Morgunblaðið - 21.04.1959, Qupperneq 22

22
MORGVNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 21. april 1959
Æ Ræða Magn-
úsar Jónssonar
Framh. af bls. 14.
Íing okkar, að þjóðinni sé svo
ljós sú hætta, sem yfir henni vof-
ir, ef ekki er hægt að taka upp
j nýja stefnu í efnahags- og fjár-
i málum þjóðarinnar, að ábyrgðar
i lausum lýðskrumurum takist
í ekki að villa henni sýn um nauð_
i syn þeirra neyðarráðstafana, sem
i nú verður að gera eftir uppgjöf
i vinstri stjórnarinnar, enda er
I sannleikur málsins sá, að ráð-
í stafanir þessar eru alls ekki til-
j finnanlegar sem bráðabirgðaráð-
stafanir.
, Mikil útgjaldalækkun
Við í 1. minni hl. n. leggjum
' til að lækka ýmsa útgjaldaliði
i fjárlagafrv. um rúmar 49 millj.
kr. Mun ég nú í stuttu máli gera
grein fyrir þessum tillögum.
! Lagt er til að lækka um 5%
iýmsa fjárfestingarliði frv. Nær
1 þessi lækkun til liða, sem sam-
1 tals nema tæpum 166 millj. kr.
og sparar ríkissjóði 8,3 millj. kr.
I Undanþegnar þessari lækkun eru
! fjárveitingar til hafnargerða, brú
! argerða, nýbygginga vega og
endurbyggingar vega. Lækkunin
; nær til skólabyggingafjár, en
! þær fjárveitingar hafa hins veg-
ar verið hækkaðar meira en þess-
ari skerðingu nemur. Skerðingin
nær ekki til fjárlagaliða, sem sér-
stakar lækkunartillögur eru gerð
ar um.
í nefndaráliti okkar eru þess-
ir fjárlagaliðir taldir upp og
xnun ég ekki eyða tíma í að ræða
hvern einstakan þeirra nema sér
stakt tilefni gefist til. Varðandi
jarðræktarframlögin, sem eru
lögbundin, vil ég þó taka það
fram, að lækkunin byggist á upp
lýsingum um það, að jarðræktar-
framkvæmdir á sl. ári hafi eigi
verið meiri en árið áður, en jarð-
ræktarstyrkurinn er i fjárlaga-
frv. nú áætlaður 2 millj. kr.
hærri en í fjárlögum ársins 1958.
Stærsti liðurinn, se'm skerð-
ingin nær til, er viðhald þjóð-
vega. Rétt er að vekja athygli á
því, að þrátt fyrir þessa skerð-
ingu, er fjárveiting til viðhalds
þjóðvega 9 millj. kr. hærri en í
fjárlögum sl. árs. Vitanlega væri
full þörf fyrir óskerta fjárveit-
ingu og miklu meira en það, en
miðað við það aðhald, sem nú
er óumflýjanlegt og einnig það,
að þrátt fyrir skerðinguna er við
haldsféð nú í fyrsta sinn um
langt skeið áætlað sómasamlegt,
þykir mega takmarka fjárveit-
inguna við 9 millj. kr. hækkun.
Viðhald þjóðveganna sl. ár kost-
aði ríkissjóð 41 millj. kr. og í
vetur mun kostnaður við snjó-
mokstur hafa verið allmiklu
minni en undanfarna vetur.
Alþingi og stjórnarráð
gefi fordæmi
f Lagt er til að lækka Alþingis-
kostnað um 500 þús. kr. Er sú
tillaga við það miðuð, að þing-
hald verði í ár að minnsta kosti
hálfum mánuði styttra en í fyrra.
Er þá gert ráð fyrir því, að þing-
ið verði nú um það bil þremur
vikum styttra en í fyrra og þing
hefjist síðar í haust en vant er.
Ef svo reynist ætti sú stytting að
gefa umræddan sparnað, enda
þótt stutt sumarþing verði. Mun
enda alþingiskostnaður ríflega á-
ætlaður í frv. 9 millj. kr., sem
er 2 millj. kr. hærra en í fjár-
lögum sl. árs.
I Þá er lagt til að lækka fjár-
veitingu til stjórnarráðsins um
sömu fjárhæð, 500 þús. kr. Hvort
tveggja er, að fækkun ráðherra
og þar af leiðandi minni ýms
I kostnaður, svo sem bílakostnað-
ur, ætti að valda töluverðum
| sparnaði, og ennfremur hitt, að
I í fjárlagafrv. er liðurinn „Ann-
■ ar kostnaður ráðuneytanna“
! hækkaður um 900 þús. kr. frá
i fjárlögum sl. árs og má ótvírætt
ætla, að draga megi úr þeim
kostnaði. Ég er í engum efa um,
að með skynsamlegri vinnubrögð
um er auðið að lækka kostnaðinn
við stjórnarráðið um 500 þús. kr.
JEr það mat núverandi fjármála-
ráðherra, að þessi lækkun fjár-
veitingar til stjórnarráðsins fái
staðizt og þegar um það er að
ræða að reyna að draga út til-
kostnaði við ríkisreksturinn fer
vel á því, að bæði Alþingi og
stjórnarráð gefi gott fordæmi.
Þá er lagt til að lækka fjár-
veitingu til tollgæzlu utan
Reykjavíkur og Keflavíkurflug-
vallar um 500 þús. kr. Okkur er
vel ljós nauðsyn þess að halda
uppi traustri tollgæzlu en á því
sviði sem öðrum verður að reyna
að halda kostnaði innan skyn-
samlegra takmarka og á ýmsum
greinum er hér um algerlega
óþarfa fjáreyðslu að ræða. í
frv. er gert ráð fyrir 9 millj.
kr. kostnaði við tollgæzluna og
má áreiðanlega að skaðlausu
spara % millj. kr.
Lagt er til að lakka fjárveit-
ingu til skipaútgerðar ríkisins
um 6 millj. kr. í fjárlagafrv. er
gert ráð fyrir 16 millj. kr. fjár-
veitingu til að greiða halla út-
gerðarinnar eins og sl. ár. Rekstr-
arhallinn á sl. ári varð hins veg-
ar ekki nema 12 millj. kr. Miðað
við það, að skipaútgerðin naut
ekki taxtahækkunar nema hluta
úr því ári, ætti ekki að þurfa að
gera ráð fyrir lakari útkomu á
þessu ári. Þá er þess ennfremur
að gæta, að skip útgerðarinnar
voru tekin úr tryggingu um sl.
áramót, en tryggingariðgjöld
vegna skipanna urðu rúmar 3
millj. kr. sl. ár. Reynslan er sú,
að meðaltjón á skipunum er ekki
nema um 1 millj. kr. á ári. Þessi
lækkun fjárveitingar ætti því að
fá staðizt, þótt miðað sé við að
útgerðin veiti sömu þjónustu og
verið hefir. Rétt er og í þessu
sambandi að benda á ítrekaðar
ábendíngar sparnaðarnefnda rík
isins um það að selja Ésju, sem
er orðin mjög dýr í rekstri. Nauð
synlegt er og að taka til ræki-
legrar athugunar hvort ekki er
í framtíðinni hægt að haga
strandsiglingum á þann veg að
kostnaðarminna sé fyrir ríkið.
Þyrfti að taka upp samninga við
önnur skipafélög í því sambandi.
Lagt er til að lækka fjárveit-
ingu til bygginga í Skáholti um
500 þús. kr. Það er af mörgum
ástæðum nauðsynlegt að taka
sem fyrst ákvörðun um það,
hvaða hlutverki þessi sögufrægi
staður eigi að gegna í fram tíð-
inni, en meðan ekki er vitað til
hverra þarfa nota eigi bygging-
ar í Skálholti ætti ekki að koma
að sök, þótt aðeins sé varið 500
þús. til framkvæmda þar á þessu
ári.
Um nokkurra ára bil hefir rík-
issjóður lagt árlega fram 2 millj.
kr. til kaupa á stórum jarðrækt
arvélum, samkv. ákvæði laga um
jarðræktar- og húsagerðarsam-
þykktir í sveitunT. Þessari laga-
skyldu var fullnægt á s.l. ári, og
eru enn ónotaðar 1,2 millj. kr.
af þeirri fjárveitingu. Sú fjár-
hæð er því til ráðstöfunar á
þessu ári. Ætti því að skaðlausu
að mega fella niður þessa fjár-
veitingu.
Þeirri venju hefir verið fylgt
að veita ekki fé til byggingar
skóla, sem ekki hafa notað til
fulls fengnar fjárveitingar. A
þeirri forsendu, að Iðnskólinn í
Reykjavík á enn óhafið 628 þús.
kr. af fjárveitingu áranna 1957
og 1958 er lagt til að fella niður
fjárveitingu til skólans á þessu
ári. Eftir upplýsingum, sem mér
hafa borizt eftir að gengið var
frá tillögum okkar, virðist þetta
mál þarfnast nánari athugunar
og verður því þessi tillaga tekin
aftur til 3. umr.
Lagt er til ,að kostnaður vegna
framkvæmdar orlofslaga lækki
fyrir því, að hætt verði notkun
orlofsmerkja, enda orlofsfé í æ
um 500 þús. kr. Er þá gert ráð
fleiri tilfellum nú greitt 1 pen-
ingum. Virðist ástæðulaust að
setja mönnum ákveðnar reglur
um það, hvernig þeir ráðstafa or
lofsfé sínu. Þar sem nokkuð er
nú liðið á árið, er ekki auðið að
fella fjárveitinguna alveg niður.
Raforkuframkvæmdir óskertar
Lagt er til, að 10 millj. kr.
fjárveiting til nýrra raforku-
framkvæmda falli niður á þessu
ári. Með þessari ráðstöfun er
ekki ætlunin að draga á neinn
hátt úr framkvæmd rafvæðingar
áætlunar strjálbýlisins, sem
gerð var í tíð ríkisstjórnar Ólafs
Thors. Mjög tilfinnanlegur sam-
dráttur varð á síðastliðnu ári í
lagningu þeirra dreifiveitna um
sveitirnar, sem 10 ára áætlunin
gerði ráð fyrir á því ári. Til árs
ins 1957 var þeirri áætlun fylgt
og vel það, en á því ári var frest
að lagningu nokkurra héraðs-
veitna til næsta árs og í fyrra
keyrði um þverbak, því að þá
var frestað lagningu helmings
þeirra dreifiveitna, sem leggja
átti á því ári. Nauðsynlegt er
því að koma í veg fyrir áfram-
haldandi samdrátt þessara mik-
ilvægu framkvæmda, og var
ekki ákveðið að taka þessa fjár-
veitingu út úr fjárlagafrv. fyrr
en sýnt þótti, að auðið væri að
tryggja nægilegt lánsfé til fram
kvæmdanna.
Við 1. umræðu fjárlagafrv. í
haust benti ég á hina geigvæn-
legu aukningu vanskila á ábyrgð-
arlánum ríkissjóðs. Er í frv. lagt
til að hækka fjárveitingu vegna
þessara vanskila um þriðjung
frá fyrra ári eða um 10 millj. kr.
í þessu efni er ekki hægt að láta
reka svo á reiðanum sem gert
hefur verið að undanförnu. Eftir
tillögu minni samþykkti Alþingi
fyrir nokkru þingsályktun um
undirbúning löggjafar um ríkis-
ábyrgðir. Verður að leggja kapp
á að koma þeim málum í betra
horf. Það er auðvitað engum efa
bundið, að í flestum tilfellum
gera menn það ekki að gamni
sínu að láta ábyrgðir falla á
ríkissjóð, og hér er í mörgum til-
fellum um svipaðan vanda að
ræða og reynt hefur verið að
mæta með fjárveitingum til at-
vinnuaukningar. Er því mjög at-
hugandi, hvort ekki ætti að láta
atvinnuaukningarsjóðinn, sem
tvímælalaus nauðsyn er að setja
sem fyrst löggjöf um, fá mun
meira fé til ráðstöfunar og láta
hann þá jafnframt fá í hendur
eftirlit með ríkisábyrgðarlánun-
um. Það er mat núverandi fjár-
málaráðherra, að lækka megi
þessa fjárveitingu um 10 millj.
kr., þannig að veittar verði 20
milljónir kr. til að standa straum
af vanskilalánum eins og á sl. ári.
Yfirvofandi voru alvarleg áföll
vegna ríkisábyrgðanna, þegar
fjárlagafrv. var undirbúið, og
hefur upphæðin vafalaust verið
hækkuð m. a. með hliðsjón af
því, en bjargað hefur nú verið
frá þeim áföllum á þessu árí að
minnsta kosti að verulegu leyti.
Lagt er til að framlag til bygg-
inga á ríkisjörðum lækki á þessu
ári um 500 þús. kr. Hér er senni-
lega um alltilfinnanlega lækkun
að ræða, en ekki þykir verða hjá
henni komizt.
Óbreytt framlag til
flugvalla
1 fjárlagafrumv. er lagt til að
hækka fjárveitingu til flugvalla-
gerða um 2 millj. kr. Vissulega
er hér um brýna þörf að ræða,
en ekki er þó talið verða hjá
því komizt að láta sömu reglu
gilda um flugvelli og vegi, að
veitt sé sama fjárveiting til þess-
ara framkvæmda og sl. ár. Nú
hefir í fyrsta sinn framkvæmda-
fénu verið skipt milli einstakra
flugvalla. Var um þá skiptingu
leitað tillagna flugráðs. Áfram
er lagt til að gildi sú heimild
að verja umframtekjum af flug-
völlum til flugvallagerða.
Lagt er til að lækka ýmsar
fjárveitingar til bygginga á veg-
um ríkisins, svo sem Sjómanna-
skólans og Menntaskólans á Ak-
ureyri og lagt er til að fella al-
veg niður í ár fjárveitingu til
byggingar nýs menntaskólahúss í
Reykjavik og nýs stjórnarráðs-
húss, þar eð ekki er byrjað á
þeim byggingum. Lagt er til að
lækka fjárveitingu til byggingar
lögreglustöðvar á Keflavíkur-
flugvelli um 100 þús. kr. og fjár-
veitingu til dieselrafstöðva í
kauptúnum um 200 þús. kr. Þeim
stöðvum fækkar nú stöðugt eftir
því sem fleiri kauptún fá orku
frá samveitum. Verði þörf ó-
skertrar fjárveitingar á þessu ári,
mun fyrir því séð af því lánsfé,
sem til ráðstöfunar verður.
Lagt er til að lækka fjárveit-
ingu vegna atvinnuaukningar um
3.5 millj. kr. og verður þá fjár-
veitingin í ár 10 millj. kr. Full
þörf hefði að vísu verið á óskertri
fjárveitingu, en auðið þótti þó að
lækka fjárveitinguna með hlið-
sjón af auknum lánveitingum at-
vinnuleysistryggingasjóðs til þess
ara þarfa. Hlýtur það enda að
vera fyrsta skylda hans að verja
fé sínu til þess að reyna hvar-
vetna að koma í veg fyrir at-
vinnuleysi.
Ráðstöfun atvinnuaukningar-
fjár hefir oft þótt næsta handa-
hófskennd. Sjálfstæðismenn hafa
á undanförnum þingum flutt frv.
um að koma föstu skipulagi á
þessa starfsemi ríkisins. Því mið-
ur hefir ekki náðst samstaða um
að samþykkja þá löggjöf, en við
munum leggja áherzlu á að það
verði gert. í því frv. er lagt til
að Alþingi kjósi 5 menn með
hlutfallskosningu til þess að ráð-
stafa atvinnuaukningarfénu. Hef-
ir orðið samkomulag um það að
leggja til, að sú skipan verði
nú upp tekin varðandi ráðstöfun
atvinnuaukningarfjárins á þessu
ári.
Lagt er til að lækka fjárveit-
ingu til afurðamatsins um 500
þús. kr. og að fella niður fjár-
veitingu til skipaskoðunar ríkis-
ins. Telur ríkisstjórnin auðið að
mæta þessum lækkunum með til-
svarandi gjaldahækkun, sem á
engan hátt verði tilfinnanleg,
enda er óeðlilegt, að skipaskoð-
unin getj t. d. ekki verið rekin
hallalaus eins og bifreiðaeftir-
litið. Mun ríkisstjórnin gera ráð-
stafanir til þess að gera nauð-
synlegar skipulagsbreytingar, ef
Alþingi fellst á tillögur þessar.
Undirbúa þarf lækkun
rekstrarútgjalda
Sennilega munu ýmsir segja
sem svo ,að leggja hefði mátt
meiri áherzlu á að lækka rekstr-
arútgjöld ríkissjóðs en að draga
úr fjárveitingum til ýmissa fjár-
festingarframkvæmda svo mikið,
sem hér er lagt til. Við í 1. minni
hluta nefndarinnar hefðum gjarn
an einnig viljað höggva meir í
ýmsa rekstrarliði, en í því sam-
bandi verður að hafa í huga, að
mjög stór hluti af útgjöldum
ríkissjóðs er lögboðinn og breyt-
ingar á ríkisstofnunum verða
ekki gerðar fyrirvaralaust. Við
teljum t. d. sjálfsagt að fækka
sendiráðum íslands erlendis, en
það getur naumast komið til
framkvæmda fyrr en um næstu
áramót og myndi því ekki spara
útgjöld á þessu ári svo neinu
næmi. Bæði þetta og ýms önnur
atriði er nauðsynlegt að undirbúa
í sambandi við samningu næstu
fjárlaga. Varðandi fjárfesting-
una er og þess að gæta, að ýms-
ir hinna veigamestu fjárfest-
ingarliða eru óskertir eða jafnvel
hækkaðir og á hinn bóginn nauð-
synlegt að hafa í huga, að of
mikil fjárfesting er talin ein af
meinsemdum efnahagskerfisins
og m. a. taki ríkissjóður of mikið
fé frá almenningi til opinberrar
fjárfestingar. Er hér sem á öðr-
um sviðum vandratað meðal-
hófið.
í ræðu minni við 1. umræðu
fjárlaga í haust fann ég að því,
að ekki skyldi hafa þótt ómaks-
ins vert að gera sér grein fyrir
því í sambandi við ríkisbúskap-
inn, hver mætti vera árleg
hækkun fjárlaga til þess að ekki
þyrfti árlega að hækka skatta,
ef gengið væri út frá því að jafn-
vægi væri náð, þannig að kaup
og verðlag væri óbreytt að mestu
frá ári til árs. Hér er um mjög
veigamikið atriði að ræða, sem
láðst hefir að athuga vegna verð-
bólguþróunarinnar. Nú hefir
þessi athugun verið gerð á út-
gjaldahlið fjárlaga síðustu fimm
árin og fæst þá sú eftirtektar-
verða niðurstaða, að meðalhækk-
un ríkisútgjalda ,umfram hækk-
anir vegna dýrtíðar, nema tæpum
10% á ári. Því miður hefi ég
ekki enn fengið í hendur niður-
stöður varðandi meðalhækkun
tekna ríkissjóðs umfram áhrif
verðbólgunnar, en mér er nær
að halda, að tekjuhækkunin, mið-
ið við óbreytta tekjustofna, geti
ekki verið svona mikil. Hér er
um mjög mikilvægt grundvallar-
atriði að ræða, sem raunverulega
er óumflýjanlegt að hafa hliðsjón
af við undirbúning fjárlaga
hverju sinni.
Eins og ég áður gat um, nema
sparnaðartillögur okkar í 1.
minnihl. nefndarinnar rúmum
49.2 millj. kr. Kemur þá til at-
hugunar hver önnur úrræði séu
til að brúa hið breiða bil tekna
og gjalda.
Óhæfileg skattlagning leiðrétt
Það var háttur hæstv. fyrrv.
fjármálaráðherra að áætla jafn-
an tekjur ríkissjóðs það varlega,
að góðar horfur væru á ríflegum
greiðsluafgangi. Út af fyrir sig
eru það góðir búskaparhættir, en
á því búskaparlagi eru þó ýmsir
annmarkar. Augljóst er, að mjög
rúm tekjuáætlun dregur úr að-
haldi fyrir fjármálaráðherra og
má sjá þess merki á mörgum
sviðum á undanförnum árum.
Hitt er þó ef til vill verra, þegar
þessari löngun til að hafa jafnan
miklar umframtekjur verður að
mæta með álögum á almenning,
svo sem verið hefur þrjú undan-
farin ár, og þessar álögur verða
svo aftur til að magna þann
vanda, sem við er að glíma. Á
sl. ári varð nær 50 millj. kr.
greiðsluafgangur hjá ríkissjóði.
Lagt er til, að 25 millj. kr. af
þessum greiðsluafgangi verði var
ið til þess að mæta útgjaldaþörf
ríkissjóðs á þessu ári. Fyrrv.
fjármálaráðherra lét svo um
mælt á þingi fyrr í vetur, að
slík ráðstöfun greiðsluafgangs-
ins væri óhæfileg, þvi að þann-
ig væri þessum sjóði hans „kast-
að í dýrtíðarhítina". Þessi
greiðsluafgangur er fenginn á
þann hátt, að lagðar voru á þjóð-
ina með bjargráðunum 50 millj.
kr. hærri álögur en þörf var á.
Með þeim ráðstöfunum var dýr-
tíðin mögnuð, þannig að ný verð-
bólgualda var að skella yfir, þeg-
ar þessi virðulegi ráðherra varð
að gefast upp við stjórn fjármál-
anna. Er hægt að hugsa sér skyn-
samlegri ráðstöfun en að verja
hluta en að verja hluta þessara
ofteknu skatta til þess að koma
nú í veg fyrir nýjar álögur og
reyna þannig að sporna gegn því,
að dýrtíðarflóð það, sem Fram-
sóknarflokkurinn magnaði, en
gafst síðan upp fyrir, verði til
þess að drekkja þjóðinni. Þeir,
sem flóðinu hafa valdið, ættu
að minnsta kosti að láta sem
minnst á sér bera.
Enn hefir ekkert verið greitt
af tollum eða öðrum opinberum
gjöldum vegna byggingar hins
nýja orkuvers við Sog. Stjórn
Sogsvirkjunarinnar og hæstv.
fyrrv. fjármálaráðherra höfðu
tekið upp samninga við Seðla-
bankann um útboð sérstaks inn-
anríkisláns Sogsvirkjunarinnar
til þess að afla allt að 30 millj.
kr. til að greiða upp í þessi gjöld,
en þau munu verða töluvert
hærri. Frumvarp um þetta efni
lagði síðan fyrrv. fjármálaráð-
herra fyrir Alþingi og má gera
ráð fyrir, að það verði sam-
þykkt og Seðlabankinn tryggi
sölu bréfa, er nemi áðurnefndri
upphæð. Með þessum tekjum er
ekki reiknað í áætlun þeirri, sem
gerð hefir verið um tekjur ríkis-
sjóðs á þessu ári, og er því lagt
til, að þessi tekjuauki verði áætl-
aður undir sérstökum lið í 2. gr.
frumv.
Umframgreiðslur verður
að takmarka
Tekjur ríkissjóðs árið 1958 urðu
alls 895.5 millj. kr. samkvæmt
bráðabirgðauppgjöri, sem nú
liggur fyrir. I fjárlagafrv. eru
tekjurnar áætlaðar 897.9 millj.
Með efnahagsmálalöggjöfinni á
sl. ári bættust ríkissjóði miklar
tekjur. Sú gjaldahækkun kom
hins vegar ekki til framkvæmda
fyrr en fimm mánuðir voru liðn-
ir af árinu. Gerð hefir nú verið
mjög ítarleg áætlun um væntan-
legar tekjur ríkissjóðs á þessu
ári, byggð á rækilegri athugun
á öllum aðstæðum. Samkvæmt
þeirri áætlun er reiknað með
því, að tekjur ríkissjóðs á árinu