Morgunblaðið - 21.04.1959, Blaðsíða 13

Þriðjudagur ?1. apríl 1959
MORCUNBLAÐ1Ð
13
230 ini7í/. kr. útgjaldaaukningu verði mœtt
án hœkkunar almennra skatta og tolla
49 millj. kr. niðurskurður ríkisútgjalda
Rœða Magnúsar Jónssonar við aðra um
rœðu fjárlaga í sameinuðu þingi í gœr
Herra forseti.
Svo sem segir í upphafi nefnd-
arálits okkar, sem myndum 1.
minnihluta fjárveitinganefndar,
náðist ekki samstaða í nefndinni
um afgreiðslu fjárlagafrumv.
Samkomulag varð að vísu um all
ar hækkanir á útgjaldabálki frv.,
með þeim fyrirvara, að sumir
nefndarmanna skildu sér rétt til
að styðja breytingartillögur, er
fram kynni að verða bornar varð-
andi tiltekin atriði. Samkomu-
lag varð hinsvegar ekki um úr-
ræði til þess að jafna greiðslu-
hallann á frv. og leggjum við
fultrúar Sjálfstæðisflokksins og
Alþýðuflokksins í nefndinni fram
sérstakar tillögur um það efni, en
fulltrúar Alþýðubandalagsins og
Framsóknarflokksins munu hvor
ir fyrir sig skila sérstöku nefnd-
aráliti. Samkomulag varð um
það í nefndinni, að framsögu-
maður 1. minnihl. gerði grein
fyrir hinum sameiginlegu tillög-
um nefndarinnar.
Stjórnarskiptin seinkuðu
fjárlögum
Afgreiðsla fjárlagafrumv. í fjár
veitinganefnd hefir í þetta sinn
dregizt meira en undanfarin ár.
Liggja til þess skiljanlegar á-
stæður. Þegar fyrrv. fjármálaráð-
herra lagði fjárlagafrumv. fyrir
Alþingi í haust var ljóst, vegna
yfirvofandi stórhækkana á kaup-
gjaldi og öðrum kostnaði, að
miklar fjárhæðir skorti til þess að
auðið væri að afgreiða greiðslu-
hallalaus fjárlög, og ráðherrann
lýsti því yfir, að ekkert sam-
komulag hefði þá orðið um úr-
ræði í þessu efni. Fjárlagafrumv.
var því meira og minna mark-
laust plagg og skorti alla undir-
stöðu til þess, að fjárveitinga-
nefnd gæti afgreitt frv. Leið svo
fram til upphafs desembermán-
aðar, að ríkisstjórn Hermanns
Jónassonar gafst upp við að leysa
efnahagsvandamálin og baðst
lausnar, án þess að leggja nokkrar
tillögur fyrir Alþingi. Stóð síðan
í þófi þar til núverandi ríkis-
stjórn var mynduð rétt fyrir jól-
in. Varð ríkisstjórnin þá þegar í
stað að leita úrræða til þess að
hindra stöðvun útflutningsfram
leiðslunnar. Tók að vonum nokk-
urn tíma að leysa þann vanda.
Þá fyrst, er ljóst var orðið um
fjárþörf vegna aðstoðar við út-
flutningsframleiðsluna og áhrif
efnahagsráðstafananna að öðru
leyti á hag ríkissjóðs, var hægt að
finna grundvöll til þess að byggja
fjárlagaafgreiðsluna á. Lögð hef-
ir verið áherzla á að gera sér
raunhæfa grein fyrir ástandi og
horfum fjárhagsmálanna og hafa
sérfræðingar ríkisstjórnarinnar
unnið að ítarlegum áætlunum og
álitsgerðum í sambandi við hag
ríkissjóðs og útflutningssjóðs á
þessu ári í samráði við bankana
og Innflutningsskrifstofuna. Þá
tók það einnig alllangan tíma að
gera sér grein fyrir úrræðum til
sparnaðar á útgjöldum ríkisins.
ÖU þessi atvik hafa valdið hinni
miklu töf á afgreiðslu fjárlaga,
en fjárveitinganefnd hefir að sínu
leyti hraðað störfum svo sem að-
stæður hafa leyft.
Þegar hæstv. fyrrv. fjármála-
ráðherra lagði fjárlagafrumv.
fyrir Alþingi, gerði hann ráð fyr-
ir 93 millj. kr. hækkun útgjalda
ríkissjóðs frá fjárlögum ársins
1958. Raunveruleg útgjaldaaukn
ing var þó enn meiri, því að niður
voru felldar úr frv. 40 millj. kr.
vegna niðurgreiðslna, sem flutt-
ar voru yfir á útflutningssjóð. Þá
var og frv. miðað við kaupgjalds
vísitölu 183, þótt sýnt væri, að
kaupgjaldsvísitalan myndi fyrir
árslok 1958 vera orðin miklu
hærri.
Nýir skattar eða ný stefna
Vegna hins bágborna fjármála
ástands, var augljóst, að ekki var
um nema tvo kosti að ræða:
Annaðhvort að ana enn lengra út
í fen fjármálaöngþveitisins með
nýjum stórfelldum sköttum og æ
hraðari snúningi dýrtíðarhjóls-
ins í beinu framhaldi af stefnu
fráfarandi ríkisstjórnar eða þá
að freista að stöðva skriðu dýr-
tíðarinnar og reyna að leiða þró-
un efnahagsmálanna í jafnvægis
átt. Samkomulag varð um stöðv-
unarleiðina milli Sjálfstæðis-
flokksins og Alþýðuflokksins og
efnahagsmálaráðstafanirnar nú
eftir áramótin mörkuðust af þess-
ari nýju stefnu. Að sjálfsögðu
hlaut þá einnig viðhorf þessara
flokka til fjárlagaafgreiðslunnar
að verða í samræmi við þetta.
Ég hefi hvað eftir annað lagt á
það áherzlu, andstætt skoðun
fv. hæstv. fjárh., að fjárlög
ríkisins og þróun efnahagsmála
þjóðarinnar væru greinar á sama
stofni, sem ekki gætu lifað sjálf-
stæðu lífi hver út af fyrir sig. Fer
því nú sem fyrr, að efnahagsráð-
stafanir þær, sem gerðar hafa
verið, hafa víðtæk áhrif á hag
ríkissjóðs. Ráðstafanirnar valda
auknum útgjöldum, svo sem síð-
ar mun að vikið, en þau útgjöld
eru þó aðeins svipur hjá sjón í
samanburði við þá stórkostlegu
gjaldahækkun, sem orðið hefði,
ef óbreyttri stefnu hefði verið
fylgt. Það er hins vegar ljóst af
þeim brtill. fulltrúa Framsóknar-
fl. í fjárveitinganefnd, að þeir eru
sammála þeirri kenningu for-
ingja síns, að hagur útflutnings-
framleiðslunnar komi ríkissjóði
ekki við.
Það er skoðun Sjálfstæðis-
flokksins og Alþýðuflokksins, að
ekki sé lengur auðið að fara þá
braut að fleyta atvinnuvegunum
áfram með sífellt nýjum skatta-
álögum á þjóðina, sem síðan
magna dýrtíðina enn meir. Efna-
hagsráðstafanirnar um áramótin
1955—1956 leiddu af sér um 150
millj. kr. nýja skatta. Framsókn-
arflokkurinn rauf þá stjórnar-
samstarfið við Sjálfstæðisflokk.
inn á þeim grundvelli, að grípa
yrði til nýrra úrræða. Útkoman
varð sú, að um næstu áramót
leiddu efnahagsráðstafanir r.kis-
stjórnar Hermanns Jónassonar af
sér 250 millj. kr. nýja skattlagn-
ingu og loks komu bjargráðin á
sl. ári með 790 millj. kr. nýjan
bagga. Eftir þessar síðustu ráð-
stafanir lýsti svo Hermann Jónas-
son því yfir, er hann gafst upp
í byrjun desembermánaðar, að
nýtt verðbólguflóð væri að skeiia
yfir, og efnahagsmálaráðunautur
ríkisstjórnarinnar lýsti því yfir
um sama leyti, að þjóðin væri að
ganga fram af brúninni á efna-
hagssviðinu.
Þótt hér sé ekki vettvangur
fyrir almennar umræður um efna
hagsmálin, þá verður ekki hjá því
komizt að draga fram þessar stað-
reyndir til þess að skýra afstöðu
okkar í 1. minni hluta nefndarinn
ar til afgreiðslu þessa fjárlaga-
frv. því að við leggjum til að af-
greiða fjárlög nú með öðrum
hætti í veigamiklum atriðum en
gert hefir verið að undanförnu.
Fast staðið gegn nýjum útgjöld-
um
Það er óhjákvæmilegur þáttur
í baráttunni gegn verðbólguflóð-
inu að leysa nú fjárþörf ríkis-
Magnús Jónsson
flytur ræðu sína á Alþingi í gær
sjóðs og útflutningssjóðs með
öðru móti en hækka almenna
skatta og tolla. í því sambandi
hlaut því fyrst og fremst að verða
við afgreiðslu fjárlaga að
spyrna gegn öllum nýjum út-
gjöldum ríkissjóðs, sem ekki
væru algerlega óumflýjanleg.
Ég tel, að þær útgjaldatillögur,
sem nefndin flytur sameiginlega
á þskj. 391 markist af þessari
brýnu nauðsyn og sé þar svo hóf-
samlega í sakir farið, sem frek-
ast var unnt. Afleiðingin er að
sjálfsögðu sú, að ekki hefir verið
auðið að sinna fjölda beiðna um
fjárveitingar til ýmissa nauð-
synjamála sem allir nefndarmenn
hefðu gjarnan viljað veita lið-
sinni. Vitanlega verður það ætíð
álitamál í ýmsum tilfellum, hvað
taka skuli og hverju hafna, en ég
tel mig geta fullyrt það, að allir
nefndarmenn hafi haft fullan hug
á að meta l:::iar ýmsu fjárbeiðnir
af fullri sanngirni innan þess
þrönga stakks, sem skorinn var.
Veit ég enda, að flestir lands-
menn muni gera sér fulla grein
fyrir því, að í þetta sinn er engra
góðra kosta völ á sviði fjárveit-
inga, ef koma á í veg fyrir það
fjármálaöngþveiti, sem framund-
an er, ef menn ekki láta raunsætt
mat staðreynda ráða gerðum sín-
um.
í nefndarálitinu á þskj. 397 er
að finna svo rækilegar skýringar
á hinum einstöku útgjaldatillög-
um á þskj. 391, sem nefndin stend
ur öll að, að ég tel ekki þörf á að
teija tímann með að útskýra í
framsöguræðu hverja einstaka
brtll., en mun að sjálfsögðu svara
fyrirspurnum, ef menn óska nán-
ari skýringa. Mun ég nú aðeins
drepa á nokkur atriði, sem ég tel
nauðsynlegt að vekja sérstaka at-
hygli á.
Launahækkanir við leiðarlok
Nefndinni barst um það tilkynn-
ing frá fjármálaráðuneytinu, að
skömmu áður en fyrrv. fjármála.
ráðherra lét af störfum hefði hann
hækkað í launum allmargra starfs
menn í stjórnarráðinu og skatt-
stofunni og skipað nokkra nýja
starfsmenn, sem sumir höfðu áð-
ur verið lausráðnir. Hvaða nauð-
ur hefir rekið til þessara ráðstaf-
ana skal hér ekki um dæmt, en
ekki verður hjá því komizt að
áætla fjárveitingar i viðkomandi
stofnunum til að mæta þessum
hækkunum. Nefndin sjálf leggur
ekki tii neina aukningu á starfs-
mannahaldi ríkisins, en hefir auk
áðurgreindra launabreytinga talið
cumflýjanlegt að fallast á þá til-
lögu atvinnumálaráðuneytisins að
heimila nokkra launauppbót til
fiskmatsmanna, þar eð þeir búa
við mjög léleg launakjör miðað
við hvað störf þeirra hafa aukizt.
Óskert framlög til vega og brúa
í sambandi við fjárveitingar til
brúa hafna og vega skal eftir-
farandi tekið fram:
Fjárveiting til nýrra akvega er
áætluð sú sama og í fjárlögum
ársins 1958. Hefði raunar verið
nauðsynlegt að hækka þessa fjár-
veitingu vegna áhrifa bjargráð-
anna og kauphækkana á sl. ári,
en þess er því miður enginn kost-
ur vegna þeirra neyðarráðstafana,
sem óumflýjanlegar eru. Vegur
enda nokkuð á móti lækkun kaup
gjalds nú eftir áramótin og enn-
fremur hækkun sú á vegaskatti
af benzíni, sem gerð var á sl. ári.
Rennur sem kunnugt er hluti
benzíngjalds til svokallaðra milli-
byggðavega og annar hluti til
brúasjóðs. Sömu rök gilda varð-
andi brúargerðir, en til þeirra er
varið 115 þús. kr. meira en á sl.
ári.
Samkomulag varð um það í
nefndinni að leggja til að skipta
benzíngjaldi til millibyggðavega
í fjárlögum svo sem öðru vega-
fé. Er áætlað að það fé nemi um
5.2 millj. kr. á þessu ári og er
á allan hátt óeðlilegt, að ráðherra
sé fengið sjálfdæmi um að skipta
þessum hluta vegafjárins,
þótt hins vegar verði að reyna
að varast það að búta þetta fé
niður í litlar fjárveitingar á hvern
stað, því að gjald þetta var ein-
mitt hugsað til að auðið væri að
hrinda áleiðis ýmsum mikilvæg-
um framkvæmdum á stofnæð-
um vegakerfisins, sem erfitt hef-
ur reynzt að fá fé til.
Um brúasjóð er það að segja,
að á sl. ári var lokið byggingu
og greiðslu kostnaðar við fjórar
stórbrýr, sem verið hafa í smíð-
um undanfarin ár. Til ráðstöf-
unar verða á þessu ári til fram-
kvæmda á vegum brúasjóðs um
7.5 millj. kr. Ákvað samgöngu-
málaráðherra á sl. ári, að næstu j
þrjú ár skyldi fé brúarsjóðs var-
ið til að byggja brýr yfir Horna-
fjarðarfljót, Mjósund í Eyrar-
sveit og Ytri-Rangá. Með bréfi
dags. 20. des. sl. lagði svo sami
ráðherra ennfremur fyrir, að
þegar lokið væri byggingu þess-
ara brúa skyldi fyrir fé brúar-
sjóðs byggð brú á Hofsá í Vopna-
firði. Hér er vafalaust um mikla
þörf að ræða, en það er vægast
sagt mjög hæpið, að ráðherrar
taki ákvarðanir um framkvæmd-
ir svo langt fram í tímann. Kem-
ur það enda mjög til athugunar,
hvort ekki eigi í fjárlögum að
ákveða hvaða brýr skuli byggðar
fyrir fé brúarsjóðs.
Hækkuð framlög til hafnar-
gerða.
Á undanförixum árum hefur
ekki verið unnt að halda í horf-
inu með framlög ríkissjóðs til
hafnarframkvæmda, og hafa því
skuldir ríkissjóðs við sveitarfé.
lögin af þessum sökum farið vax
andi. í árslok 1957 var vangreitt
ríkissjóðsframlag til hafnargerða
13.9 millj. kr., en 14.3 millj. í
árslok 1958. Áætlaður ríkissjóðs-
hluti af framkvæmdum' 1959 er
32.5 millj. Að vísu eru litlar lík-
ur til að auðið verði af fjárhags-
ástæðum að ráðast í : llar þær
framkvæmdir sem ráðgeiðar eru
í ár, fremur en verið hefur á und
anförnum árum, en þrátt fyrir
hina brýnu nauðsyn þess að draga
úr útgjöldum ríkissjóðs, hefur
nefndin ekki talið annað fært en
hækka framlag til hafnarmann-
virkja og lendingarbóta um
1.330 þús. kr. Sú breyting er um
leið gerð á fyrri úthlutunarregl-
um þessa fjár, að ein höfn er nú
tekin út úr með mun hærri fjár-
veitingu en allar aðrar hafnir.
Er það Akraneshöfn, en sú höfn
hefur nú algera sérstöðu, því að
vangreitt ríkissjóðsframlag til
hennar var um síðustu áramót 7.3
millj. kr., en skuld ríkissjóðs við
þá höfn, er næst kom, var 2.3
millj. kr.
Afkoma útgerðarinnar og sjáv-
arplássanna umhverfis allt land-
ið er háð hafnarskilyrðum flest-
um öðrum framkvæmdum frem-
ur. Vegna erfiðleika á öflun láns
fjár hefur þessum framkvæmd-
um að undanförnu verið þröngur
stakkur skorinn, ef undan eru
skildar örfáar hafnir, er notið
hafa erlends lánsfjár. Þetta vanda
mál getur ekki nema að takmörk
uðu leyti orðið leyst með hinum
árlegu framlögum úr ríkissjóði.
Það er því hin mesta nauðsyn
að ríkið hafi forgöngu um lán-
töku til þess að greiða fyrir mik-
ilvægum hafnarframkvæmdum.
Munu nú loks líkur til að slíkt
lán fáist.
Svo sem fram kemur í nefndar-
aráliti 1. minni hl., mun sam-
vinnunefnd samgöngumála að
venju að gera tillögur um skipt-
ingu fjár til reksturs flóabáta.
Samvinnunefndin . óskaði hins
vegar þess, að fjárveitinganefnd
tæki til afgreiðslu beiðni um 500
þús. kr. byggingarstyrk vegna
nýs flóabáts fyrir Eyjafjarðar- og
Skagafjarðarhafnir. Háskalegt er
talið, að nota áfram núverandi
flóabát, og hefur því eigandi þess
báts, Steindór Jónsson, hafizt
handa um smíði nýs báts sem
gert er ráð fyrir að veiði tilbúinn
fyrir næsta vetur. Lagt er til í 22.
gr. fjárlaga að veita ríkisábyrgð
fyrir allt að 80% af andvirði hins
nýja báts, en þar sem hér er um
allmikið skip að ræða, telur fjár-
veitinganefnd ekki annað fært en
verða við beiðni um 500 þús. kr.
ríkistyrk til byggingar skipsins,
en leggur til að fjárveitinging
skiptist á tvö ár. Útilokað er að
leggja niður þá þjónustu, er flóa-
bátur þessi á að annast og er því
engum efa bundið, að þessi lausn
málsins er miklum mun hagstæð-
ari fyrir ríkissjóð en að þurfa
sjálfur að gerast beinn aðili að
kaupum og rekstri skipsins.
4. millj. hækkun til skóla.
Skólabyggingar eru meðal
hinna stærri vandamála, sem við
er að glíma. Með lögunum um
fjármál skóla var föstu skipulagi
komið á þessi mál en þá var kom
inn langur skuldahali vegna van-
greiddra ríkissjóðsframlaga til
skólabygginga. Ákveðið var þá,
að áfallnar skuldir skyldu greidd
ar á fimm árum og hefur siðan
verið sérstök fjárveiting í fjár-
lögum til þess að greiða þær skuld
ir, þótt sú fjárveiting liafi að
vjsu aldrei verið nægilega há
til þess að auðið væri að greiða
skuidirnar á tilsettum tíma. Þá
var ennfremur lögfest, að ríkis-
sjóði væri skylt að greiða á fimm
árum hluta sinn af stófnkostnaði
við þá skóla, er byggðir yrðu eft-
ir þann tíma. Er þó ekki skylt að
greiða árlega jafn háa upphæð af
framlagi til hvers skóla.
í fjárlögum ársins 1958 voru
fjárveitingar til byggingar bama
skóla 9.760 þús. kr. í fjárlaga-
frv. nú er þessi fjárveiting hækk
uð í 11,3 millj. Þrátt fyrir þessa
hækkun er svo ástatt, að fjárveit-
Framh, á bls. 14