Morgunblaðið - 21.04.1959, Síða 14

!4
MORCVNRLAÐIÐ
Þriðjudagur 21. apríl 1959
— Ræða Magn-
úsar Jónssonar
Framh .af bls. 13
Ingin nægir aðeins til þess að
greiða hið lögboðna framlag ríkis-
sjóðs til þeirra skóla, sem nú eru
í smíðum, og því ekki gert ráð
fyrir neinum nýjum skólum. í>örf
in fyrir nýja skóla er bins vegar
*vo brýn, að ógerlegt er að fresta
framkvæmdum. Nefndin hefur
því talið óhjákvæmilegt að leggja
til að tekin verði upp fjárveiting
til 7 nýrra barnaskóla og tveggja
skólastjóraíbúða, og fer því þó
fjarri, að þörfinni sé fullængt.
Nemur þá hækkun á fjárveitingu
til barnaskólabygginga 2.7 miilj.
kr. Um gagnfræðaskólana gegnir
svipuðu máli. Fjárveiting til
þeirra í fjárlagafrv. nægir aðeins
tii þess að greiða hluta ríkissjóðs
af stofnkostnaði skóia í smíðum,
en þörf nýrra skóla mjög brýn.
Er lagt til að veita nokkra fjár-
hæð til byggingar tveggja nýrra
gagnfræðaskóla og til endurbygg
ingar á einum skóla. Nemur þá
hækkun f járveitingar til bygging-
ar gagnfræðaskóla 1.3 milij. kr.
I>á er og lagt til að taka upp
fjárveitingu til tveggja iðnskóla,
á Selfossi og í Hafnarfirði, 50
þús. kr. til hvors.
Fjárveitinganefnd hafa borizt
ailmörg erindi, þar sem beðið er
um sérstakar fjárveitingar til efl
ingar skógrækt við ýmsa héraðs
skóla, þar eð sú skógrækt nýt-
ur ekki styrks frá skógrækt rík-
’isins eins og skóggræðsla á veg-
um skógræktarfélaga. Sjálfsagt er
að örfa þessa skógræktarstarfsemi
við skólana, en nefndin telur nauð
synlegt, að sú starfsemi verði
felld inn í ramma skógræktar
ríkisins. Telur nefndin ekki fært
að veita sérstakar fjárveitingar
i þessu skyni, fyrr en niðurstaða
•r fengin um frambúðarskipan
þessa þáttar skógræktarmálanna.
Þá er og rétt að geta þess, að
nefndinni hafa borizt óskir frá
flestum starfandi tónlistarskól-
um um aukinn styrk. Augljóst er,
að starfsemi hinna ýmsu tóniist-
arskóla er mjög mismunandi,
bæði að magni og gæðum, en fjár
veitinganefnd hefur enga aðstöðu
til þess að kynna sér í einstökum
atriðum starfsemi þessara skóla.
Nefndin hefur því ekki talið sér j
fært að gera nú neinar breyt-
ingar á fjárveitingum til tónlist-
arskóla. Henni er vel ijóst, að
hér er um merkilega menningar
•tarfesmi að ræða, sem með ári
hverju verður umfangsmeiri, en
telur ógerlegt að veita þessum
skólum styrki, meira og minna
af handahófi, svo sem gert hefir
verið. Er nauðsynlegt að mennta
málaráðuneytið safni ýtarlegum
gögnum um alla þessa skóla og
starfsemi þeirra og reynt verði
aS íinna einhvern grundvöll til ð
byggja á í sambandi við styrk-
veitingar til skólanna.
í>á vil ég minnast á eitt atriði,
þótt ekki varði það miklu fyrir
afkomu ríkissjóðs. Nefndin mæl-
ir með að veita 15 þús. kr. styrk
vegna útgáfu minningarrits um
30 ára starf Laugarvatnsskóla.
Ýmsir slíkir styrkir hafa verið
veittir á undanförnum árum og
virðist það fara í vöxt að ýmsar
ríkisstofnanir gefi út afmælis-
Og minningarrit og leiti síðan eft-
ir á ríkistyrks til útgáfunnar.
I>ótt mörg þessara rita hafi ýmiss
konar fróðleik að geyma, þá get-
ur það ekki gengið, að einstakar
ríkisstofnanir á eigin spýtur hefj-
ist banda um útgáfustarfsemi í
trausti þess að fá síðan fé úr ríkis-
sjóði til að standa undir halla af
útgáfunni. Um þetta verður rik-
isstjórnin að setja ákveðnar r?gl-
ur, er farið verði framvegis eftir.
Tryggja þarf sjúkraflugið.
Um tíu ára skeið hefur Björn
Pálsson starfrækt sjúkraflug, og
mun óhætt að fullyrða, að þessi
starfsemi hafi bjargað fjölda
mannslífa. Fyrir strjálbýlið er
þessi þjónusta ómetanleg og skap j
ar mikið öryggi. Sjúkraflug þetta
hefur Björn Pálsson rekið á eigin
ábyrgð og eigi notið annars ríkis-
styrks en 50 þús. kr. af því fé,
sem árlega er varið til slysa-
varna á vegum Slysavarnafélags
íslands. Nú hefur Björn Pálsson
tjáð nefndinni, að rekstrarkostn-
aður sjúkraflugsins sé nú orðinn
svo mikill að eigi sé auðið að starf
rækja það án verulegs fjárstyrks.
Jafnframt hefur Björn Pálsson
gert tillögur til nefndarinnar um
frambúðarskipan þessarar þjón-
ustu. Fjárveitinganefnd telur
brýna nauðsyn að tryggja fram-
haldandi sjúkraflug og telur það
ekki betur komið í annarra hönd-
um en Björns Pálssonar vegna
reynslu hans og frábærrar atorku
á þessu sviði. Leggur nefndin til,
að Birni Pálssyni verði veittar
vegna sjúkraflugsins 100 þús. kr.
tíl viðbótar þeim 50 þús. kr., er
hann mun fá frá Slysavarnafélagi
íslands, en jafnframt telur nefnd
in nauðsynlegt, að ríkisstjórnin
taki upp samninga við Björn um
tilhögun sjúkraflugsins í framtíð-
inni.
Að undanteknum nokkrum stór
um útgjaldaliðum, sem sérstak-
lega er ástatt með, og ég mun
víkja að, nema hækkunartillög-
urnar á þskj. 391 aðeins um 6.5
millj. kr., og eru af þeirri upp-
hæð um 3 millj. kr. hækkun til
hafnargerða og skólabygginga.
Sýnir petta glöggt hveisu hóf-
samlega hefur verið farið í hækk
un útgjalda, þrátt fyrir þann
mikla fjölda fjárbeiði.a, sem
nefndinni bárust.
Vík þá að nokkrum liðum, sem
hafa sérstöðu.
Hækkun vegna trygginga.
Stofnsett hefur verið sérstök
sjúkradeild í dvalarheimili aldr-
aðra sjómanna. Leiðir af þessu
óhjákvæmileg hækkun útgjalda
vegna lögboðinna sjúkrastyrkja,
og hækka af þessum sökum fram
lög til annarra sjúklinga en
berklasjúklinga um tæpar 900
þús. kr. Þessi útgjaldaliður í 17.
gr. fjárlaga hækkar þó raunveru
lega ekki nema um tæpar 700 þús.
kr., þar eð útgjöldin eru áætluð
þar lítið eitt of há.
>á hafa framlög almannatrygg-
inganna verið og lágt aætluð \
frumvarpinu og hefur reynzt óhjá
kvæmilegt að hækka þá fjárveit-
ingu um 4.5 millj. kr. og er þá
sá útgjaldaliður 11 millj. kr.
hærri en í fjárlögum ársins
1958.
Samkv. endurskoðaðri rekstr-
aráætlun er gert ráð fyrir því, að
rekstrarkostnaður gufubors rík-
isins og Reykjavíkurbæjar verði
á þessu ári 10 millj. kr., en í fjár
lagafrumv. er aðeins lagt til að
veita 3.7 millj. kr. til reksturs
gufuborsins. Samkvæmt samningi
er ríkissjóði skylt að greiða helm •
ing rekstrarkostnaðar á móti
Reykjavíkurbæ. Ekkert vit er í
að láta þetta dýra tæki standa
ónotað, enda allar horfur á, að
mikill árangur verði af borun-
um þessum. Verður því að hækka
fjárveitingu ríkissjóðs um 1.3
millj. kr. Þá hefur stjórn gufu-
borsins farið fram á 600 þús. kr.
fjárveitingu frá ríkissjóði og
Reykjavíkurbæ hvorurn um sig,
til kaupa á borvindu til djúpbor
unar. Hér er tvímælalaust um
brýnt nauðsynjamál að ræða, en
eðlilegt virðist að leysa slika
fjárfestingu með lántöku, þar eð
borkostnaðurinn verður talilnn
með stofnakostnaði, þegar hinar
einstöku borholur verða beizlað-
ar, og er samkomulag við fjár-
málaráðherra, að reyvt verði að
leysa málið á þann veg.
Áhrif launahækkana.
f fjárlagafrumv. er reiknað með
183 stiga kaupgjaldsvísitölu. í
janúarmánuði var starfsmönnum
ríkisins greitt kaup eftir kaup-'
gjaldsvísitölu 203 stig. Veldur
þetta ríkissjóði 3.2 millj. kr. út- j
gjöldum. 6 og 9% grunnkaups-
hækkun opinberra starfsmanna,1
sem samþykkt var nokkru fyrir
áramót veldur 24 millj. kr. hækk-
un og grunnkaupshækkun verka-
manna 12 millj. kr. hækkun út- [
gjalda á þessu ári. Hér kemur
svo aftúr til frádráttar lækkun
launa vegna lækkunar vísitölu úr
183 stigum í 175 stig. Nemur sú
lækkun samtals 22 millj. kr. Nettó
útgjaldahækkun vegna launa-
breytinga verður því samtals 17.2
millj. kr. Ógerlegt er að deila
þessari hækkun niður á hvem
einstakan lið frv., og er því lagt
til að taka fjárveitingu til að
mæta þessum útgjöldum í 19. gr.
frv.
Þar sem í nefndaráliti okkar í 1.
minni hl. n. er ekki gerð nein
sérstök grein fyrir breytingartil-
lögum nefndarinnar við heimilda
grein frv., ætla ég að víka nokkr-
um orðum að sumum þeirra til-
lagna til frekari skýringa.
Lagt er til að auka aðstoð við
blinda á þann hátt, að heimila
að fella niður aðflutningsgjöld af
sendiferðabifreið fyrir Blindra-
vinafélag íslands og veita enn-
fremur 20 blindum mönnum í stað
10 áður þau hlunnindi, að þeir
fái síma, án þess að þurfa að
greiða stofngjöld eða afnotagjöld.
Þá er og í brtill. við 17. gr. lagt
til að veita Blindrafélaginu nokk-
urn byggingastyrk. Hér er um
styrktarstarfsemi að ræða, sem
áreiðanlega allir munu sammála
um.
Stjórn Sementsverksmiðju rik
isins hefir að undanförnu unnið
að því að tryggja verksmiðjunni
nauðsynlegt rekstrarfé. Eru horf-
ur á að það rekstrarfé fáist, en þó
því aðeins, að ríkissjóður ábyrg-
ist greiðslu rekstrarlánsins. Sem
entsverksmiðjan er eign ríkisins
Og virðist ekki álitamál, að ríkis-
sjóður veiti þessa ábyrgð til þess
að tryggja rekstur verksmiðjunn-
ar.
Það hefir komið í ljós, að láns-
heimildir þær, sem í lögum eru,
varðandi skip þau, sem smíðuð
hafa verið í Austur-Þýzkalandi á
vegum ríkisstjórnarinnar, eru
eigi nægilega háar, því að skipin
hafa hækkað í verði og ennfrem-
ur mun reynast óumflýjanlegt
að hækka hundraðstölu láns út
á hvert skip. Ríkisstjórnin hefir
því óskað eftir að fá viðbótar-
lántökuheimild, er nemi allt að
14,5 millj. kr. Telur nefndin ekki
um annað að ræða en veita þá
heimild.
Á síðastliðnu sumri urðu bænd-
ur í ýmsum sveitum á Norður-
og Norðausturlandi fyrir all-
þungum búsifjum vegna lang-
varandi óþurrka. Var bændum
þessum veitt aðstoð með lánum
til kjarnfóðurkaupa fyrir milli-
göngu Bjargráðasjóðs, en ríkis-
sjóður lagði fram féð. Var ekki
auðið að afla fyrirfram heimild-
ar Alþingis til þessara ráðstaf-
ana, en lagt er til að þessi ráð-
stöfun verði staðfest af Alþingi
með heimild í 22. gr. fjárlaga.
Auknar jarffhitarannsóknir
Á Norður- og Norðausturlandi
er víða heitt vatn í jörðu. Hita-
veitur eru þegar komnar í Ólafs-
firði og Sauðárkróki til mikilla
þæginda fyrir íbúa þessara staða
og mikill áhugi er á að koma
upp hitaveitu fyrir Akureyri og
Húsavík Hitaleit hefir einnig sum
staðar á þessu svæði mikla þýð-
ingu í sambandi við hugsanlega
hagnýtingu jarðefna Flutningur
jarðbora er mjög kostnaðarsam-
ur, enda næg verkefni annars
staðar fyrir þá jarðbora, sem til-
tækir eru. Það er því talið mjög
æskilegt, að keyptur verði jarð-
bor, er staðsettur verði nyrðra.
Er talið, að kaupverð sliks bors
sé um 3 millj. kr. og árlegur
rekstrarkostnaður nemi svipaðri
upphæð. Jarðhitinn í landi voru
jafngildir kola- og olíunámum
annarra þjóða, og er því naumast i
áhorfsmál að leggja beri alla j
áherzlu á að hagnýta sem bezt •
þessa dýrmætu orku. Er því lagt
til, að ríkisstjórninni verði heim-
ilað að kaupa umræddan jarð-
bor.
Síldarverksmiðjur ríkisins hafa
undirbúið að reisa soðvinnslustöð
við síldarverksmiðju sína á Rauf-
arhöfn. Slíkri stöð var komið
upp við verksmiðjurnar á Siglu-
firði fyrir síldarvertíð í fyrra.
Reyndist sú stöð vel og skilaði
góðum arði, enda þótt verksmiðj
unum bærist lítil síld til vinnslu.
Áætlað er, að hin fyrirhugaða
stöð á Raufarhöfn geti unnið soð
úr 5500 málum síldar á sólar-
hring og myndi stofnkostnaður
stöðvarinnar vera um 3 millj. kr.
Stjórn síldarverksmiðjanna tel-
! ur sig geta fengið lán til þessava
! framkvæmda, en þó því aðeins
1 að ríkisábyrgð fáist. Þar eð hér
sýnist vera um þjóðhagslega
skynsamlega framkvæmd að
ræða, stofnkostnaður að mestu
leyti innlendur og verksmiðjurn-
ar auk þess eign ríkisins, telur
nefndin sjálfsagt að veita um-
beðna ábyrgð.
í fjárlögum ársins 1958 var
Krossanesverksmiðjunni, sem er
eign Akureyrarkaupstaðar, veitt
ríkisábyrgð á allt að 1 millj. kr.
láni til þess að koma upp heil-
mjölsvinnslutækjum í verksmiðj
unni. Var áætlað, að framkvæmd
ir þessar kostuðu um 2 millj.
kr. Ábyrgðarheimild þessi hefir
þegar verið notuð. Verksmiðju-
stjórnin hefir loforð fyrir lánum
til að ljúka verkinu, en á sumum
þessara lána a- m. k. mun vera
krafizt ríkisábyrgðar. Það er að
vísu óeðlilegt að veita ríkis-
ábyrgð fyrir öllum stofnkostnaði,
og er rétt að ríkisstjórnin gangi
ekki lengra í þessu tilfelli en
brýn nauðsyn krefur, en hins
vegar telur nefndin nauðsynlegt,
að tryggja það, að framkvæmd
verksins stöðvist ekki.
Eftirgjöf þurrafúalána
Auk þessara heimilda, sem öl]
nefndin mælir með að veittar
verði, er ein viðaukatillaga við
22. gr. frv., sem nefndin hefir
ekki orðið sammála um, en sem
við í 1. minni hl. n. teljum sjálf-
sagt að mæla með og flytjum því
með öðrum sértillögum okkar.
Er hér um að ræða heimild til
ríkisstjórnarinnar til þess að gefa
útvegsmönnum eftir þær skulda
kröfur, sem ríkissjóður hefir
eignazt á þá vegna innlausnar
á lánum, sem hann er í ábyrgð
fyrir vegna þurrafúa í fiskiskip-
um.
Fyrir nokkrum árum fór að
verða vart skemmda í ýmsum
fiskiskipum af völdum svkallaðs
þurrafúa. Hafa ýmsir útvegs-
menn orðið fyrir þungum búsifj-
um af þessum sökum. Óumflýj-
anlegt var talið að hlaupa undir
bagga með þessum mönnum og
hafa í fjárlögum síðustu ára ver-
ið veittar ríkisábyrgðarheimildir
fyrir lánum til viðgerða á skip-
um þessum. Frá upphafi hefir
verið reiknað með því, að ríkis-
sjóður tæki að sér greiðslu þess-
ara lána, enda afkoma útvegsins
ekki slík, að útvegsmenn gætu
tekið á sig slíkt tjón, því að verð-
uppbætur til útvegsins voru ekki
miðaðar við að auðið væri að
mæta slíkum áföllum. Var þetta í
rauninni staðfest af fjármála-
ráðuneytinu, því að ríkisábyrgð-
ih var veitt, enda þótt lánin
væru til svo skamms tíma, að
þess var engin von, að viðkom-
andi útvegsmaður gæti greitt þau
á svo akömmum tíma. Síðan
hefir verið sett löggjöf um sér-
staka tryggingu á fiskiskipum til
að mæta þessu áföllum hér eft-
ir. í samningum við útvegsmenn
um síðustu áramót féllst ríkis-
stjórnin á að útflutningssjóður
greiddi iðgjöld af þurrafúatrygg-
ingu fiskiskipa, svo sem gert
hefir verið með önnur tryggingar
gjöld. Ef þeir útvegsmenn, sem
féngið hafa með ríkisábyrgð lán
til þess að greiða með áfallinn
kostnað vegna þurrafúaskemmda
yrðu krafðir um þau lán, þá væri
hlutur þeirra gerður lakari en
hinna, sem hér eftir verða fyrir
hliðstæðum áföllum Af þeim
sökum féllst íkisstjórnin á þá
ósk LÍÚ, að ríkissjóður taki að
sér greiðslu á þeim þurrafúa-
lánum, sem útvegsmenn þegar
hafa tekið vegna þurrafúa-
skemmda Við í 1. minni hl. n.
teljum sjálfsagt, að staðið verði
við það fyrirheit.
Þá er komið að því að gera
grein fyrir þeim tillögum okkar
í 1. minni hl. nefndarinnar, sem
eiga að geta tryggt það, að auð-
ið reynist að afgreiða greiðslu-
hallalaus Sjárlög, án þess að
leggja á almenna skatta eða
tolla.
Fjárlög og útflutningsframleiffsla
ekki aðskilin
Það væri engum vandkvæðum
bundið að afgreiða fjárlögin
greiðsluhallalaus, ef ekki þyrfti
jafnframt að sjá fyrir þörfum
útflutningssjóðs, en fjárhagsmál
þessara sjóða verða ekki aðskilin.
Ýmsir halda því að vísu fram, að
útgjöld útflutningssjóðs séu allt
annars eðlis. Er það rétt, að út-
flutningsuppbætur eru ekki nein
ir venjulegir ríkisstyrkir, en fjár
til þessara sjóða er aflað með
sams konar ráðum — sköttum á
almenning í landinu — og mjög
er vafasamt, að niðurgreiðslur
á vöruverði, sem nú í ár munu
, nema um 250 millj. kr. eigi frem-
ur að teljast útgjöld útflutnings-
sjóðs en ríkissjóðs, þótt fyrrv.
fjármálaráðherra hafi látið flytja
þau yfir á útflutningssjóðinn til
þess að sýna minni hækkun út-
gjalda ríkissjóðs.
Áætlað er, að útgjöld útflutn-
ingssjóðs á þessu ári aukist um
199 millj. kr. vegna aukinna út-
flutningsuppbóta og niðurgreiðsl
na á vöruverði. Hin aukna að-
stoð við útflutningsatvinnuveg-
ina um sl. áramót leiðir af sér
82,3 millj. kr. ný útgjöld. Þær
bætur voru miðaðar við kaup-
gjaldsvísitölu 175 stig. Þrátt fyrir
10 stiga lækkun kaupgjaldsvísi-
tölunnar með lögunum um lækk-
un kaupgjalds og verðlags og
afleiddar verðlækkanir, hefir
reynzt óumflýjanlegt að auka
niðurgreiðslur vöruverð mjög
mikið til þess að koma kaup-
gjaldsvísitölunni niður í 175 stig.
Til viðbótar þeim niðurgreiðsl-
um, sem áður giltu, og áætlað
var að kostuðu útflutningssjóð
135 millj. kr. á þessu ári, hafa
niðurgreiðslur síðan um áramót
verið auknar um 109,1 millj. kr.
Þar við bætast 7,6 millj. kr. út-
gjöld, sem stafa af aukinni
neyzlu niðurgreiðsluvara. Á sú
upphæð raunverulega að bætast
við hinar fyrri niðurgreiðslur,
■ því að þær voru ekki miðaðar við
raunverulega neyzlu niður-
greiddra vara.
Aukinn bifreiffainnflutningur
Til þess að mæta þessum nýju
útgjöldum útflutningssjóðs án
nýrra almennra skatta- og tolla-
hækkana er ráðgert að rýmka um
ínnflutning bifreiða án gjaldeyr-
isleyfa, ef umsækjendur hafa á
eðlilegan hátt eignazt gjaldeyri
og hækka jafnframt leyfisgjald af
bifreiðum þessum. Virðist þetta
eðlileg ráðstöfun, því að ella
yrði gjaldeyri þessum varið til
annarra kaupa, sem vafasamt er,
að gæfu ríkissjóði nokkrar toll-
tekjur. Um tilhögun þessa gjalds
í einstökum atriðum mun ég
ekki ræða nánar, því að það varð
ar í rauninni ekki afgreiðslu fjár-
laga heldur mun ríkisstjórnin
gera fjárhagsnefndum þingsins
grein fyrir þeirri fjáröflunarleið
í sambandi við frv. um útflutn-
ingssjóð. Áætlað er, að gjald þetta
veiti útflutningssjóði 25 millj. kr.
auknar tekjur.
Þá er og gert ráð fyrir því, að
20 millj. kr. framlag það frá
útflutningssjóði til ríkissjóðs,
sem ákveðið er í lögum um út-
flutningssjóð falli niður. Vantar
þá 154 millj. kr., og er lagt til
í tillögum okkar í 1. minni hl. n.,
að ríkissjóður leggi útflutnings-
sjóði þá fjárhæð.
230 millj. kr. bil tekna og gjalda
Bil það milli tekna og gjalda,
sem brúa þarf hjá útflutnings-
sjóði og ríkissjóði miðað við
tekjuáætlun fjárlagafrv. nemur
því um 230 millj. kr. Þegar ætl-
unin er að brúa slíkt bil án þess
að hækka almenna skatta og
tolla, má sérhverjum manni ljóst
vera, að það verður ekki gert
nema með því móti að gera ýms-
ar róttækar ráðstafanir til þss að
draga úr útgjöldum rikissjóðs.
Okkur í 1. minni hl. n. er það
mæta vel ljóst, að slíkar ráðstaf-
anir eru aldrei vinsælar hjá þeim,
sem fyrir barðinu á þeim verða,
ekki sízt þegar lítið aðhald hef-
ir verið áður um fjáreyðslu rík-
issjóðs, en það er samt sannfær-
j Framhald á bls. 22.