Morgunblaðið - 24.02.1959, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIh
Þrlðjudagur 24. febr. 1959
Frelsisneistinn slokknar aldrei
Liðið 41 ár siðan lýðveldi var
stofnað í Eistlandi
í DAG ee 41 ár liðið síðan
lýðveldi var stofnsett í Eist-
landi og einstneskir flótta-
menn í frjálsum löndum
koma í dag saman til þess að
minnast dagsins. Allir hugsa
þeir eins um þennan dag. Og
ég veit, að heima í Eistlandi
er dagsins Iíka minnzt, en í
heimalandinu verður dagsins
minnzt hljóðlega. í Eistlandi
hefur fólkið orðið að þegja í
19 ár.
Hinn 24. febrúar árið 1940 var
eistneski fáninn dreginn að húni
um gervallt Eistland og þjóðin
hlustaði á forseta sinn flytja há-
tíðaræðu. En frelsið var skamm-
vinnt. Sama ár ruddist Rauði
herinn inn í landið og ári síðar
hröktu herir nazista Rússa úr
landi. Eistlendingar voru ekki
fyrr búnir að hreinsa land sitt af
þýzka hernum en herir Stalins
höfðu okkur aftur á valdi sínu —
og þá hófst hin langa dimma nótt
eistnesku þjóðarinnar. Sú nótt er
enn, en við lifum í bjargfastri trú
á að fyrr eða síðar muni dagur
rísa. í 19 ár hefur eistneski
fáninn ekki blaktað við hún í
Eistlandi.
Eistlendingar í frjálsum lönd-
um gleyma ekki föðurlandi sínu.
í sumum löndum eru þeir margir,
þar koma þeir saman og gleðjast,
minnast Eistlands og frelsisbar-
áttunnar. Hér á íslandi er ég að-
eins einn, en þennan dag öðrum
fremur fræði ég börn mín um
Eistland.
Þessi dagur er enginn sorgar-
dagur okkar eistneskra flótta-
manna. Við höfum miklu tapað —
og þess vegna er þetta okkar bar-
áttudagur. Á þessum degi leggj-
um við áherzlu á það, að við mun-
um aldrei samþykkja það, sem
Rússar hafa aðhafzt í Eistlasidi.
Við bíðum þess, að réttlætið sigri
og föðurland okkar verði frjálst
að nýju — og Eistlendingar um
allan heim geti haldið þennan
dag hátíðlegan.
Þegar hersveitir einræðisherr-
ans í Kreml lögðu Eistland undir
sig stóðum við svo að segja ber-
skjaldaðir og hlutum hvergi að-
stoð. Á næsta leiti voru her-
sveitir hins einræðisríkisins —
og svo bitust einræðisherrarnir
um land okkar. Við vorum fórn-
arlömb ofbeldisins, enda hefur
grimmdin og mannvonzkan sjald-
an fengið meiri útrás en hjá óvina
herjunum í Eistlandi.
í dag, 19 árum síðar, stöndum
við Eistlendingar ekki lengur
einir. Eistneskir flóttamenn vita,
að mestur hluti hins frjálsa
heims stendur heils hugar með
okkur, okkar málstaður er orðinn
málstaður allra manna, sem berj-
ast fyrir frelsi og eru reiðubúnir
að fórna öllu fyrir frelsið. Og
sérstaklega þökkum við Eistlend-
ingar Bandaríkjunum, ríkisstjórn
þeirra og forsetum, sem oftsinnis
hafa lýst bví yfir, að þeir sam-
þykki aldrei rramferði Rússa í
Eystrasaltslöndunum.
Þetta sýnir okkur og sannar,
að Eistlendingar standa nú vel að
vígi, enda þótt myrkur grúfi nú
yfir landi þeirra. Hinn frjálsi
heimur hefur skilið hættuna, sem
stafar af kommúnismanum. Svo
var ekki, þegar Eistland varð
einræðisherranum í Kreml að
bráð. Eistlendingar eiga þúsunda
ára sögu og þetta er ekki í fyrsta
sinn, sem Eistlendingar hafa orð-
ið að þola erlenda áþján. Þess
vegna erum við vongóðir — hinn
frjálsi heimur stendur með okkur
— og einn góðan veðurdag hlýtur
land okkar frelsi og landar okk-
ar, sem fluttir hafa verið í þræla-
búðir til Síberíu — og enn eru
á lífi, hverfa þá heim til hérað-
anna við finnska flóann, sem
Eistlendingar hafa búið við í
fimm þúsundir ára.
En við vitum líka, að ftelsið
fæst ekki baráttulaust — og þeir,
sem búa við frelsi verða líka að
skilja, að frelsinu halda þeir ekki
átakalaust. Þeir verða að gæta
frelsisins og vera árvakrir. Okkar
verk er cð svipta brosgrímunni
af ofbeldismönnunum í Kreml.
Stærsta ó"nunin við hinn frjálsa
heim er sú, að ofbeldismennirnir
geti haldið dulargervi sínu einum
of lengi.
Þegar flóttafólkið byrjaði að
streyma frá leppríkjum Rauða
Zarins að styröldinni lokinni
sagði það sögur af ofbeldisverk-
um Stalins og hermanna hans,
þrælahaldi og morðum. Flestir
voru vantrúaðir. Fólk, sem ekki
hafði kynnzt starfsaðferðum
kommúnista, trúði því ekki, að
dýrseðlið væri svo ríkt í þessum
austrænu meðbræðrum.
En þegar Krúsjeff svipti hul-
unni af 'Stalín fengu allir staðfest-
ingu á því, að sögur flóttafólks-
ins voru sannar — og frásaga
Krúsjeffs var sízt vægari en sög-
ur flóttaiólksins. Atburðirnir í
Póllandi og Ungverjalandi færðu
okkur svo heim sanninn um það,
að stjórnarhættir Stalins voru
enn í fullum blóma í löndum
kommúnismans, ekkert hafði
breytzt, enn voru þau heimsins
stærstu fangabúðir. En samt sem
áður sungu kommúnistar, líka ís-
lenzkir, ríkjum Rússa lof og dýrð
og kölluðu þau paradis verka-
manna. Hvílík drottinssvik. Og,
að nokkur andlega heilbrigður
maður skuli trúa, það er krafta-
verk.
Vísindi þrælaríkisins er það
eina, sem einræðisherrarnir í
Kreml geta hampað framan í
hinn frjálsa heim. Aðeins á sviði
eldflauga hafa þeir sýnt ein-
hverja yfirburði og þessir yfir-
burðir eru samstundis notaðir til
ógnana. Síðasta og stærsta eld-
flaug þeirra er nefnd „Metshta"
(rússr.eska og þýðir draumur) —
og með „Metshta" vill Krúsjeff
gefa hinni rússnesku yfirstétt,
yfirfangavörðunum, nýtt sjálfs-
traust í kúgunarherferðinni. Og
hann vonar, að „Metshta" flytji
hann einni tröppu hærra að
æðsta hásæti. Moskva á að verða
höfuðborg alheimsþrælaríkisins,
sem Rauða Zarinn dreymir um.
En Rauði Zarinn veit, að frels-
isneisti lifir í brjósti hvers ein-
asta manns. Þess vegna er hann
hræddur og þess vegna hótar
hann. Þessi frelsisneisti sloknar
aldrei — og þegar hann fer að
brenna er hann sterkari en allt
þrælahald.
Og einn góðan veðurdag bloss-
ar neistinn, það verður bálhaf, þá
vinnur hið mannlega. „Metshta"
þrælahaldarans er aðeins draum-
ur.
Eistlendingar hafa þurft að
berjast fyrir frelsi sínu meira en
50 sinnum og oftast hefur ógn-
valdurinn komið að austan. Árið
1721 féll Eistland í hendur Rússa-
keisara með Nystadsamningnum.
Rússar ætluðu strax að afmá
eistnesku þjóðina og Alexander
þriðji gekk þar hvað harðast
fram.
En eftir 200 ár hafðl enn ekki
tekizt að eyða þessari litlu þjóð
við finnska flóann. Þar voru enn
Eistlendingar. Og Rauði Zarinn
heldur nú áfram starfi fyrirrenn-
ara sinna. Aðferðirnar þekkja
allir: Morð, þrælahald.
En Krúsjeff mun heldur ekki
takast það, sem fyrirrennarar
hans gátu ekki gert á 200 árum.
Eistlendingar eiga sín söguljóð
eins og svo margar aðrar þjóðir.
Finnar eiga Kalevala, Eistlend-
ingar Kalevipoeg. Þar er saga
Eistlands í Ijóðum, sem varð-
veitzt hafa á vörum kynslóðanna.
Og Kale /lpoeg lýkur á þennan
hátt:
En sá dagur mun risa
Að kyndlar í öllum húsum
Munu loga í báða enda
Kalev kemur þá aftur heim
til barna sinna,
Til þess að veita þeim hamingju
Og skapa aftur gæfu Eistlands.
Eðvald Hinriksson.
Hundruð þúsunda Eistlendinga voru fluttar nauðugar í stór-
gripavögnum til fangabúða í Síberíu. Það var ein af aðferð-
unum til þess að afmá eistnesku þjóðina.
Karlakór Reykjavíkur
boðið til Bandaríkjanna
EINS og mörgum er kunnugt hef -
ur Karlakór Reykjavíkur farið
nokkrar söngferðir til útlanda á
undanförnum árum. Alls eru þess
ar ferðir orðnar fimm talsins,
samsöngvar verið haldnir 86 sinn
um í samtals 15 löndum. Áheyr-
endur kórsins á samsöngvum
skipta tugum þúsunda, auk
þeirra, sem hlustað hafa á kór-
inn í útvarp.
Til síðustu söngferðar kórsins
árið 1956, var sérstaklega stofn-
að vegna tilboðs, er kórnum barst
um að syngja á tónlistarhátíðinni
í Bergen, sem árlega er haldin
þar í borg og kennd við tónskáld-
ið fræga Edvard Grieg. Þykir það
hinn mesti heiður fyrir hvern
úr
skrifar t
dqglega hfínu
Foreldraheimsóknir
í skólana
FRÁ Miðbæjarskólanum hefur
dálkinum borizt eftirfarandi
bréf:
„Yelvakandi birti 20. þ. m.
grein í Morgunblaðinu um skóla-
mál. Virðist þar gæta nokkurs
misskilnings, að sjálfsögðu vegna
ókunnugleika, þar sem rætt er
um foreldradag í Laugarnesskól-
anum sl. fimmtudag sem algert
nýmæli, en við höfum orðið þess
varir, að niðurlag greinarinnar
sé skilið á þann veg.
Árið 1957 var byrjað í Miðbæj-
arskólanum á því að hafa slíkan
foreldradag. Kennsla var felld
niður, en foreldrar voru boðaðir
til viðtals við kennarana hvern
í sinni stofu. Þar fóru fram einka-
viðtöl um hvern nemanda, nám
hans, skólasókn, hegðun og ann-
að, er varðaði samstarf heimil-
anna og skólans.
Frásögn um þennan foreldra-
dag var birt í 3. h. Menntamáia
1957. 29. nóv. sl. var síðast for-
eldradagur hér í skólanum.
Reynsla okkar í Miðbæjarskól-
anum er sú að gott sé að ná for-
eldrunum til viðtals, andstætt
því, sem kennarar þeir, er Vel-
vakandi kveðst hafa talað við,
vilja vera láta. Heimsóknir for-
eldranna hafa verið mjög almenn
ar, í sumum deildum hafa jafn-
vel foreldrar allra nemendanna
komið. Reynsla okkar er sú, að
foreldraheimsóknir sem þessar
séu raunhæfari til gagnkvæmrar
leysi ýmis sameiginleg vandamál
þessara aðila betur en aðrar leið-
ir, sem reyndar hafa verið. Við
tökum því undir orð Velvakanda,
að sem flestir skólar ættu að
reyna þessa leið til eflingar sam-
vinnu heimila og skóla.
Á það skal bent, að foreldra-
heimsóknir þær, sem getið er um
skólaárið 1953—54, voru í öllum
barnaskólum bæjarins og stóðu
í þrjá daga“.
Afleitur afgreiðslumaður
— hjálpsamur bílstjóri
TÆR stúlkur komu fyrir
skömmu að máli við Velvak-
anda og sögðu sínar farir ekki
sléttar.
Þriðjudagskvöldið 17. febrúar
höfðu þær hringt á bifreiðastöð
hér í bænum og beðið um að
sendur yrði leigubíll í ákveðið
kynningar skóla og heimila og hús kl. 12.15, því enginn sími var
í húsinu, þar sem þær voru stadd-
ar. Því var lofað, enda skýrðu
stúlkurnar afgreiðslumanninum
frá því að þær kæmust ekki í
síma seinna og langt væri til
næstu bifreiðastöðvar.
Klukkan eitt var enginn bíll
kominn, svo stúlkurnar tóku það
ráð að reyna að brjótast af stað
heim. Veðrið reyndist þó svo
slæmt að þeim miðaði lítið áfram
og tóku þær það ráð að vekja
upp bláókunnugt fólk, til að fá
að hringja á bíl, en húsbóndinn
á þessu heimili, sem er bílstjóri
á Bifröst, var svo einstaklega
hjálpsamur að hann klæddi sig
upp úr rúminu til að koma stúlk-
unum heim.
Á leiðinni komu þær við á um-
ræddri bifreiðastöð og kvörtuðu
við afgreiðslumanninn, sem ekki
fannst ástæða til að biðja afsök-
unar á þessum mistökum.
Stúlkurnar voru að vonum
gramar yfir þessari framkomu
mannsins, að hann skyldi ekki
segja þeim strax að ekki væri
hægt að senda bíl á ákveðnum
tíma, ef l.' nn treysti sér ekki til
þess, en útvega bílinn að öðrum
kosti.
í þetta sinn kom slík framkoma
sér sérlega illa, þar sem þarna
var um illa búið kvenfólk að
ræða, og veðrið afleitt. Slík
þjónusta er að sjálfsögðu ekki
sæmandi neinni bifreiðastöð.
Aftur á móti á bifreiðastjórinn,
sem ók stúlkunum heim, lof skil-
ið. Honum bar engin skylda til að
klæða sig upp um nótt, til að aka
farþegum.
þann listamann, sem beðin er um
þátttöku í þeirri hátíð.
Árið 1946 fór Karlakór Reykja-
víkur sína lengstu söngför, en þá
var farið til Bandaríkjanna og
Kanada og tók sú ferð nærri þrjá
mánuði.
Að sú ferð hafi tekist vel og
orðið kórnum og þá um leið landi
voru til nokkurs hóma, má að
nokkru marka af Því, að nú hefur
kórnum, fyrir milligöngu Gunn-
ars R. Pálssonar, söngvara og
kaupsýslumanns í New York, bor
izt tilboð frá Columbia Artist
Management Inc. í New York, um
að koma í tveggja mánaða söng-
för til Bandaríkjanna og Kanada
haustið 1960.
Er í tilboði þessu gert ráð
fyrir því, að kórinn syngi 44 sam-
söngva víðs vegar um Bandarík-
in og Kanada.
Columbia-félagið mun vera eitt
stærsta útvarpsfélag Bandaríkj-
anna og ráða yfir um 300 útvarps-
og sj ónvarpsstöðvum víðs vegar
um landið. Ein deild þessa félags
— Columbia Artist Managenent
— hefur það hlutverk með hönd-
um, að ráða til sín listamenn frá
öllum löndum heims. Þessi stofn-
un skipuleggur og selur fyrir-
fram hvers konar tónleika, leik
og íistsýningar um öll Bandarík-
in og víðar, og er það talin mikil
viðurkenning fyrir hvern þann
listamann, sem Columbia-félagið
tekur þannig upp á arma sína.
Það er því mikil viðurkenning
sem Karlakór Reykjavíkur hefur
hlotnast með tilboði þessu og hef-
ur stjórn kórsins fullan hug á
að taka því. Því er þó ekki að
leyna, að marga örðugleika þarf
að yfirstíga er framkvæma á
slíkt ferðalag, en kórinn væntir
þess að nú sem jafnan áður muni
hann mæta velvilja og stuðningi
frá þeim opinberu aðilum, sem
leita þarf til um fyrirgreiðslu,
enda er hér um stórkostlega land-
kynningu að ræða, ef vel tekst til.
Þá má ennfremur geta þess að
ferð sem þessi er ekki þýðingar-
laus fyrir sambandið við landa
vora í Vesturheimi ef marka má
hinar innilegu viðtökur, er kór-
inn fékk hjá þeim árið 1946.
Að lokum má geta þess að kórn
um hefur einnig borist tilboð frá
Berlín um að syngja í nokkrum
borgum Þýzkalands. Vegna mikils
ferðakostnaðar telur kórinn sig
ekki geta tekið þessu tilboði nú
nema því aðeins að hægt væri
að sameina þá för ferðalagi til
fleiri landa. Tilboð þetta stendur
kórnum opið ennþá.