miklu meira úrval bóka á ís-
lenzku um slík efni og að takast
mætti að vekja almennan áhuga
íslendinga á raunvísindunum
meir en orðið er. Einnig og ekkí
sízt í heimi raunveruleikans og
í leit að leyndardómum náttúr-
unnar má finna hamingjuna.
Ég hefi frá blautu barnsbeini
haft áhuga á hvers konar fyr-
irbærum og tilraunum. Ég mun
þannig ekki hafa verið nema 12
eða 13 ára (1919 eða 1920) þegar
ég helti rjúkandi saltpéturssýru
ofan á „fixer natrón“ í flösku og
flýtti mér að setja tappann í.
Eftir augnablik myndaðist rauð-
brúnn reykur og tappinn skauzt
af miklum krafti úr flöskunni.
Þetta var eins konar eldhreyfill,
sem notaði fljótandi eldsneyti!
Og ef ég hefði haft hugmynd um
að ég var þarna á næsta leiti
með að verða fyrsti maður í
heimi til að búa til eldflaug með
fljótandi eldsneyti þá hefði ég
ekki hætt að leika mér að þess-
um skotum!
Vinur minn og bekkjarfélagi
Halldór Dungal sem varð hrifinn
af tilrauninni fór niður í Reykja
víkur apótek og keypti sér flösku
af saltpéturssýru. Stakk henni
í vasann. En þegar hann kom
heim var tappinn brunninn úr
og Halldór hérumbil brunninn
UPP og varð að binda um sár
hans. Þannig mun Halldór hafa
orðið einna fyrstur til að fórna
En hætt var við tilraunirnar um
sinn!
Þegar ég varð stúdenf árið
1925 varð ég að taka þýðingar-
mikla ákvörðun. Ég hafði sem sé
áhuga á heimspeki og ritstörfum
á annan bóginn, en uppfinning-
um og tilraunastarfsemi á hinn
bóginn. Hvað átti ég nú að leggja
fyrir mig? Eftir mikil heilabrot
kaus ég verkfræðina. Hún myndi
frekast gera mér fært að sjá fyrir
móður minni sem var orðin
ekkja, en gefa mér um leið mögu
leika á að starfa að uppfinning-
um. Á ritstörfum myndi ég lík-
lega svelta í hel eða a.m.k. ekki
verða nein gagnleg stoð. Svona
getur maður verið barnalegur.
Það kom aldrei til þess að ég
þyrfti að styrkja móður mína.
Systir mín sá fyrir því. Og
löngu, löngu síðar, þegar ég var
loksins orðinn uppfinningamað-
ur, úti í Ameríku, fékk é'g skeyti
um að hún væri dáin. Ég gat
ekki svo mikið sem komizt heim
til að vera við útförina. Kannske
er þetta ástæðan til þess að mér
finnst alltaf að hún sé ennþá á
sér og geta samkjaftað frá
morgni til næsta morguns.
Ég er stundum að velta þvi
fyrir mér, hvort ég eigi að sætta
mig við að fara á Elliheimilið á
þessu tiltölulega unga aldurs-
skeiði!
Mest myndi mig langa til að
glíma við einhver stór verkefni.
T.d. Hitaveitu og rafvirkjun úr
gufu úr Hengilsvæðinu! Nú mun
eiga að fara að bora þar með
stóra bornum. Vona ég að sá hiti
og sú orka sem þar verður virkj-
uð verði fyrst og fremst hagnýtt
með hag Reykjavíkur og nær-
sveita fyrir augum.
Það verður að tryggja Reykja-
víkurbæ nægan hita, áratugi
fram í tímann, frá þeim neðan-
jarðar gufukatli sem Hengillinn
er. Það ætti strax að hefjast
handa um að rannsaka aðstæður
og gera áætlun um slíka virkjun.
Mér skilst, að áætlað sé að gufa
sem fengist með borunum í
Henglinum myndi ekki kosta
nema 1/10 á móts við það, sem
hún myndi kosta framleidd með
olíu eða kolum. Innflutningur á
erlendu eldsneyti gæti aldrei
keppt við gufuorkuna og þess
vegna verður að tryggja hags-
muni Reykjavíkurbæjar og ann-
arra íslenzkra aðila, áður en
samið er um hagnýtingu orkunn-
ar til útflutnings í formi þungs
vatns.
Annars úir og grúir af merki-
legum viðfangsefnum á íslandi.
Og möguleikarnir væru ótæm
andi, ef íslendingar væru ekki
búnir að binda sig og vefja í
slíkt net fyrirmæla og lögbanna,
að enginn má sig hreyfa.
Ég á að baki áratuga reynslu
innanlands og utan um fram-
leiðslu og sölu á fiskiafurðum.
Tel ég fyrir hendi ýmsa mögu-
leika um nýjar verkunaraðferð-
ir.
Enda þótt það sé vénjulega
hin óarðbærasta vinna hér á
landi að fást við hugmyndasköp-
un, hefi ég ekki komizt hjá þvi
upp á síðkastið, að eyða nokkr-
um tíma í að hugsa og teikna
tæki til þess að þurrka skreið,
á eins mánaðar tíma eða svo.
Hefi ég góðar vonir um að
þetta megi takast á hagkvæm-
an hátt, en þá mætti framleiða
skreið allx árið og einnig frá því
í maí og fram í september, sem
nú er dauður tími. Gæti þá skap-
azt tugmilljóna króna útflutn-
ingsverðmæti, allt í hörður.l
gjaldeyri.
Vonandi verður unnt að útvega
það fé sem þarf til að byggja og
starfrækja fyrsta tækið. Ég hefi
séð svo margar nýjungar ryðja
sér til rúms hér á landi, sem
líkt hefur staðið á um. T.d. hrað-
frysta fiskinn, sem erfitt átti
uppdráttar í fyrstu. Tilviljunin
olli því, að ég kom Mr. Smet-
hurst í samband við Skipulags-
nefnd atvinnumála 1935. En
hann varð fyrsti kaupandi að
hraðfrystum flökum og síðan
langstærsti kaupandi. Hafði ég
áður skilað skýrslum um fryst-
inguna til nefndarinnar.
Jæja, þetta er nú orðið svo
langt, en af miklu að taka.
Ég fór út í að skrifa þessa bók
fyrst og fremst vegna þess að ég
hafði gaman af því. Ef ég skyldi
skrifa fleiri bækur myndi það
hiklaust verða af sömu ástæðu.
50 ára afmœli Umf. ,,Samhygðar"
Gísli Halldórsson
lífi, þangað til það rifjast upp
fyrir mér, að svo er ekki.
En þegar hér var komið sögu
varð mér það ljóst að ég hafði
náð þeim árangri sem ég haföi
sett mér, að verða gjaldgengur
uppfinningamaður. Einnig að ég
hafði í leiðinni eignazt og tapað
flestum veraldlegum verðmæt-
um. Og að eiginlega væri nú kom
inn tími til að hefja splunkunýtt
líf: Gerast nú rithöfundur og
heimspekingur!
Þó að ég hafi fjórfaldað tekjur
mínar í Bandaríkjunum á fjórum
árum og nýlokið við að setja upp
þurrkara sem ég hafði fundið
upp og sem valdir höfðu verið
til að framleiða eitt öflugasta
eldflaugadrifefni sem nú þekk-
ist, þá ákvað ég að snúa aftur
heim á leið til Islands. Hreinsa
til í mínu gamla vélasöiufyrir-
tæki, sem ég hafði orðið að selja
að mestu leyti áður en ég fór
vestur til Ameríku. En fyrirtæki
þetta hafði komizt í mikla örðug
leika.
Kom ég svo heim árið 1956 um
haustið, enda þótt ég væri bú-
settur áfram í Baltimore, Md.,
— og sé það reyndar enn.
Það atvikaðist svo eins og af
sjálfu sér, að ég fór að sinna mín
um gömlu störfum á ný hér í
Reykjavík. Gamla skrifstofan í
Hafnarstræti 8 var af tilviljun
laus, og okkur Stefáni Thoraren-
sen hefur alltaf komið ágætlega
saman.
Síðan eru nú IV2 ár: — „Ef
einhvern vantar miðstöðvarteikn
ingu í hús þá fæst hún hérna!“
Ég er allan daginn á þönum eftir
einhverjum sem vantar miðstöðv
arteikningu! Svo eru aðrir á
þönum eftir mér. Einn hefur
fundið upp eilífðarvél og vill fá
mig til að hjálpa sér með smá-
vegis endurbót.
Mér þykir gaman að vera á ís-
landi. Hvergi meira gaman fyrir
sér í þágu eldflaugavísindanna. þá sem ekki þurfa að vinna fyrir
SELJATUNGU, 10. júní. — Mikil
hátíðahöld voru hér í sveitinni
sl. laugardag, er Ungmennafélag-
ið „Samhygð“ minntist fimmtíu
ára starfsafmælis síns. Það var
stofnað þann 7. júní 1908. Hefir
það starfað alla tíð síðan og
sinnt fjölda verketna, er síðar
skal lauslega vikið að.
Afmælishátíðin hófst kl. 1.30
e. h. á laugardaginn með því að
hátíðagestir gengu til guðsþjón-
ustu í Gautverjabæjarkirkju þar
sem sóknarpresturinní síra Magn
ús Guðjónsson, prédikaði, en
kirkjukór Gaulverjabæjarsóknar
söng, Organleikari var Pálmar
Eyjólfsson, Stokkseyri. Síra
Magnús flutti skörulega ræðu,
þar sem hann ræddi hinn upp-
runalega tilgang ungmennafélag-
anna og þátt þeirra í sjálfstæðis-
baráttu þjóðarinnar fyrr á tím-
um. Minnti hann æskufólkið á
hlutverk sitt með þjóðinni og að
enn væri fyllsta þörf fyrir góðan
liðskost í baráttu þjóðarinnar til
verndar tungu sinni og þjóðerni.
Hann fagnaði og því að forráða-
menn U. m. f. Samhygðar skyldu
hefja afmælishátíð sína í húsi
drottins, og bað æskuna að minn-
ast þess jafnan að efla samband
sitt við kirkju sína og kristindóm
Athöfninni í kirkjunni lauk með
því að kórinn söng þjóðsönginn.
Er gestir gengu úr kirkju söfn
uðust þeir saman á Gaulverja-
bæjarhlaði en þaðan var gengið
til félagsheimilisins og var ís-
lenzki fáninn borinn fyrir skrúð ■
göngunni.
I félagsheimilinu var sezt að
kaffiborðum, er stúlkur úr ung-
mennafélaginu höfðu alþakið hin
um lystilegustu veitingum. For-
maður félagsins, Stefán Jasonar-
son bóndi í Vorsabæ, setti sam-
komuna, bauð gesti velkomna og
lýsti tilhögun dagskrárinnar, sem
var mjög fjölbreytt. Aðalræðu
dagsins, ágrip af sögu félagsins,
flutti Gunnar Sigurðsson bóndi
í Seljatungu. Rakti hann í stór-
um dráttum helztu þætti fimm-
tíu ára starfs ungmennafélagsins,
en það hefir að mörgum menn-
ingar- og nytsemdarmálum unnið.
Kvað hann þar til mega nefna
stofnun og rekstur bókasafns, er
starfað hefði á vegum félagsins
ailt frá stofnun þess, byggingu
samkomuhúss, er íélagsmenn
reistu árið 1911, og aftur árið
1947, er lokið var byggingu nú-
verandi félagsheimilis. Félagið
reisti Það í samstarfi við hrepps-
félag og kvenfélag sveitarinnar,
og er eigandi að hálfu heimilinu.
Þá hófst félagið handa um bygg-
ingu íþróttavallar árið 1948 og er
byggingu hans nú lokið og fyrir-
hugað að vígsla hans fari fram á
þessu sumri. Að skógrækt hefir
félagið unnið frá upphafi og liefir
nú á leigu afgirtan reit er gróður
sett er í árlega. Leikstarfsemi
hefir frá byrjun verið eitt helzta
mál félagsinfe, og hefir það árlega
sýnt sjónleiki smáa og stóra eftir
því hvernig aðstæður hafa verið
hjá félagsmönnum hverju sinni.
Þá hefir félagið nú lokið við að
skrásetja öll örnefni í sveitinni og
unnið er að kvikmynd, er tekin
er af ýmsum þáttum sveitarstarf-
anna. Ræðumaður drap á ýmis
fleiri viðfangsefni er of langt
yrði upp að telja hér, en félagið
hefur þó að unnið og mörgum
þeirra skilað heilum í höfn. Gunn
ar lauk máli sínu með þvi að
segja, að þó mörgu af hugðar-
og ætlunarverki félagsmanna
væri nú eftir fimmtíu ára starf
i höfn komið væri þó enn hin
mesta þörf fyrir að félagarnir
störfuðu með bróðurhug að efl-
ingu frjálsrar hugsunar. minnt-
ust afreka frumherjanna, og
heiðruðu jafnan þjóðlega siði og
trúmennsku við land og þjóð.
Að ræðu Gunnars lokinni á-
varpaði formaður félagsins stofn
endur þess er mættir voru á sam-
komunni, færði þeim þakkir fé-
lagsins fyrir brautryðjendastarf
þeirra og ræktarsemi við íélagið.
Skýrði hann frá því að félagið
hefði í tilefni fimmtíu ára afmæl-
is síns kjörið alla stofnendur sína
heiðursfélaga. Afhenti hann síð-
an hverjum stofnanda félagsins
heiðursskjal undirritað af stjórn
þess. Stofnendur félagsins
eru nú 20 á lífi en félagið stofn-
uðu alls 24 piltar og stúlkur. Þá
var Ingibjörg Dagsdóttir frá
Gaulverjabæ kjörinn heiðursfé-
lagi, en húii er eina stúlkan, er
gegnt hefur formannsstörfum í
félaginu til þessa, auk þess sem
hún lagði félaginu ómetanlegt
lið á þeim árum, er hún heigaði
því starfskrafta sína.
Þá söng kirkjukórinn undir
stjórn Pálmurs Evjólfssonar.
Hafði kórinn æft sérstaklega
fyfir afmælishátíðina og þótti
söngur hans takast með ágætum.
Hófust nú frjáls ræðuhöld og
tóku þessir gestir til máls: Ólafur
Sveinsson, Syðra-Velli; Hall-
mundur Einarsson frá Brands-
húsum; Steindór Gíslason. Haugi;
Hafsteinn Þorvaldsson, formaður
U. m. f. „Vöku“ í Villingaholts-
hreppi; Dagur Brynjúlfsson fyrr-
verandi hreppstjóri í Gaulverja-
bæ; Sigriður Einarsdóttir for-
stöðukona kvenfélagsins, Kristín
Andrésdóttir frá Vestri-Hellum,
og Páll Guðmundsson, Baugsstöð
um. Fluttu þau öll félaginu þakk-
ir fyrir liðna tíð auk þess sem
þau árnuðu því áframhaldandi
farsældar í starfi sínu.
Var nú klukkan orðin sjö, og
gjört hlé á samkomunni, enda
fóru heimamenn til búverka á
heimilum s'rum. Hófst svo sam-
koman aftur kl. 22 með bví »8
sýnd var stutt kvikrnynd, «r
Gísli Bjamason verkstjóri á Sel-
fossi heíír tekið af ýmsum at-
burðum í sveitinni fyrir ung-
mennafélagið að undanförnu. SÍ8
an söng Einar Sturluson, tenor-
söngvari, nokkur lög með aðstoS
Gunnars Sigurgeirssonar organ-
leikara. Að því loknu fluttu stutt
ávörp, Ingimundur Jónsson frá
Holti, er var fyrsti formaður
„Samhygðar", Hermann Sigur-
jónsson Rafholti, og Sigurður
Greipsson, formaður Héraðssam-
bandsins „Skarphéðins“
Þá var sýndur leikþáttur: „Sam-
býlismenn". Leikendur voru þrir
félagar úr ungmennafélaginu.
Síðasta atriði dagskrárinnar var
að sex pör sýndu vikivaka undir
stjórn Arndísar Erlingsdóttur,
húsfreyju á Galtastöðum. Síðan
ávarpaði formaður féiagsins sam
komugesti, þakkaði þeim rnarg-
háttaðan sóma sýndan félaginu
á þessum merkisdegi þess svo og
þakkaði hann gjafir er því höfðu
borizt í tilefni dagsins. Hann
bað fólk minnast hugsjóna æsk-
unnar, og kvað því aðeins get*
dafnað blómlegt félagslíf í sveit-
inni að skilningur og samstarfa-
vilji hinna eldri og yngri vaerl
jafnan í hávegum hafður, svn
sem segja mættj að verið hefði
í starfi ungmennafélagsins „Sam-
hygðar" þau fimmtíu ár er það
ætti nú að baki. Óskaði hann
síðan hverjum einum góðrar
heimkomu um leið og hann flutti
gestum þakkir fyrir ánægjulegan
dag. Var nú dansað af miklu
fjöri lengi nætur, og er mál
manna að aldrei fyrr hafi svo mik
ill mannfjöldi verið samankom-
inn í félagsheimilinu sem fyrr-
nefndan hátíðisdag, enda mikið
á þriðja hundrað manns er sótti
afmælishátíðina. Ölvunar varð
eigi vart og enginn neytti reyks
meðan á samkomunni stóð. -Má
slikt. til fyrirmnydar telja.
Félaginu barst fjöldi gjafs,
svo sem forkunnar fagur silfur-
bikar til verðlauna í glímukeppni,
gefandi Steindór Gíslason bóndi
á Haugi, myndasafn úr fjörutíu
ára afmælishófi félagsins, gefandj
Sigurður Tómasson úrsmiður.
Ennfremur myndarlegar peninga
gjafir frá stofnendum og öðrum
velunnurum félagsins innansveit-
ar og utan. Þá bárust félaginu
heillaskeyti og var eitt þenr*
svohljóðandi:
Hálf öld er liðin, hugir okkar
mætast,
hvar sem við dveljum fjarri
átthögonum
óskum við þess að allt það megt
rætast,
Framh. á bls. 14