Morgunblaðið - 29.01.1959, Blaðsíða 8

MORCUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 29. jan. 1959
Gunnar Bjarnason: Hestamannarabb III.
Samskipti manns og hests
HVERJUM manni er nokkur
hestamennska í blóð borin, hann
hlýtur yndi af hestum, er hann
kynnist þeim, og sá, sem kemur
góðhesti á bak, kennir sérstaks
unaðar, sem önnur skemmtun
getur ekki veitt.
Íslenzk hestamennska felur í
sér sérstakt listfengi, sem hefur
með arfbundnum hætti fylgt
þjóðstofni og hestakyni úr germ-
anskri forneskju. Hins vegar er
hestamennska vor óhefluð og „ó-
skóluð“, en úr því mun verða
bætt á komandi tímum.
Hér á eftir tek ég til meðferð-
ar nokkur atriði, sem hver hesta
maður þarf að vita og nota í íþrótt
sinni:
1. Skynjun hestsins
Til að geta skilið hestinn til
hlítar, þarf temjarinn að þekkja
skynjun hans, sem er þannig:
a. Hesturinn hefur mun stærra
sjónhorn en maðurinn, og hann
er nærsýnni. Sumum hestum
birtist mynd hlutanna skyndi-
lega, og verður þeim þá brugð-
ið. Er þetta ættgengur ókostur
og kallast sjónhræðsla. Af
þessu er ljóst, að mikill mun-
ur er á sjónskynjun manna og
hesta.
b. Hesturinn heyrir miklmm mun
betur en menn. Stundum veld-
ur það misskilningi milli
manns og hests.
c. Hesturinn hefur næma þef-
skynjun og mikið bragðnæmi.
d. Hesturinn er talinn hafa gott
minni en takmarkaða skiln-
ingsgáfu. Hann er tiltölulega
kjarklítið dýr.
Hestamaðurinn þarf sífellt að
hafa það í huga, að mögu-
leikar á að kenna hesti
hlýðni, störf eða listir, byggjast
aðallega á eftirtöldum eiginleik-
um hans: góðu minni, lítilli rök-
hyggju og öryggisleysi gagnvart
Mmhverfinu. Kennslan byggist á
endurtekningu á einföldum atrið-
um, taka frá hestinum ótta og
færa honum öryggi. Ailt dekur
skal vera með gát.
2. Sjálfstamning hestamannsins.
Eigin tamning og sjálfsögun að
verulegu marki er nauðsyn hesta
manni. Hann verður að þroska
með sér eftirtalda eðlisþætti og
mannkosti: skapstillingu, þolin-
mæði, kjark, ákveðna framkomu
og föst handtök, skilning, fljóta
og rökvísa hugsun og síðast en
ekki sízt: samúð með hestinum
og kærleika til hans.
Það er hrein undantekning, ef
hestamanni leyfist að beita hest
refsingu. Svipa á að skoðast sem
mildur hvatningasproti en ekki
sem barefli. Leiðin er að finna
hæfar aðferðir við hvern hest, og
láta hann skilja vilja mannsins
með rökvísum og rækilega end-
urteknum aðferðum.
3. Frumtamning hests
Best er að framkvæma frum-
tamningu hests á húsi að vetrin-
um eða á vorin.
Fyrst er hesturinn bundinn á
traustan bás með rólegum að-
ferðum. Sé tryppið styggt og
villt, skal dag hvern ganga til
þess og eyða nokkrum tíma í að
bursta það og strjúka. Snerta
skal það hátt og lágt með föstum
handtökum én forðist fitlandi
snertingu, sem veldur kitlum.
Strjúka skal með þéttum tök-
um niður fætur og halda svo fast
að hönd losni ekki, þótt hestur-
inn sparki. Ekki skal fara með
hendur niður fyrir hækil fyrr en
hestinum er orðið sama um,
hvernig maðurinn strýkur lærin
og klofið. Hesturinn má aldrei
losa hönd mannsins. Ef það tekst,
magnast hann í ólátum sínum,
sem frá hans sjónarmiði er eins
konar frelsisbarátta. Sé vel og
rétt farið að hesti, hættir hann á
fáum dögum mótþróa við temj-
arann, en í þess stað fer hann að
hafa gaman af þessum nýja félaga
og leiknum við hann.
Þegar hesturinn er orðinn ótta-
laus og rólegur, má fara að beizla
hann. Skal það endurtekið oft
með rólegum tökum.
bás í nokkra daga, áður en farið
er að ríða honum úti. Hesturinn
þarf að læra að bera byrðina, og
ef farið er ógætilega á bak ó-
tömdum hesti, getur bakið svign
að um of og valdið hestinum sárs-
auka. Slíkt er algeng orsök þess,
að hestar reyna að kasta mann-
inum af baki.
Sjaldan er ástæða til að taka
áhættu við tamningu hesta. „Of-
urhugar" gera það stundum af
barnaskap, en sjaldan af skyn-
samlegri ástæðu. Markmiðið með
tamningunni er að skapa ó-
skemmdan góðhest og skal haga
sér samkvæmt því, beita gjör-
hygli, varkárni og réttum vinnu-
brögðum.
Samtímis þessari frumtamn-
ingu hests á húsi skal teyma
hann út, helzt daglega. Skal þá
kenna honum að ganga og hlaupa
við báðar hliðar mannsins jafnt
og beita við það lagni og lempni,
en stympast ekki. Hestar eru í
þessum efnum mjög misnæmir
og misjafnlega sérlundaðir. Mola-
laun geta oft hjálpað vel við
þessa kennslu.
Rétt taumþjálfun er veigamik-
ið atriði tamningar. Beztu beizl-
ismélin, að minnsta kosti við
tamningu, eru sver gúmmél eða
Þrátt fyrir frumtamningu á stangarmélum hefur fjörhestur-
inn, LÓTI FRÁ SKUGGARJÖRGUM, tekið mjúkan hita gúm-
mélanna og fengið hnakkabeygju og höfuðburð þess hests,
sem hlýðir næmu og mildu taumhaldi.
aðstoðarmenn ,sem halda í taum
hestsins í fyrsta skiptið og teyma
af stað fyrsta spölinn. Þá kemur
Jarpur frá Víðidalstungu stekkur yfir hindrun. Þannig skulu menn sitja hesta, er þeim er hleypt
yfir hindranir eða skurði. Hér má það finna að haumhaldi, að í stökkinu hefur stríkkað um of
á taumi, svo að bitarnir lenda á milli jaxla.
Næst skal fara að leggja hnakk
á hestinn á básnum og setjast á
hann berbakt með rólegum til-
burðum. Mikilvægt er að þjálfa
og styrkja hak hestsins inni á
fsienzk áseta á tölthesti og rétt taumhald við stangarmél
sver járn-hringamél með egg-
endum (eggendamél). Byrja skal
á að standa við hlið hestsins, taka
tauma og halda þeim ofan við
miðjar síður. Með mjúku átaki
er reynt að fá hestinn til að japla
á mélunum og veita mjúkt við-
nám. Þegar hesturinn veitir við-
námið, er sagt að hann „taki bit-
ann“. Þá má setjast á bak hest-
inum, þar sem hann er bundinn
á básnum, halda taumunum niðri
við bakið og kenna honum að
skilja hið milda taumhald og
sveigja hálsinn rólega til hægri
og vinstri. Atakið á taumnum
skal vera hornrétt á stefnu kjálk-
ans. Þeir ,sem halda höndum of
hátt, draga bitana inn á milli
jaxla. Það þykir hestinum óþægi-
legt, og auk þess er sú ranga
átaksstefna á tauma leið til að
gera hesta taumstífa.
Síðasti þáttur frumtamningar
er að kenna hestinum að standa
kyrrum, þegar farið er á bak í
frjálsræði úti. Þegar þetta hefur
verið æft nokkrum sinnum í ör-
yggi á bás, taka hestar þessu að
jafnaði vel og með stillingu úti.
Ef temjari er ekki fullkomlega
öruggur, er rétt að hafa 1 eða 2
fljótt í ljós, hvort hesturinn býr
yfir undirhyggju og hrekkjum,
eða hvort hann hefur gefið sig
manninum á vald, námfús og
hlýðinn. Oft vilja hestar hreyfa
sig af stað, þegar maðurinn er
hálfsetztur í hnakkinn. Þennan
ósið þarf að venja strax af þeim
og kenna þeim að standa graf-
kyrrum í nokkrar sekúndiur eft-
ir að maðurinn er setztur í hnakk
og hefur náð ístöðum. Þessu at-
riði gleyma íslenzkir temjarar of
oft.
4. Áseta og taumhald
Rétt áseta á fetgangi og tölti
er þannig: Menn sitji beinir en
óþvingaðir í baki með olnboga
þétt að síðum. Lengd ístaðsóla
sé þannig, að fætur séu lítið bogn
ir um hné og knapinn lyftist vel
úr hnakknum, þegar hann stend-
ur í ístöðum. Stefna fóta getur
verið breytileg, en bezt fer á, að
breyta sem minnst frá eðlilegri
stefnu ístaðsóla, þó hæfir tölt-
hreyfingu að rétta nokkuð úr
hnjám.
Á brokki er ásetunni breytt frá
fetgangsásetu á þann hátt, að
knapinn sveigir bakið nokkuð og
situr beinn. Með hreyfingu í
hnakkanum (lyftingu) beitir
temjarinn áhrifum sínum til að
móta brokkið, auka svif þess og
lengd.
Á skeiði er ásetu oftast breytt
þannig, að knapinn hallar sér
nokkuð aftur, beinn í baki. f
þessum efnum virðast hestamenn
þó hafa hver sitt lagið.
Á stökki og í hindrunarhlaupi
er haft styttra í ístöðum en hér
að framan er sagt. Skulu ístöð
þá ekki ná niður fyrir brjóst
hestsins. Sérstaklega er mikil-
vægt að gæta þessa, er hestum
er hleypt á hindranir, því að ann-
ars gæti knapinn fengið högg á
fætur sína.
Á stökki halla menn sér fram,
fjaðra í ístöðum og fylgja hreyf-
ingum hestsins vel eftir. Þegar
hestur stekkur yfir hindrun, lyft-
ir knapinn sér í hnakknum um
leið og hesturinn lyftir sér til
stökksins, og mikilvægt er að
gæta þess, að rétta sig ekki við,
fyrr en hesturinn hefur fullkom-
lega lokið stökkinu. Menn styðja
höndum við miðjan háls hestsins,
uppi undir faxinu og halda oln-
bogum aðklemmdum.
Taumhald fer að nokkru leyti
eftir því, hvaða beizlisútbúnaður
er notaður. Um er að ræða;
málmhringjamél með eða án egg-
enda, gúmmhringjamél og ís-
lenzkt stangarmél með keðju. öll
mélin eru nothæf, en mestur er
vandi að nota stangarmél og auð
veldast er að skemma hesta með
þeim, en oft ná menn sama ár-
angri með hringamélum, ef rétt
er með þau farið og þaiu notuð
frá byrjun.
Þegar hringamél eru notuð,
skal halda taumnum niðri við
hnakknef. Hafa skal hendur þann
ig, að hnefar viti saman með 2—3
þverhanda millibili. Annað meg-
inatriði við taumhald byggist á
því að hafa taumana nógu þjála
og lipra, leðurtaiuma eða borða-
tauma, og eru þeir síðarnefndu
jafnvel betri. Kaðaltaumar eða
fléttaðir nylon-taumar eru fyrir
tröllahendur, sem hvorki beita
mýkt eða næmi við taumþjálfun.
Taumurinn er tekinn inn í hend-
ina mim litlafingurs og baug-
fingurs, en haldið stöðugum með
þumalfingri og vísifingri.
Taumótakið skal vera hornrétt
á stefnu kjálkans. Bitarnir nema
við mjúkt og viðkvæmt hold
hans, á bilihu milli framtanna og
jaxla. Mjóir járnbitar og hörð
handtök særa kjálkana og við
hvers konar vanlíðan verður
hesturinn miður sín, vondur eða
hann bugast. Þeir, sem ríða við
stangarmél og keðju, lyfta hönd-
unum, er þeir taka í taum, en
með hringamélum verður átakið
að kvið knapans, og notast við
það allt aðrir vöðvar. Þessi mis-
Framl- á bls. 17