Morgunblaðið - 08.08.1959, Blaðsíða 8

8
U O R C V tv n r 4 rt l fí
Laugardagur 8. ágöst 1959

Utg.: H.t. Arvakur Reykjavik.
rramkvæmdastjóri: Sigfús Jórisson.
Ritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
' Bjarni Benediktsson.
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Lesbók: Arni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og aígreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Askriftargald kr 35,00 á mánuði innaniands.
1 lausasölu kr. 2.00 eintakið.
.HOLDING COMPANY
U
I~y NGUM, sem les þá lýs-
{ ingu, er birt var hér í
■Á blaðinu í fyrradag eftir
norrænum fræðimanni, á því
hvernig auðhringar verða til fyr-
ir samruna „fusion“ eða eru svo-
kölluð „holding company“, getur
blandazt hugur um, að lýsingin
á við SÍS. Að eigin sögn SÍS
heyra nú undir það 40—50 meira
eða minna sjálfstæð fyrirtæki ög
stofnanir. Sum fyrirtækjanna
hafa sameinazt SÍS fyrir beinan
samruna, „fusion“. í öðrum hef-
ur SÍS, sem „hdlding company“,
úrslitaráð. Þó að þessi lýsing á
„auðhring* eigi við SÍS, er þar
með engan veginn sagt, að slíkt
þurfi að vera eitthvað slæmt.
Auðhringir eru að vísu mjög um-
deildir í flestum löndum. Sums
staðar hafa verið settar hömlur
við starfsemi þeirra. Flestir eða
allir viðurkenna þó, að þeir hafi
nytsamt verk að vinna í nútíma-
fjárhagslífi, þó að gallar séu þeim
einnig oftast samfara.
Fyrirfram er þess vegna ekki
hægt að segja, að það sé galli við
SÍS, að það sé auðhringur. Hitt,
sem bersýnilega er varhugavert,
er, að þetta mikla félagsbákn,
hverju nafni, sem menn vilja
nefna það, er ekki undir raun-
verulegri stjórri eigenda þess,
hinna rúmlega 30 þúsund félags-
manna, heldur er stjórnin kom-
in í hendur tiltölulega fámenns
hóps.
Að vísu er SÍS samansett af
56 kaupfélögum. Það ætti að
tryggja, að almenningur eða
fulltrúar hans réðu á aðalfundi
SÍS. En óumdeilanlegt er, að at-
kvæðisrétti hefur verið komið
þannig fyrir, að 1/6 hluti fé-
lagsmanna getur haft öll ráð á
aðalfundunum.
Þetta er þó e. t. v. ekki hið
versta. Enn verra er, að atkvæð-
isrétti er svo háttað, að stjórn
SÍS og framkvæmdastjórar hafa
í hendi sér að skammta félags-
mönnum í hinum einstöku fé-
lögum atkvæðisréttinn. Þvert
,,H amingjusamasta
œska heimsins"
— einangruð á „skraufsýningu kommún-
ismans'4 í
Vín
ofan í fyrstu höfuðreglu Roch-
dalefélagsins og aðaleinkenni
samvinnufélaga eftir íslenzkum
lögum fer atkvæðisréttur til full-
trúavals á aðalfundi SÍS eftir
viðskiptamagni félags við SÍS
sjálft. Með því að halda viðskipt-
um frá tilteknu félagi, getur
stjórn SÍS og framkvæmdastjór-
ar ekki aðeins lamað það fjár-
hagslega heldur einnig að sama
skapi rýrt atkvæðisrétt félags-
manna þess.
Sagan af KRON ber þessu ljóst
vitni. SÍS hefur stöðugt sýnt
KRON meiri stirfni í viðskiptum
en flestum eða öllum öðrum
kaupfélögum landsins. Til við-
bótar hefur það sett upp harð-
vítuga samkeppni við KRON um
verzlun hér í bænum, beinlín-
is til þess að draga úr viðskipta-
magni KRON við SÍS. Þar með
er atkvæðisréttur félagsmanna
KRON gerður enn minni en ella.
1 umræðum á Alþingi þessa
dagana var nefnt nýtt dæmi
um hegðun Framsóknarbrodd-
anna við KRON. Kommúnistar
minntu á það, að þegar banka-
löggjöfin nýja var sett fyrir
tveimur árum, hefðu Framsókn-
armenn mjög haldið því fram og
raunar nefnt það sem helzta
dæmi ranginda í útlánum, að
KRON hefði ekki fengið næg
rekstrarlán. Eftir breytinguna
hefði þess vegna mátt vænta
þess, að greiðara yrði um lán-
veitingar til KRON hjá bönkun-
um en áður. Kommúnistar full-
yrtu hins vegar, að því færi
fjarri að svo hefði reynzt. 1 þessu
hefði engin umskipti orðið. —
Framsóknarmenn hefðu einungis
notað þetta sem skálkaskjól.
Allt hnígur hér að hinu sama.
Framsóknarmenn hafa búið
þannig um sig innan SÍS, að þeir
og valdaklíka þeirra er þar eins
konar „holding company" í hin-
um margþættasta félagsskap, sem
starfað hefur á íslandi og yfir
meira fjármagni ræður en nokk-
ur annar í sögu þjóðarinnar.
HÉR fer á eftir í lauslcgri þýð-
ingu útdráttur úr frásögn, sem
birtist í „Berlingske Tidende“,
frá fyrstu dögum hins kommún-
íska „heimsmóts æskunnar“ í
Vínarborg, sem lauk hinn 4.
þessa mán.
☆
Með því að velja höfuðborg
Austurríkis sem leiksvið fyrir
þessa miklu skrautsýningu kom-
múnismans hafa forsprakkarnir
eflaust þótzt beita öngulinn bet-
ur fyrir forvitna og ferðaþyrsta
unglinga og áhugalitla um stjórn
mál (sem kommúnistar reyna
sérstaklega að lokka til sjn),
heldur en ef mótið hefði verið
haldið," t. d. í Bukarest eða
Sofiu.
Reiknuðu ekki rétt
Þær áætlanir hafa þó ekki
staðizt að fullu. Það kom sem sé
upp úr kafinu á síðustu stundu,
að sendinefndir frá 20 iöndum
höfðu hætt við þátttöku í mótinu
— og þar með hrapaði tala þátt-
takenda úr 17.000, sem gert hafði
verið ráð fyrir, niður í ca.
15.000. Getur það ekki kallazt
glæsilegur árangur, ef miðað er
við Moskvumótið í fyrra, þar
sem 35 þúsund manns voru sam-
an komnir.
En fátt er svo með öllu illt ..
Þótt þetta hafi'eflaust valdið for
sprökkunum vonbrigðum, hefur
ENGIN ATHUGASEMD FRÁ HIRTI
FYRIR nokkru birtist hér í
blaðinu aðfinning við
frammistöðu forráða-
manna gistihússins að Bifröst,
sem SÍS rekur í Borgarfirði.
Strax eftir að aðfinningin hafði
birzt, barst blaðinu skýring eða
leiðrétting frá Hirti Hjartar, sem
innan framkvæmdastjórnar SÍS
mun hafa yfirstjórn gistihús-
rekstursins. Blaðið birti skýr-
ingu Hjartar og var þar með því
máli lokið.
Þetta er rifjað upp vegna þess
að bæði á undan og eftir aðfinn-
ingunni við rekstur Bifrastar,
hafði hér í blaðinu verið skýrt
frá því, að Hjörtur Hjartar hefði
á óviðurkvæmilegan hátt beitt
forstjóravaldi sínu yfir skipa-
deild SÍS til framdráttar Fram-
sóknarflokknum í kosningunum.
Sagt hefur verið frá þessu m. a.
á þennan veg:
„Engin nýjung er, að forstjóri
Skipadeildar SÍS, Hjörtur Hjart-
ar, kalli skipsmenn fyrir sig, að-
vari þá og láti þá vita, að ekki
sé ætlazt til þess að um borð í
skipum SÍS heyrist aðrar skoð-
anir en þær, sem Framsókn
hentar“.
Vissulega er vert að veita því
athygli, að Hjörtur Hjartar, sem
var svo hvumpinn, eins og að
framan er sagt, út af smáaðfinn-
ingu á rekstri Bifrastar, skuli
enga athugasemd gera við þessa
frásögn.
Tíminn hefur ekki borið við
að mótmæla henni né heldur
hinu, að aðalforstjóri SÍS, Er-
lendur Einarsson, hafi við kosn-
ingarnar nú beitt sér meira í
áróðri fyrir Framsókn en áður.
Þá hefur heldur ekki verið gerð
tilraun til að andmæla frásögn
af Akureyrarhneykslinu, þegar
Ásgrímur Stefánsson, forstjóri
Fataverksmiðjunnar Heklu, sem
er eign SÍS,‘fór sjálfur með kosn-
ingarit Framsóknar í verksmiðj-
una, útbýtti því þar í eigin per-
sónu milli starfsfólksins og hélt
síðan áróðursræðu •fyrir Fram-
sókn í útvarp verksmiðjunnar.
Þögn hinna málhvötu manna
yfir þessum frásöngum er bezta
sönnunin fyrir sanngildi þeirra.
Ánægjulegt væri, ef þögnin
væri einnig vitni þess, að þeir
skömmuðust sín fyrir frammi-
stöðuna. Eftir er að sjá að svo
sé. Líklegra er hitt, að þeir
hugsi sér að þegja nú en brúka
talandann þeim mun meira á
sama veg og áður, næst þegar
Framsóknarherrarnir skipa þeim
að beita sams konar aðförum í
skjóli auðvalds SÍS.
... D j i 1 a s
var líka eftir sóttur.“
þáð a. m. k. orðið til þess að
létta starf hinna fjölmörgu
„gæzlumanna", sem hafa því
hlutverki að gegna, að hafa vak-
andi auga á mótsgestum — og þá
alveg sérstaklega þátttakendum
frá Sovétríkjunum, sem eru í
raun og veru algerlega einangr-
aðir. — Þegar ýmsir mótsgestir
— einnig all-margir frá „al-
þýðulöndunum" — tóku að reika
um götur borgarinnar, eða leita
eiljtils kuls í skugga trjánna eft
ir erfiðan dag á mótsstaðnum í
steikjahdi sólarhita, var hinum
sovézku .gestum — „heimsins
hamingjusömustu æsku“ — smal-
að inn í stóra fólksflutninga-
vagna og ekið burt, „til síns
heima“.
Þegar á öðrum degi mótsins
sáust unglingar frá öðrum kom-
múnistaríkjum ganga tveir eða
fleiri saman um götur Vínar. —
Þeir sáust virða fyrir sér þing-
húsið, Stefáns-dómkirkjuna og
aðrar helztu byggingar — og
dáðust að hinum smekklegu
verzlunum við Kárntnerstrasse.
En Sovét-æskunni er annað-
hvort ekið úr einum stað í ann-
an í hinum lokuðu flutninga-
vögnum, eða þá „leiddir" um í
stórum, skipulögðum hópum, sem
minna á herdeildir. — Og vökul-
ir leiðsögumenn sjá um, að eng-
inn heltist úr lestinni.
Hryllingssögur um
„djöfullegar ráðagerðir"
Svo virðist sem Moskvumenn
hafi ekki fyllilega treyst þvj, að
þetta dyggði til — enda hafa
þeir hlotið misjafna reynslu í
þessum efnum, Hvað sem um
það er, þá birtu Sovétblöðin rétt
fyrir mótið hinar verstu hryll-
ingssögur um djöfullegar ráða-
gerðir, sem vestur-þýzka stjórn-
in hefði bruggað, með það fyrir
augum að brjóta niður siðferði
mótsgesta. Þannig sögðu Moskvu
blöðin m. a. þá sögu, að öll vænd
ishús í Bonn hefðu verið tæmd
og „íbúarnir“ sendir til Vínar til
þess að freista þess að afvega-
leiða hin austrænu ungmenni. —
Svo ekki væri nú minnzt á heil
an her undirróðurs- og lýðæsinga
manna, sem Bonn-stjórnin hefði
látið ráðast inn í Vínarborg í
álíka erindagerðum.
Landamæri kommúnisma
og frelsis
Það er þó ljóst, að þessar að-
varanir hafa ekki megnað að
slökkva löngun austanmanna til
að kynnast hinum vestræna
heimi. — Unga fólkið hefur kom-
ið hópum saman til upplýsinga-
stöðva þeirra, sem austurrfsk
æskulýðsfélög (en þau neituðu
að taka þátt í mótinu) settu upp
víðsvegar um borgina. Þar er út-
býtt ágætlega skrifuðum ritum
á hinum þrem höfuðtungum, og
einnig á spænsku, pólsku, ung-
versku og rússnesku. Einnig
skoðuðu mjög margir myndir,
sem þar lágu frammi, frá hin-
um gaddavírs-girtu landamær-
um Ungverjalands og Austur-
ríkis — landamærum kommún-
Pasternak
— æskan á „heimsmótinu vildi
lesa „Dr. Zivago og . . .
isma og frelsis. — Þessar Ijós-
myndir sýna glögglega hvers
konar friður — og hvers konar
vinátta — felst að baki hinum
síendurteknu slagorðum mótsins:
„Friede und Freundschaft“ (frið
ur og vinátta).
Tvisvar á dag hefir verið séð
fyrir ókeypis-ferðum til landa-
mæra Austurríkis og Ungverja-
lands. Hefir verið mikil þátttaka
í þeim, mesf þó úr hópi mótsgesta
frá Afríku, Japan og arabisku-
löndunum. En sagt er, að nokkr-
um rússneskum ungmennum hati
jafnvel tekizt að komast í slíka
ferð.
—o—0—o—
Hinni frægu og umdeildu bók
Boris Pasternaks, „Dr. Zivago",
hefir verið útbýtt ókeypis í upp-
lýsingastöðvunum, bæði rúss-
neskri og pólskri útgáfu — og
það hefir bókstaflega verið rifizt
um bókina. Einnig hefir verið
mikil eftirspurn eftir bók Djilas-
ar, „Hinni nýju stétt“ — en henni
var einnig útbýtt á mörgum
tungumálum.
Þegar á allt er litið, virðist sem
þeim fjórum milljónum dollara,
sem Sovétríkin veittu til þessa
hátíðamóts hafi ekki verið sér-
lega vel varic
Innrásarher kommúnista
80 km. inn í Laos
Bardaga hefur lœgt í bili
VIENTIANE í LAOS, 6. ágúst
(Reuter) — Bardagana við landa
mæri Laos og Norður-Vietnam
hefur nú nokkuð lægt eftir or-
ustu sem stóð samfleytt í þrjá
sólarhringa. Standa nú aðeins
yfir minniháttar skærur í skóg-
um norðurhéraðanna, en óttazt
er að nýir bardagar blossi upp á
hverri stundu.
Yfirhershöfðingi Laos-hers Gu-
an Nattikone segir að her hans
hafi misst um 300 manns í bar-
dögunum að undanförnu. Stöð-
ugt er unnið að herflutningum
til innrásarsvæðisins mest með
herflutningaflugvélum.
Innrásm í Laos virðist vera
framkvæmd með skæruliðum úr
flokki kommúnista Pathet Laos,
sem hafa að undanförnu notið
þjálfunar í Norður-Vietnam og
hefur kommúnistastjórnin þar
einnig búið innrásarflokkana
vopnum. Liðsforingj ar frá Norð-
ur-Vietnam stjórna herflokkun-
um. Lengst er innrásarliðið nú
komið um 80 km inn í Laos.
Ríkisstjórn Laos hefur sent
Dag Hammarskjöld framkvæmda
stjóra S. Þ. skeyti, þar sem hann
er beðinn um að skýra þátttöku-
ríkjum S. Þ. frá innrás þessari
og aðstæðum. Stjórnin lýsir
marklausar staðhæfingar komm-
únista um að hér sé aðeins um
að ræða innanlandsuppreisn, eng
inn vafi sé á því að innrásarliðið
komi frá Norður-Vietnam og sé
stjórnað þaðan.
Enn er ekki Ijóst, hvað komm-
únistar hyggjast fyrir með mn-
rás þessari, hvort ætluri þeirra sé
að taka Laos með vopnavaldi,
eða hvort ætlunin er fyrst og
fremst að steypa stjórn Phoui
Sananakoni, sem er vinsamlegur
Vesturlöndijm og koma á nýrri
stjórn sem fylgir hlutleysissteín-
unni.
Landvarnarráðherra Thailands,
Tanom Kittikachorn lýsti pví
yfir í dag, að stjórn Thailands
væri reiðubúin að senda heri’ð
inn í Laos, ef stjórn þess óskaði
eftir hernaðaraðstoð. Gat hann
þess í því sambandi, að Laos
væri á varnarsvæði Seato-banda-
lagsins, þótt landið væri ekki að-
ili að samtökunum.
Aburðarverksmiðjan
í GÆR var útbýtt á Alþingi frum
varpi til laga um breytingu á
glldandi lögum um áburðarverk-
smiðju, nr. 40 frá 23. maí 1949.
Það er Einar Olgeirsson, sem
frumvarpið flvtur, og miða breyt
ingarnar að því, að áburðarverk-
smiðjan hf. verði algjört rík:s-
fyrirtæki, sem einstaklingar eða
félög eigi ekki aðild að, eins og
verið hefur fram til þessa.