Morgunblaðið - 15.02.1959, Blaðsíða 13

Surmudagur 15. febr. 1959
MORGUNBLAÐIÐ
13
i
Undanfarna daga hefir verið hið versta veður. Myndin hér að ofan var tekin í Grindavík sl.
föstudag. Steinninn á bryggjunni er einn af mörgum, sem köstuðust upp á hafnargarðinn í hafróti
og stormi. (Ljósm. Björn Björnsson).
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugard 14. febr.
Hvart togarans
Júlís
Hvarf togarans Júlís minnir
okkur enn á, hvílíka þakkarskuld
við eigum að gjalda íslenzkum
sjómönnum. Þjóðarbú okkar
hvílir á herðum þeirra öðrum
fremur. Hafið þykir hvarvetna
válegt og valt að eiga afkomu
sina undir því. Hvergi á byggðu
bóli er það þó válegra en í Norð-
urhöfum að vetrarlagi. Þegar
stormar, kuldi og myrkur leggj-
ast á eitt, er ekki heiglum hent
að kljást við það. Þetta hafa ís-
lendingar þó gert frá upphafi og
munu halda áfram að gera á
meðan landið er byggt.
Við, sem í landi sitjum, þekkj-
um lítið til þeirrar baráttu, sem
á hafinu er háð. En á okkur
hvílir sú skylda, að láta sjómönn-
unum í té hin beztu tæki, sem
eru fáanleg. Síðustu dæmin
sanna þó, að það eitt dugar ekki.
Hættan verður aldrei um-flúin
til fulls. Þegar sótt er á ný mið
skapast og ný vandamál. Veður-
lag og ísing er með öðrum hætti
en menn eiga að venjast á heima-
miðum, þó að nógu erfitt sé. —
Engan er um að saka, en grand-
gæfilega verður að skoða í
hverju hinar nýju hættur eru
fólgnar og gera allt, sem í mann-
legu valdi stendur, til að frá
þeim verði forðað í framtíðinni.
Aðstandendur, sem nú hafa
beðið milli vonar og ótta, eiga
samúð hvers einasta Islendings.
Þeir verða að finna, að ástvinir
þeirra hafa lagt sig í hættu vegna
starfa, sem þjóðin öll öðru frem-
ur þarf á að halda og kann að
meta, svo sem vert er.
Útgáfa fornrita
Eins og á engan er hallað, þó
að sagt sé, að sjómennska sé sú
atvinnugrein, sem íslendingar
megi sízt án vera, um leið og hún
er hættusömust, þá eru fornritin
sá þáttur menningar okkar, er
aldrei má hætta að hafa áhrif á
hug þjóðarinnar. Þangað hafa ís-
lendingar fyrr og síðar sótt kraft
og dug. Við lestur þeirra halda
Islendingar við kunnáttu á tungu
sinni og kynnast bókum, sem
sumar eru með því bezta, er rit-
að hefur verið fyrr og síðar. Við-
fangsefni eru nú fleiri en áður og
þess vegna er ekki við því að
búast, að þekking á fornri menn-
ingu verði eins gagnger og á
meðan menn höfðu fáu öðru að
sinna. En menntun hvers einasta
íslendings verður að hvíla á þess
ari undirstöðu.
Forsenda þess er, að fornritin
séu til í aðgengilegum útgáfum.
Almenningsútgáfur ritanna, a. m.
k. íslendingasagna, eru nú til á
miklum fjölda heimila um land
allt. Það er ómetanlegt, en þó
ekki nóg.
Hið íslenzka
fornritafélag
Islendingar þurfa sjálfir að
eiga beztu útgáfur, sem til eru
af fornritum þeirra. Til þess að
svo mætti verða, var Hið íslenzka
fornritafélag stofnað fyrir rúm-
um 30 árum. Félagið minntist 30
ára afmælis síns á síðasta ári.
Af því tilefni gaf það út skömmu
fyrir jól Afmælisrit, bækling, 20
síður að stærð, ásamt nokkrum
myndum og sýnishornum úr út-
gáfum sínum. Afmælisritið er
gefið út af mikilli smekkvísi.
Það er hollur fróðleikur öllum,
en ekki sízt þeim, sem stundum
finna að því, hversu útgáfu fé-
lagsins miði seint áfram.
Félagið hefur átt við marga
örðugleika að etja. Verstir eru
þó tveir: Skortur á hæfum mönn-
um til að annast útgáfurnar og
áhugaleysi almennings.
Þegar talað er um skort á hæf-
um mönnum í þessu sambandi,
má ekki skilja það svo, að þeir
séu ekki til. En hinir beztu, og
við aðra sættir félagið sig ekki,
hafa að vonum ærnum störfum
öðrum að gegna. Eftir því sem
fjárráð félagsins eru minni, er og
erfiðara að fá hina hæfustu
ménn til að vinna fyrir það.
Aðalerfiðleikinn er því skeyting-
arleysi almennings.
Það ætti að vera stolt allra
þeirra, sem þess eru umkomnir,
að eiga hina beztu fáanlegu út-
gáfu af þeim verkum, sem mest-
um ljóma hafa varpað yfir land
okkar. Sú eign rýrnar aldrei í
verði, heldur getur geymzt kyn-
slóð eftir kynslóð.
Forysta Jóns
Asbjörnssonar
Þó að hægt hafi gengið, hefur
stöðugt miðað fram á við, enda
eru bækur Fornritafélagsins nú
orðnar álitlegt bókasafn. Mikill
munur er frá því, sem áður var,
þegar sækja þurfti allt suður til
Þýzkalands eftir hinum beztu út-
gáfum þessara rita.
Ýmsir góðir menn eiga hér
hlut að, enginn þó fremur en Jón
Ásbjörnsson hæstaréttardómari.
Hann segir í Afmælisritinu
skemmtilega frá, hvernig 1 g-
myndin að stofnun félagsxns
fæddist í huga hans og þroskað-
ist, ekki sízt í samtölum við vin
hans, Þorstein Þorsteinsson,
sýslumann í Dölum. Jón beitti
sér fyrir stofnun félagsins og
hefur síðan af frábærri óeigin-
girni átt mestan þátt í að halda
því uppi. Mun hann hvorki hafa
látið smátt né stórt í starfi fé-
lagsins fram hjá sér fara heldur
unnið að öllu af þeirri einstöku
samvizkusemi, sem honum er
gefin.
Hefðu handritin
glatazt hér?
Afmælisritið er skrifað af
Andrési Björnssyni og er vel
samið og smekklega úr garði
gert. En þar er fullyrðing, sem
sá, er þetta ritar, getur með
engu móti verið sammála. A síðu
3 segir:
„Öllum er kunnugt um örlög
hinna fornu, íslenzku handrita,
að þau voru flest flutt úr landi á
17. og 18. öld. Allir virðast þess
fullvissir, að handritanna hefði
beðið bráður voði og eyðilegg-
ing, hefðu þau orðið kyrr í land-
inu unz örbirgð og hörmungar
súrfu harðast að“.
Þetta er ein þeirra fullyrðinga,
sem hver hefur eftir öðrum. Auð-
vitað verður hún aldrei afsönn-
uð vegna þess, að á það reyndi
ekki. En þegar svo er tekið til
orða, verður að hugleiða, að
bæði fórust dýrmæt handrit í
hafi og önnur brunnu í eldsvoð-
anum mikla í Kaupm.höfn. Flutn
ingur úr landi og gæzla erlendis
var þess vegna síður en svo ein-
hlít.
Á hitt er að líta, að einmitt um
þær mundir, sem fastast var sótt
eftir handritunum erlendis frá,
var byrjað að prenta þau hér á
landi. Um það segir svo í af-
mælisritinu:
„Fyrstu tilraun hérlendis til
að bjarga íslenzkum handritum
í prentaðar bækur, gerði Þórður
biskup Þorláksson í Skálholti
seint á 17. öld. Árið 1688 lét
hann prenta íslendingabók,
Kristni sögu og Landnámabók og
á árunum 1689—1691 kom út að
hans forlagi Ólafs saga Tryggva-
sonar hin meiri.
Þessi virðingarverða tilraun
biskupsins sýnist þó ekki hafa
hlotið mikinn byr, þvi að útgáf-
unni var snögglega hætt. Var sá
þráður ekki upp tekinn síðanfyrr
en um miðja 18. öld, að út komu
á Hólum tvö bindi með sögum og
þáttum, Nokkrir margfróðir
söguþættip. Islendinga og Ágætar
fornmannasögur. Átti Eggert Ól-
afsson mikinn hlut að, en Björn
Markússon lögmaður sá um út-
gáfuna".
Að vísu var fátækt Islendinga
aldrei meiri en seint á 18. öld, en
þá var þó hafin prentun íslenzkra
fornrita í landinu sjálfu fyrir h.
u. b. 100 árum. Það verður því að
teljast hrein hégilja, að handritin
hefðu tortímzt í landinu sjálfu á
þessu 100 ára bili fremur en á
öllum þeim öldum, sem á undan
voru liðnar. Hugurinn til endur-
reisnar landsins vaknaði einmitt
um miðja 18. öld, rétt eftir að
búið var að rýja landið af hand-
ritunum. Ótækt er, að íslending-
ar sjálfir magni þá hjátrú, að
þeir mundu hafa eyðilagt mikils-
verðustu menningarverðmæti
sín, ef þau hefðu fengið að vera
kyrr, þar sem þau áttu heima.
Hagnýtínp;
auðlinda landsins
Samhliða því, sem við byggj-
um á íslenzkri menningu og efl-
um hina fornu atvinnuvegi lands-
manna, sjávarútveg og landbún-
að, þá verðum við stöðugt að
fylgjast með tímanum. Menning-
in blómgast og þroskast við
eðlileg áhrif erlendis frá.
Islenzk menning náði mestum
þroska meðan landsmenn voru í
stöðugu sambandi við umheim-
inn og óhræddir við þau sam-
skipti, sem kröfur tímanna þá
heimtuðu. Einangrunin var aftur
á móti nærri búin að eyðileggja
okkur. Á sama veg verður efna-
hagurinn því betri sem fjöl-
breytni er meiri. Allt verður að
styðjast að, sjávarútvegur, land-
-búnaður, iðnaður, verzlun og hag
nýting þeirra auðlinda, sem í
landinu eru.
Borholan mikla, þaðan sem
kemur hiti, 6r nægir 4000 íbúum,
sýnir á hvílíku frumstigi við er-
um enn um hagnýtingu þeirra
gæða, sem okkur hafa verið gef-
in. Þegar þekking, atorka og
tækni sameinast, þá finnst slíkur
fjársjóður inni í miðri höfuðborg
inni. Hvar annars staðar þekkja
menn slíks dæmi?
Þessi náttúruöfl verður að nýta
þjóðinni til góðs. Vafalaust eru
allir Islendingar sammála um
það. Um aðferðirnar greinir
menn á, eins og gengur. Sjálf-
stæðismenn eru sannfærðir um,
að þeir hafi með endurreisnar-
tillögum sínum, sem flokksráð
þeirra samþykkti hinn 18. des-
ember sl., vísað veginn. Fyrst er
að sleppa úr öngþveitinu, sem V-
stjórnin skildi við þjóðina í.
Síðan er að koma á jafnvægi.
Eftir að það er fengið, verður
auðveldara að afla fjár til þeirra
stórframkvæmda, sem geta
tryggt íslendingum góð lífs-
kjör.
Sameiginlegt átak
Island er erfitt land, en þó er
hægt að búa landsfólkinu örugg
og góð lífskjör, ef rétt er að far-
ið. Til þess þarf sameiginlegt
átak. Ekki á þann veg, að menn
séu kúgaðir undir einn vilja,
heldur svo, að hver fái að starfa
með þeim hætti, að kraftar hans
njóti sín sem bezt. Viðreisnartil-
lögur Sjálfstæðismanna stefna
að því. Þar er skilið á milli heil-
brigðrar forystu og banvænnar
ofstjórnar.
Sjálfstæðismenn hafa aldrei
verið hræddir við að láta al-
mannavaldið beita sér fyrir þeim
framkvæmdum, sem exnstakling-
um eru ofvaxnar. En þeir vilja
ekki, að ríkið skipi nefnd eftir
nefnd, sem hafi það aðalverk-
efni að hindra borgarana í að
fullnægja athafnaþrá sinni. Með
góðvild og samstarfi getur hin
litla íslenzka þjóð unnið stór-
virki. Ef haldið er við sundr-
ungu og valdabraski sitja menn
fastir í feninu, sem V-stjórnin
leiddi þá út í.
Framsóknarfnenn halda dauða-
haldi í sin rangfengnu völd, þó
að þeir viti að slíkt leiði til
sundrungar og alls, sem henni
fylgir. Vegna stórkostlegra fólks-
flutninga, uppbyggingar og
bættra samgangna er Island nú
orðið annað land en það áður
var. Tengslin við fortíðina mega
ekki slitna. En ekki tjáir að ætla
að binda nútíð og framtíð í viðj-
ar liðins tíma.
Sýslur og
kjördæmi
Sumir hampa því nú, að kjör-'
dæmaskipting við Alþingiskosn-
ingar hljóti að hvíla á sýslu-^
skiptingu. Allir, sem að þessu gá,
sjá þó þegar í stað, að þetta
tvennt fer alls ekki lengur sam-
an.
Ekki þarf annað en að athuga
ástandið i næsta kjördæmi við
Reykjavík, Gullbringu- og Kjós-
arsýslu. Þar situr sýslumaðurinn
í Hafnarfirði og er bæjarfógeti
Hafnarfjarðar. Hafnarfjörður
hefur þó lengi verið sérstakt kjör
dæmi, enda hefur hann sérstaka
bæjarstjórn. Gullbringu- og
Kjósarsýsla eru og í raun og veru
tvö sjálfstæð sýslufélög með
sína sýslunefndina hvort, þó að
sýslumaðurinn sé sameiginlegur.
Engu að síður eru þær eitt kjör-
dæmi. I því kjördæmi er einnig
Keflavíkurkaupstaður, með sína
sérstöku bæjarstjórn, bæjarfó-
geta og bæjarstjóra. Hið sama er
um Kópavogskaupstað. Loks er
Keflavíkurflugvöllur með sinn
sérstaka lögreglustjóra. Hin
gamla sýsluskipting er sem sagt
gjörsamlega komin á ringulreið
og þó er kjördæmið, að undan-
teknum Hafnarfirði, enn eitt og
hið sama og það var fyrir rúm-
um 100 árum. Kjósendur þar,
7—8 þúsund, fá aðeins einn þing-
mann kosinn, ekki fleiri en rúm-
lega 400 manns á Seyðisfirði.
Slíkt háttalag er ekki tryggð
við gamla héraðaskiptingu lands-
ins, heldur hróplegt ranglæti.
Með þvílíku atferli er efnt til
sundrungar og illvilja meðal ís-
lenzku þjóðarinnar, sem hún
allra sízt má fyrir verða, þegar
jafnstórfelld verkefni eru fram
undan og nú.
Tíminn situr
við sinn keip
Framsóknarmenn eru svo van-
ir að lifa á sundrungu og rangs-
leitni, að svo er að sjá sem per-
sónuníð sé orðið hluti af eðli
þeirra. I síðasta Reykjavíkur-
bréfi voru rakin nokkur dæmi
þess, hvernig þeir gripu strax til
persónuníðs gagnvart sinum
gömlu samstarfsmönnum úr Al-
þýðuflokknum þegar á milli
þeirra skildi. Þar var vitnað til
ákveðinna ummæla Timans og
Dags, sem standa þar svört á
hvítu.
Svo er að sjá sem Tímanum
hafi sárnað að vera þannig stað-
in að verki. Hann grípur þess
vegna orðtak óvalins götustráks
og segir: Ekki ertu betri sjálfur.
En Tíminn getur ekki bent á eitt
einasta dæmi úr Morgunblaðinu
um svipaða starfshætti. Það verð
ur honum þó ekki til erfiðis-
auka, því að þá býr hann það
bara til, að Morgunblaðið stundi
ekki iðju Tímans, vegna þess að
með því móti telji það sig geta
náð sér ennþá betur niðri á and-
stæðingunum! Það hátterni
Morgunblaðsins á að sýna,
hversu fram úr skarandi vondur
maður sá sé, sem því ræður! Af
því að hann iðki ekki Tíniarit-
háttinn sjálfur, á hann að bera
ábyrgð á, að einhverjir honum
gersamlega óviðkomandi aðilar
taki sér fremur fordæmi af Tím-
anum en Morgunblaðinu!
Síðasta skjólið
Allt er þetta lengra sótt ea
góðu hófi gegni hjá Tímanum.
En eðli hans sjálfs lýsir sér í þvi
að búa til gersamlega tilhæfu-
lausan þvætting í því skyni að
rægja á milli manna. Þetta þykir
hugkvæmni hjá Framsóknar-
mönnum en aðrir landsmenn eru
Framh. á bls. 14