Morgunblaðið - 12.08.1958, Blaðsíða 9

Þriðjuðagtrr 12. ágúst 1958
MORCVISBLAÐIÐ
9
Þórunn Richarðsdóttir í Höfn
BORGARFJARÐARSYSLU er
landfræðilega skipt í tvo
hluta. Skilur Skarðsheiði, Geld-
ingadragi og síðan Botnsheiði
byggðarlög efri og ytri hluta
sýslunnar. Við vesturenda Skarðs
heiðar, en útverðir hennar í
þeirri átt eru Hafnarfjall og Ölv-
er, stendur bærinn Höfn við sjó-
inn og svarra brimöldur Borgar-
fjarðar þar löngum við túnfótinn.
Höfn er fyrsti bærinn utan Skarðs
heiðar sem komið er að eins og
leið liggur eftir þjóðveginum þeg
ar komið er ofan úr héraðinu. Er
lengsta bæjarleiðin í sýslunni
milli Hafnar og Grjóteyrar sem
er yzti bærinn að ofan. Höfn er
landstór jörð og nytjarík, enda
lengi setin af fyrirmönnum sýsl-
unnar. Mæddi þar jafnan mikið
á, sökum þess hvernig til hagar
um fyrirgreiðslu margs konar
við vegfarendur, því þjóðvegur-
inn lá rétt við bæjarvegginn
þangað til nú fyrir áratug eða
svo, að vegstefnunni á þessum
slóðum var breytt og vegurinn
lagður nokkuð fjær bænum.
Á þessu höfuðbóli hefir ráðið
ríkjum með miklum skörungs-
skap meðan henni entist heilsa
til, um sex ára tuga skeið, gáfuð
og gagnmenntuð sæmdarkona,
Þórunn Richarðs.dóttir Sívertsen.
Hún lézt 3. þ.m. þá hátt komin á
sjötta ár hins tíunda tugar. Síð-
ustu árin átti Þórunn við þráláta
vanheilsu að stríða, en hafði þó
lengst af fótavist annað veifið.
Entist henni hið andlega afgervi
mun betur og lengur en líkams-
hreystin.
Margt gegnra, góðra dugnaðar-
Og athafnamanna hefir á ýmsum
tímum flutzt annarsstaðar að í
þessi byggðarlög og gert þar garð
inn frægan. Meðal þeirra var
Þórunn í Höfn. Hún var Múl-
sýslungur að ætt. Fædd í Arnar-
gerði í Fáskrúðsfirði 9. desember
1862. Foreldrar hennar voru
Richarður Þórólfsson, smiður og
kona hans Guðrún Guðmunds-
dóttir, ljósmóðir. Fluttust þau
hjónin búferlum þegar Þórunn
var á barnsaldri, upp á Fljótsdals-
hérað og þar ólst Þórunn upp.
Þegar Þórunn var átján ára veikt
ist hún af hnémeini. Fengu lækn-
ar þeir, er til var leitað þar eystra
engu áorkað til lækningar á
meinsemd þessari sem gekk mjög
nærri Þórunni og olli henni mikl
um þrautum svo að eigi hafði
hún not fótarins. Var þá til þess
ráðs gripið að hún færi til Reykja
víkur og leitaði sér lækningar
hjá Scherbeck landlækni. En
seint sóttist með bata í hnémein-
inu. Fátt hafði verið um farar-
eyri er Þórunn fór að austan til
þess að leita sér lækninga, en
löng dvöl í Reykjavík þessara
erinda kóstnaðarsöm. Þá varð
Þórunni það til liðs, að góð kona
þar í bæ, sem bar nokkur kennsl
á foreldra hennar, Þórdís Thor-
steinsen bauð henni hjá sér að
vera. Hafði maður Þórdísar ver-
ið sýslumaður um skeið austur
þar. Meðan Þórunn dvaldi á heim
ili þessa skjólstæðings síns og
beið bata á sjúkdómi sínum,
stundaði hún nám í Kvennaskól-
anum eftir því sem heilsan leyfði
þótt eigi væri hún þar fastskráð-
ur nemandi. Sóttist henni námið
frábærlega vel. Fóru þar sam-
an góðar gáfur, námfýsi og
handlagni.
Þegar útséð þótti um það, að
Þórunn fengi hér á landi bót
ráðna á hnémeininu, ákvað hún
með tilstyrk og atbeina góðra
manna að leita til útlanda og
komast þar undir læknishendur.
Tók Þórunn sig upp og hélt til
Skotlands og komst inn í sjúkra-
hús í Edinborg og dvaldi þar
samfellt í fjórtán mánuði. Hlaut
hún þar, að þeim tíma liðnum,
fullan bata að öðru leyti en því,
að vei-ki fóturinn hafði örlítið
stytzt og stakk hún nokkuð við
æ síðan er hún gekk. En sú varð
raunin á að spítalavist hennar í
Edinborg varð henni annað og
meira en það að hún kæmist
aftux til fullrar heilsu, því með-
an hún dvaldist þar lærði hún
meðal annars ensku, en nokkuð
hafði hún áður lært í málinu í
Kvennaskólanum í Reykjavík.
Tóku yfirlæknir spítalans og aðr-
ir forráðamenn hans ástfóstri við
þessa ungu íslenzku stúlku er
leitað hafði á náðir þeirra, og
greiddu götu hennar á allan hátt.
Er Þórunn kom út af spítalanum
hafði svo skipazt málum hjá
henni, að hún var fleyg og fær
í málinu er hún las, talaði og
ritaði og skildi til hlítar. Varð
þetta til þess að Þórunn ílentist
í Skotlandi og dvaldist þar sam-
fellt um hálfs fjórða árs skeið.
Átti hún því láni að fagna að
komast þar í kynni við gott og
hámenntað fólk. Dvaldi hún á
Þórunn RicharSsdóttir
heimili þess við góðan orðstír.
Tókst með því og henni einlæg
vinátta. Kunni það vel að meta
trúmennsku hennar og mann-
kosti. Hélt Þórunn lengi síðan
kynnum við fólk það er hún
dvaldi hjá og hafði við það bréfa-
skipti svo áratugum skipti.' Á
þessum árum kynntist Þórunn vel
enskum bókmenntum. Hélt hún
áfram lestri enskra bóka eftir
heimkomuna svo sem við varð
komið. Einnig var Þórunn gagn
kunnug bókmenntum Norður-
landa og las hún og talaði þau
mál til fullrar hlítar. Eftir dvöl-
ina í Skotlandi, sem hafði haft
mjög þroskavænleg áhrif á Þór-
unni, skerpt skilning hennar á
margháttuðum viðfangsefnum og
aukið víðsýni hennar, settist hún
að í Reykjavík, og tókst á hend-
ur kennslu við Kvennaskólann
þar. Kenndi hún þar einkum
ensku og hannyrðir. Auk þess
kenndi hún mikið í einkatímum
heima hjá sér. Fýsti ungar stúlk-
ur mjög að komast til náms hjá
konu er hlotið hafði frama er-
lendis en þær voru ekki á hverju
strái á þeim tíma. Eftir fjögurra
ára kennslu við Kvennaskólann
sótti sjúkleikinn Þórunni enn
heim. Fékk hún þá augnveiki sem
olli því, að hún gat ekki sinnt
kennslustörfum í jafnríkum mæli
og hún hafði gjört að undanförnu.
Var Þórunn því tilneydd að leita
sér annars léttari starfa. Varð
þetta til þess að hún réðst til
Magnúsar prófasts Andréssonar á
Gilsbakka og skyldi hún cneðal-
annars hafa þar á hendi heima
kennslu.
Gilsbakkaheimilið var með
miklum menningarbrag. Þar var
ráðdeild og fyrirhyggja á höfð
um alla hluti utanbæjar og inn-
an. Magnús prófastur var mikill
lærdómsmaður, sem leiddi marg-
an ungan manninn á menntabraut
ina með því að kenna honum
undir skóla. Húsfreyjan, Sigríður
Pétursdóttir Sivertsen frá Höfn
var rausnarkona mikil og bú-
forkur, Það vár þvi engan veginn
í kot vísað að setjast að á slíku
fyrirmyndarheimili og engin
hætta á að menn græfu pund
sitt í jörðu er dveldu við þá at-
hafnasemi sem þar lá í landi.
Þórunn hafði á hendi heimilis-
kennslu á Gilsbakka í tvo vetur.
Koma Þórunnar að Gilsbakka
og dvöl hennar þar olli þáttaskil-
um í lífi hennar. Hér var fram-
tíð hennar ráðin. Eftir sjúkdóms-
þrautir er hún hafði orðið að
þola í mörg ár, ferðalög og dvöl
á ýmsum stöðum utan og innan
lands var Þórunn nú komin heil
á húfi í skaut hinnar íslenzku
sveitanáttúru sem breiddi út
faðminn á móti henni. Hér kynnt-
ist hún bróður húsfreyjunnar á
Gilsbakka, Torfa í Höfn. Hér
felldu þau hugi saman og gengu
í hjónaband árið 1898. Tók Þór-
unn þá við búsforráðum í Höfn.
Hafði Torfi þá búið í Höfn um
skeið með móður sinni, Steinunni
Þorgrímsdóttur prests í Saurbæ.
Tók Torfi við búi í Höfn eftir
lát Péturs föður síns, sem var
stórbrotinn athafnamaður bæði
til sjós og lands. Bjuggu þeir
feðgar, Pétur og Torfi, jafnan
stórbúi í Höfn svo sem fyrirrenn-
arar þeirra þar höfðu áður gjört.
Var Torfi, sem faðir hans, mikill
myndarmaður, fríður sýnum og
gjörvilegur. Var hann búsýslu-
maður mikill að þeirra tíma
hætti, greiðasamur og höfðingi
heim að sækja. Þórunn færðist
vissulega mikið í fang að taka við
búsforráðum á hinu stóra og
mannmarga heimili.
Eigi hafði fyrr reynt á hæfni
hinnar nýju húsmóður til slíkra
starfa að því viðbættu að halda
uppi risnu og fyrirgreiðslu við
gesti og gangandi við fjölfarna
þjóðbraut. En reynslan skar brátt
úr um það að ekkert skorti á um
að Þórunn hefði til að bera alla
kosti góðrar, umhyggjusamrar,
röskrar og dugmikillar húsfreyju.
Þá skorti hana ekki rausn og
greiðasemi við gesti sem að garði
báru.
Allir sem til þekktu luku upp
setti hún mál sitt fram ljóst og
lipurt á skýran og skilmerkileg-
an hátt. Hefir allmikið af rit-
gerðum eftir Þórunni birzt í blöð
um og tímaritum. Varð Þórunn
oft við tilmælum héraðsbúa nær
og fjær um að flytja erindi á
manna^nótum, þar sem hún var
í hvívetna aufúsugestur. Var að-
alinntak boðskapar hennar, að
vísa æskunni veginn til framfara
og drýgja þar dáð, vinna landi
sínu og þjóð allt það gagn er ork-
an leyfði. Lýstu erindi þessi og
öll framkoma hennar göfugum
hugsunarhætti þessarar gagn-
merku konu.
Eftir tíu ára ástrika sambúð
þeirra hjóna, Þórunnar og Torfa
varð hún fyrir þeirri þungu raun
að missa mann sinn á blómaskeiði
lífsins. Höfðu þau eignazt einn
son er bar nafn Péturs afa sins
og var hann sjö ára þegar Torfi
faðir hans lézt.
Var byggðarlaginu þungur harm-
ur kveðinn við fráfall Torfa, sem
var hinn mætasti maður, vin-
sæll og vel metinn. En þyngst
skall þó áfall þetta á herðum
ekkju hans og ungum syni.
Reyndi nú, sem raunar oft áður,
á manndóm Þórunnar sem lét
hvergi bifast. Bar hún harm sinn
í hljóði og tók á sínar herðar
hlutverk beggja við búskapinn,
húsbónda- og húsfreyjustörf. Rak
hún búið í Höfn áfram af mikl-
um dugnáði, með rausn og prýði.
Var Þórunn mjög hjúasæl, enda
umhyggjusöm og dagfarsgóð á
heimili. Árið 1934 lézt á heimili
hennar fjörgamall maður, Bjarni
Eiríksson, er þá hafði verið vinnu
maður í Höfn í sextíu ár. Lét
Þórunn sér mjög annt um að búa
þessum góða og trúa þjóni heim-
ilisins góða ellidaga. Margt ungra
manna ólst upp frá barnsaldri í
skauti Þórunnar í Höfn. Lét Þór-
unn sér jafnumhugað um upp-
eldi þessara ungu manna sem
síns eigin sonar, enda báru þeir
kærleikshug til Þórunnar, slíkan
sem hún væri móðir þeirra.
Þegar Pétur sonur Þórunnar
hafði aldur og þroska til tók hann
við búsforráðum hjá móður sinni
og hefir jafnan verið mikið ást-
ríki með þeim mæðginum; og
hefir Pétur ekki átt neina ósk
heitari en þá að geta látið móður
sinni í té ást og umhyggju í
hárri elli hennar, og kunni hún
vel að meta þetta ástríki einka-
sonar síns.
Margs konar vottur viðurkenn-
ingar og virðingar féll Þórunni
í skaut. Ungmennafélag sveitar
hennar og Kvenfélagasamband
Mýra- og Borgarfjarðarsýslu
gerðu hana að heiðursfélaga. Ár-
ið 1932 var hún sæmd riddara-
krossi fálkaorðunnar.
Eg sem þessar línur rita og átti
því láni að fagna að njóta um
langan aldur vináttu og velvildar
þessarar merku og fluggáfuðu
menntakonu, kveð hana með
innilegu þakklæti og viðurkenn-
ingu á sannleiksgildi þeirra orða
stórskáldsins norska, Björnsons,
er Þórunn hafði svo mikið dálæti
á, að „þar sem góðir menn fara
eru guðs vegir“.
Pétur Ottesen.
Má ég segja?
ALÞYÐUBLAÐIÐ birtir í dag
skráningu á genginu. Annars
vegar er bankagengið á sterlings
pundinu kr. 45.70, en hins veg-
ar ferðamannagengið kr. 91.86.
— Þetta er skýr myhd af blessun
bjargráðanna, sem okkar ágætn
ríkisstjórn setti verkamönnum og
allri alþýðu til líkamsheilla og
s^lubótar.
Verkamaðurinn selur vinnu
pundið sitt á kr. 45.70 að við-
bættum 5%. Sumir fá í viðbót
einum munni um það, að Þórunn | aðrar 5%, eða jafnvel 6%, með
þessi siðfágaða menntakona sem | verkfallshótun. En Dagsbrúnar-
gædd var svo miklu andlegu ! mennirnir fá enga hækkun. Það
fjöri, skipaði með miklum virðu- ! hentar ekki fyrir kommúnista, í
leik húsfreyjusætið í Höfn. Hún hili, að bæta kjör þeirra.
bjó manni sínum og starfsfólki
gott og ánægjulegt heimili. Hjarta
hlýja húsmóðurinnar, gamansam-
ar, glaðværar og fræðandi sam-
ræður, sem hún hélt uppi, settu
svipmót á heimilisbraginn. Gætti
þessara lífgandi áhrifa hinnar
hreinlyndu og hispurslausu hús-
freyju langt út fyrir heimilið. Þór
unn unni menntun og framförum
hvers konar og hafði sjálf af
miklu að miðla í þeim efnum.
Þórunn kunni vel að meta gildi
félagssamtaka er hafið gætu til
vegs og gengis ýmis hugsjóna-
og menningarmál sem vakn-
aður var áhugi á hjá hinum
uppvaxandi æskulýð lands vors.
Hin arnfleyga hugsun og skarp-
skyggni Þórunnar sá í anda hin
stóru og margháttuðu verkefni
sem biðu æskunnar í landi voru.
Var Þórunni það til hinztu stund-
ar mikið ánægju- og gleðiefni
hve áfram miðaði hin siðari árin
að hrinda í framkvæmd æsku-
draumum hennar um hagnýtingu
á náttúrugæðum lands vors. Hafði
dvöl Þórunnar erlendis á æsku-
skeiði og kynni hennar af fram-
förum þar, vakið hana til um-
hugsunar um hversu ástatt var
þá hér hjá oss í þessum efnum.
Láu þau hugðarefni henni jafnan
þungt á hjarta að aðstaða vor í
þessum efnum tæki stakkaskipt-
um og að nýtt líf og fjör færðist
hér yfir á framkvæmda- og at-
hafnasviði.
Ungmennafélaga- og kvenfé-
lagastarfsemin átti því vissulega
hauk í horni þar sem Þórunn var.
Kom hún þar mikið við sögu í
byggðarlagi sínu og reyndar víð-
ar. Þórunn var kona mælsk og
En þegar verkamaðurinn kaup-
ir vörurnar til heimilis síns, verð
ur hann að borga kr. 91.86 fyrir
pundið, sem hann seldi á kr.
45.70. Svo miklu mun vöruhækk-
unin nema á næstu mánuðum.
Þetta er blessun bjargráðanna, og
á Alþýðublaðið sannarlega þakk-
ir skilið fyrir að sýna dæmið á
svo einfaldan hátt. — Þetta skil-
ur hver verkamaður, í hvaða
flokki, sem hann er.
Annars ber lítið á milli í skoð-
unum verkamanna í Sjálfstæðis-
flokknum og Alþýðuflokknum.
Báðir stefna að sama markinu,
meiri framkvæmdum og bætt-
um hag almennings. Báðir eru
frjálslyndir umbótaflokkar, og
vilja jafnan upp á við. Við ættum
að hætta að tala um íhaldsmenn
og krata, hvort heldur eru for-
ystumenn eða óbreittir liðsmenn.
Hvorugt nafnið á við. Við eigum
samleið og sameiginleg hagsmuna
mál, þó sína götuna gangi hver.
Árni Ketilbjarnar lýsti þessu
vel nýlega, í ágætri grein. Eg sé
að Tíminn hefir hrokkið harka-
lega við vegna hennar, sem eðli-
legt var. Framsóknarflokkurinn
er auðvitað hræddur við að missa
þá valdaaðstöðu, sem hann hefir
aflað sér með aðstoð vina sinna,
kommúnistanna.
Þjóðviljinn þorir ekki að segja
neitt enn. Kommúnistar vita vel
um óánægju verkamanna, sem
eru orðnir leiðir á svikunum og
finna vel að kaupið minnkar að
verðgildi með hverjum degi. Og
verkamenn sjá einnig, að atvinnu
leysið blasir við á næstu mánuð-
um, ef ekkert verður að gert.
Það hefir orðið þjóðinni dýrt
málsnjöll. Þá var hún frábær- j ævintýri, að færa nær alla verzl-
lega ritfær. Var hún í ræðu og J unina austur fyrir tjaldið. Það sjá j staklega unga íólkið, sem nú er
riti hugkvæm og hugmyndarík, * verkamenn nú vel. Almenningur | Framh. á bls. 14
verður að gefa með öllum vör-
unum, sem þangað fara. En fær
í staðinn lélegar vörur með upp-
skrúfuðu verði, miklu lakari og
dýrari en aðrir selja. Þó að komm
únistum líki þessi verzlun vel,
og einstaka aðrir hagnist á þvi,
þá er það ekki til hagsbóta fyrir
alþýðuna.
En kommúnistar hafa unnið vel
og lengi að þessum hugðarmálum
sínum, og undirbjuggu jarðveg-
inn. Þeir byrjuðu þegar 1946 að
vinna að gengislækkun bak við
tjöldin, buðu skuldabröskurum að
stoð sína. Eg fylgdist vel með því,
og dáðist að seiglu þeirra, sem
spyrntu á móti. Þar átti Stefán
Jóhann sinn góða þátt, enda of-
sóttu korhmúnistar hann og
rægðu. Og, því miður, urðu o£
margir til þess, að Ijá þeim lið.
Sem unglingur þekkti cg vel
samvinnustefnuna. Þá var hún
fyrst og fremst samhjálp til sjálfs
bjargar, eins konar jafnaðar-
stefna, sem gerði strókostlegt
gagn og bætti hag bænda. Þá
var ekki óskað eftir einokunar-
aðstöðu og valdi, heldur var þetta
frjálslynd samkeppnisstefna. Nú
er öldin önnur. Bændurnir hafa
þar nú orðið ekkert að segja.
Þetta er nú orðið ferlegt fjármála
vald í höndum fárra manna, sem
öllu ráða. Vald, sem hefir sogið
til sín nær helming af sparifé
þjóðarinnar ,sem það svo helzt
vill losna við að greiða, en sitja
eftir með eignirnar. Til þcss er
gengislækkun hentug leið.
Allt ofurvald* hvort heldur er
frá kommúnistum, Framsóknar-
flokknum eða skuldabröskurum,
er alþýðunni til tjóns. Öll al-
þýða verður að berjast gegn því-
líku ofurvaldi. Sá, sem fengið
hefir lán, á sjálfur að borga það
eftir sinni getu. En, því miður,
virðist lítið gengið eftir greiðsiu
hjá stórskuldurum, en þeir, sem
lítið hafa og lítið skulda eru
krafðir vægðarlaust.
Fyrir nokkru íiutti Jón Emils
erindi, og skrifaði ágætar greinar,
um nauðsyn þess, að koma á rétt-
látri kjördæmaskipun. Vitanlega
er bezta og sjálfsagðasta iausnin
sú, að gera allt landið að einu
kjördæmi. Það er langt síðan vitr-
ir menn sáu það, þeir Jón Þor-
láksson og Héðinn Vaidimarsson.
Alþýða manna ætti að fylgja
þeirri kröfu fast eftir, þó sér-