Morgunblaðið - 15.03.1959, Síða 9

Sonnudagur 15. marz 1959
Moncvism. áolð
9
Spámaðurin n
Kahlil Gibran: Spámaðurinn.
103 bls. Gunnar Dal þýddi.
Aukabók Almenna bókafé-
lagsins, Reykjavík 1958.
„KAHLIG GIBRAN (1883—1931)
var skáld, heimspekingur og lista-
maður, fæddur í landi spámann-
anna, Líbanon". Svo segir aftan á
kápu bókarinnar, sem ber um-
sögninni órækt vitni. Efni „Spá-
mannsins“ er skáldskapur, en
hann er svo samofinn heimspeki,
að erfítt er að segja hvar öðru
sleppir og hitt tekur við. Þegar á
allt er litið má þó kannski segja
að bókin sé fremur heimspekirit
en skáldverk. Formið á Ijóðunum
kannast þeir við, sem eitthvað
þekkja til ljóðanna í Gamla testa
menti. Það er hið hefðbundna og
ævagamla semitiska ljóðform,
sem byggir ekki á rími, stuðlum
eða hrynjandi ,heldur á tilbrigð-
um: sama hugsun er endurtekin
tvisvar eða oftar, en með nýjum
tilbrigðum hverju sinni. Þetta
ljóðform er okkur vel kunnugt úr
Biblíunni og þykir svo eðlilegt, að
fáum mun detta í hug að spyrja,
hvort t.d. „Ljóðaljóðin'* séu raun-
verulega ljóð, þó þau hafi hvorki
stuðla né rím.
Kahlil Gibran dvaldist í Banda
ríkjunum um tuttugu ára skeið
og skrifaði margar bækur á ensku
meðal þeirra „Spámanninn", sem
er frægasta verk hans og einhver
mest lesna bók sem gefin hefur
verið út. Hún kom fyrst út árið
1923 og hefur verið þýdd á rúm-
lega tuttugu tungumál. Hefur
bókinni hvarvetna verið vel tek-
ið, enda er hér um að ræða sér-
stætt verk í bókmenntum aldar-
innar, verk sem er samkynja
ýmsum klassískum ritum trúar-
bragðanna, þar sem er saman of-
ið háleitum skáldskap, heimspeki
og lífsvísdómi sem er sprottinn
af trúrænni skynjun á tilverunni.
„Spámaðuninn" er óvenjulegt
verk í bókmenntum þessarar ald-
ar og erfitt að draga það í dilk á-
kveðinnar bókmenntastefnu: það
liggur fyrir utan alfaraleið nú-
timabókmennta, en er náskylt
verkum eins og „Also sprach
Zaraíhustra", Hávamálum og
Grðskviðum Salómós.
Að lesa þessa bók er ekki ó-
svipað því að ganga á fjöll í góðu
veðri: loftið er tært og hressandi,
útsýnið vítt. Maður gleymir dæg-
urþrasinu, smámununum, borg-
arysnum, hinum „lægri" hvötum
rúmhelginnar. Frá fjallstindinum
horfum við með spámanninum yf-
ir mannlífið; og sjá, það tekur á
sig nýja mynd, stærri og heil-
steyptari. Við sjáum höfuðatrið-
in í björtu ljósi: „Hvernig er í
raun og veru hægt að vera nálæg-
ur nema úr fjarlægð?" (bls. 97).
í bókinni eru tekin fyrir flest
hin stærri viðfangsefni mannlífs-
íns. Þeim er brugðið fyrir augu
lesandans í fáum, skýrum drátt-
um og þau fá fyllra inntak Höf-
undurinn nær þessum áhrifum
með sérstökum stílbrögðum sem
eru í ætt við þversagnir, en eru
þó ekki beinar þversagnir, held-
ur umhverfing á þeim vanhugs-
uðu og venjubundnu hugmyndum
sem stjórna daglegu lífi okkar
með harðri hendi. Hann sýnir okk
ur með öðrum orðum grunn-
færnina í daglegum þenkimáta
okkar, án þess þó að gera lífið
flóknara.Ef nokkuð er, gerir hann
það einfaldara, en að sama skapi
djúptækara.
Efnisþráðurinn í bókinni er
mjög einfaldur: „Almústafa, hinn
útvaldi og elskaði spámaður, beið
tólf ár í borginni eftir skipi sínu,
sem bera skyldi hann heim til
feðranna". Þegar skipið birtist
kvaddi hann borgarbúa, en þeir
lögðu fyrir hann ýmsar spurning
"v ,að skilnaði um ástina, hjóna-
bandið, gjafir, mat og drykk,
vinnu, gleði og sorg, hús, klæði,
kaup og sölu, glæpi og refsingar,
lög, frelsi, ástríður og skynsemi,
þjáningu sjálfsþekkingu, fræðslu,
vináttu, samræður, tímann, gott
og illt, bænina, gleðina fegurð-
ina, trúna og loks dauðann.
Hvert þessara viðfangsefna er
tekið fyrir í afmörkuðum kafla,
en auk þess er inngangur og eft-
irmáli. Hér eru engin tök að gefa
ijósa mynd af efnismeðferð höf-
undarins, en nokkur dæmi, gripin
af handahófi, ættu að gefa mönn-
um nasasjón af henni:
Kahlil Gibran
Um ástina:
„Ástin gefur ekkert nema sjálfa
sig og þiggur ekkert nema sjálfa
sig.
Ástin á engar eignir og verður
aldrei eign, því að ástin á sig
sjálf og er sjálfri sér nóg‘‘ (bls.
17).
Um hjónabandið:
„En verið sjáifstæð í einingu
ykkar, og látið vinda himinsins
leíka milli ykkar.
Elskið hvort annað, en látið
ástina ekki verða að fjötrum...
Fyllið hvort annars bikar, en
drekkið ekki af sömu skál. ..
Syngið og dansið saman og ver
ið glöð, en leyfið hvort öðru að
vera einu, eins og strengir fiðl-
unnar eru einir, þótt þeir leiki
sama lag“ (19—20).
Um börn:
„Börn ykkar «ru ekki börn
ykkar.
Þau eru synir eg dætur lífsins
og eiga sér sínar eigin langanir.
Þíð eruð farvegur þeirra, en
þau koma ekki frá ykkur...
Þið eruð boginn, sem börnum
ykkar er skotið af eins og lifandi
örvum...
Látið sveigjuna í hendi bog-
mannsins vera hamingju ykkar,
því að eins og hann elskar örina,
sem flýgur, eins elskar hann bog-
ann í hendi sér“ (22__23).
Um vinnuna:
,Þegar þið vinnið eruð þið
hljóðpípa sem breytir nið dag-
anna í söng“ (29).
Um hús:
„Gefðu hugsunum þínum bú-
staði á öræfunum áður en þú
reisir þér hús í borginni...
Hús þitt sé siglutré en ekki
akkeri'* (35—37).
Um glæpi og refsingar:
„Og þegar einhver ykkar fell-
ur, þá fellur hann lyrir þá sem
á eftir ganga og varar við stein-
inum í götunni" (44).
Um samræður:
„Og margt í ræðu ykkar hálf-
drepur hugsunina, því að hugsun
in er fugl sem í búri orðanna
kann að blaka vængjum, en getur
ekki flogið'* (65).
Um gott og illt:
,Því að hvað er hið illa annað
en hið góða kvalið af sínu eigin
hungri og þorsta?" (69).
Um bænina:
„Guð hlustar ekki á orð ykkar,
nema þegar hann leggur ykkur
þau sjálfur á tungu'* (74).
Um fegurðina:
„Fegurðin er eilífð, sem horfir
á sjálfa sig i spegli.
En þið eruð eilifðin og þið eruð
spegillinn*' (83).
Um dauðann:
„Leitaðu að sál dauðans í lik-
ama lífsins, því að líf og dauði
er eitt eins og fljótið og særinn"
(87).
Dæmin sem ég hef tínt til eru
að sjálfsögðu rifin úr samhengi
og gefa því mjög ófullkomna
mynd af hverjum kafla en þau
eru vísbending um efni bókarinn-
ar.
Er þetta þá skáldskapur eða
heimspeki? Ég veit það satt að
segja ógjörla. Ef Hávamál eru
heilræðaskáldskapur, þá er „Spá-
maðurinn" það líka, en í öðrum
skilningi. Hávamál eru fyrst og
fremst praktískar leiðbeiningar
um leiðina til vinsælda og áhrifa
í þjóðfélaginu. ,Spámaðurinn“
fjallar um stærri efni í Hávamál-
um skoðum við mannlífið af bæj-
arhólnum, en i „Spámanninum"
af fjallstindinum.
Vitanlega eru spakmæli eða
gullkorn af þeirri tegund, sem
hér er að finna, ekki eins djúpur
lífsvísdómur eins og hann er há-
leitur. Hér er rætt um lífið eins
og það gæti verið og ætti að vera,
en ekki eins og það raunverulega
er. Að því leyti er Almústafa ná-
skyldur spámönnum allra alda:
þeir leituðust við að gera mann-
inn göfugri og mannlífið stærra í
brotum. Þeir sáu hið stærra sam-
hengi lífsins — samband manns-
ins við æðri máttarvöld, við upp
runann og takmarkið. Af þessum
sökum eru spámenn nauðsynleg-
ir, en ævinlega illa þokkaðir, því
þeir gera of stórar kröfur og
setja markið of hátt. Það gerir
Almústafa líka, en hann er að
því leyti „meðfærilegri“ en þeir
spámenn sem kvikir eru, að við
getum einfaldlega „stungið upp í
hann" með því að leggja aftur
bókina, þegar okkur tekur að
sundla af víðáttu sjóndeildar-
hringsins og viljum aftur kom-
ast til mannanna og hinna inni-
luktu hversdagskennda.
Þýðing Gunnars Dals er víðast
hvar lipur, á eðlilegu og hæfilega
„skáldlegu" máli. Skáldskapur
Gunnars sjálfs er dálítið í ætt við
skáldskap Gibrans, þó það væri
hrein goðgá að leggja þá að líku.
Báðir eru þeir skáld hugmynda
og hugleiðinga fremur en skynj-
unar og tilfinninga. Þeir yrkja
einungis fyrir heilann, og er slíkt
að sjálfsögðu ólítil takmörkun.
Ég rakst þó á nokkrar setningar,
sem mér fannst ankannalegar í
íslenzku þýðingunni: „... því að
ástin, ef þú ert hennar verð,
stjórnar för þinni" (17), „Jafn-
vægi nærð þú aðeins á þínum
dauðu stundum" (34), „Þið klæð-
izt fötum til að hylja nekt ykkar
—-----------------------------
og verða óháð, «n þau geta orðið
ykkur reiðingur og fjötrar'* .(39),
„Já, hinn seki «r oft fórnardýr
píslarvotts síns" (45), „Ef þeím|
samt er fróun ...“ (77). Ég kann
ekki við að nota orðið „reiðingH
eins og það er gert í nefndu!
dæmi, og eins finnst mér hjákát™
legt að koma allt í e'nu með Ygg
drasil (28) í verki, sem á rætur
í hugmyndaheimi alls óskyldum
hinum fornnorræna. Orðið „písl-
arvottur" er notað í alrangrl
merkingu. Þá finnst mér ósmekk-
legt að nota „vér“ og „okkur**
saman (12), og afleitt að nota
fornafn á undan nafnorðinu sem
það vísar til (74). Og loks verð ég
að játa að ég skil illa hvað„é-
grynnisdropi í sæ hins eilífa" (10)
merkir. (Leturbr. mínar).
Prentvillur eru fáar í bókinni,
en mér finnst myndir höfundar
leiðinlegar og kápan frámuna-
lega hversdagsleg.
Sigurður A. Magnússon.
Staða aðstoðarmanns
á Veðurstofunni á Keflavíkurflugvelli er laus til um-
sóknar. Umsækjendur þurfa að hafa lokið gagn-
fræðaprófi eða hafa hliðstæða menntun, vera 20—27
ára og hafa góða sjón og heyrn.
Laun samkv. X flokki launalaga, að námstíma
loknum.
Umsóknir, ásamt heilbrigðisvottorði og meðmæl-
um, ef fyrir hendi eru, skal senda Veðurstofu ís-
lands. Pósthólf 788, Reykjavík. eða Pósthólf 25,
Keflavíkurflugvelli fyrir 1. apríl n.k.
íslenzka-Ameríska Félagið efnir til
kvöldfagnaðar
í Þjóðleikhúskjallararanum fimmtudaginn 19. marz kl.
8,30 e.h.
Ávarp: Thor Johnson, hljómsveitarstjóri
Finsöngur Kristinn Hallsson
Undirleik Skúli Hailsson
Dans.
Aðgöngumiðar fást hjá Bókaverzl. Sigfúsar Symundsen.
Skogiiiðingofélogið í Reykjovík
heldur skemmtun í Framsóknarhúsinu föstud. 20.
marz kl. 9 e.h.
Til skemmtunar:
Gamanvísur, Listdans, Söngur, Dans.
Aðgöngumiðar seldir í verzluninni Mælifell og sölu-
turninum eftir hádegi n.k. mánud. og við innganginn.
STJÓRNIN.
wcLLIT
Einangrið hús
yðar með
WELLIT
einangrunarplötum
Birgðir fyrirliggjandi
Mars Trading Co. h.f
Sími 1-73-73 -
Klapparstíg 20.