Morgunblaðið - 14.08.1959, Blaðsíða 2

VORrVNTJT/JÐlÐ
Föstudagur 14. agust 1959
*
Talsverðar umræður um kosn-
ingalagafrumvarpið í efri deild
Afgreiðslu frv. lauk í gær — og verður
tekið aftur til einnar umræðu í n.<i
Kosningalagafrumvarpið var
tekið til lokaafgreiðslu á tveim
fundum efri deildar í gaer og
voru gerðar á því minniháttar
lagfæringar, sem valda því, að
taka þarf frumvarpið til einnar
umræðu í neðri deild aftur.
Þegar deildin kom saman eft-
ir hádegi í gær, skýrði Gísli Jóns-
son frá störfum stjórnarskrár-
nefndar deildarinnar, sem haft
hafði frumvarpið til meðferðar
á tveim fundum, síðan því var
vísað til hennar í fyrradag, en
áður hafði nefndin unnið með
stjórnarskrárnefnd neðri deildar
á fimm fundum og rætt þar flest-
ar þær breytingar, sem gerðar
voru á frumvarpinu í þeirri
deild.
Sagði G. J. að nefndin hefði
orðið sammála um nokkrar breyt
ingartillögur, sem í ljós hefði
komið að gera þyrfti til lag-
færingar og samræmingar, en
tveir nefndarmanna, sem mót-
fallnir væru kjördæmabreyting-
unni, skrifuðu undir álit nefnd-
arinnar með fyrirvara.
Síðan gerði G. J. grein fyrir
einstökum breytingartillögum og
skýrði jafnframt frá því, að Páll
Zóphóníasson hefði komið á fram
færi þeirri skoðun sinni, að æski-
legt væri, að heimilað yrði að
hafa sérstaka kjördeild fyrir 12
kjósendur í afskekktum hreppum
í stað 15, sem £ frumvarpinu er
gert ráð fyrir sem lágmarki.
Hann kvað ekki hafa orðið sam-
komulag um frekari lækkun frá
ákvæðum eldri laganna, sem
höfðu 20 að lágmarki, en hins
vegar hefði sá skilningur verið
á þessu í nefndinni, að ekki væri
heimilt að leggja niður slíkar
kjördeildir, þótt kjósendum
fækkaði niður fyrir lágmarkið.
Nýjar kjördeildir mætti aftur á
móti ekki stofna með færri kjós-
endum. Kvaðst hann vonast til að
með þessu'væri fullnægt óskum
P. Z. og annarra, sem fyrir
Dagskrá Alþingis
FUNDUR er boðaður í neðri deild
Alþingis kl. 1,30. Á dagskrá eru
fjögur mál:
1. Samkomudagur Alþingis
frv. — 2. umr.
2. Kosningar til Alþingis, frv.
— Eín umr.
3. Almannatryggingar, frv. —
3. umr.
4. Áburðarverksmiðja, frv. —
Frh. 1. umr.
Fundur er boðaður í sameinuðu
þingi kl. 3 síðdegis. Á dagskrá
eru 8. mál:
1. Kosning fimm manna og
jafnmargra varamanna í mennta
málaráð til loka yfirstandandi
kjörtímabils.
2. Kosning fjögurra manna og
jafnmargra varamanna í stjórn
vísindasjóðs til næsta þings eftir
almennar alþingiskosningar.
3. Kosning Þingvallanefndar,
þriggja alþingismanna, til loka
nsesta þings eftir nýafstaðnar al-
þingiskosningar.
4. Kosning landskjörstjórnar,
fimm manna og jafnmargra vara
manna til næsta þings eftir al-
mennra alþingiskosningar,
mennar alþingiskosningar.
5. Kosning 5 manna í útvarps-
ráð og jafnmargra varamanna til
næsta þings eftir almennar al-
þingiskosningar.
6. Kosning fjögurra manna og
jafnmargra varamanna í áfeng-
isvarnaráð til næsta þings eftir
almennar alþingiskosningar.
7. Kosning fjögurra manna og
jafnmargra varamanna í stjórn
atvinnuleysistryggingasjóðs til
næsta þings eftir almennar al-
þingiskosningar.
8. Kosning tryggingaráðs,
fimm manna og jafnmargra
varamanna, til næsta þings eftir
almennar alþingiskosningar.
þessu kynnu að hafa áhuga.
Karl Kristjánsson tók næstur
til máls og kvað Framsóknar-
menn efnislega á móti frumvarp-
inu, vegna ákvæðanna um
breytta kjördæmaskipan, sem
upp í það væru tekin. Þeir viður-
kenndu hins vegar breytingarnar
á kosningalögunum sem eðlilega
afleiðingu kjördæmabreytingar-
innar. Þó hefðu þeir kosið, að
ýmsum ákvæðum, sem nauðsyn-
legt var að breyta, hefði verið
breytt á annan veg.
Vék K. K. síðan að ákvæðunum
um kjör yfirkjörstjórna og
kvaðst telja fráleita þá skipan,
sem n.d. hefði samþykkt, þ. e.
að þær skyldu kosnar af Alþingi
eins og landskjörstjórn. Ástæðu-
laust væri annað en héruðin sjálf
veldu yfirkjörstjórnirnar áfram,
ella yrði kosning þeirra of póli-
tísk. Einhver segði máske, að
sýslunefndir og bæjarstjórnir
kysu flokkslega líka, en þær
tækju þó fremur tillit til aðstöðu
mannanna, til þess að gegna
störfunum, enda kunnugri hög-
um þeirra. Hann og Hermann
Jónasson leggðu því til að ákvæð-
ið um kosninguna yrði svohljóð-
andi:
„1 Reykjavík kýs bæjarstjórn
fimm menn í yfirkjörstjórn og
fimm til vara. Hlutfallskosningu
skal viðhafa, ef bæjarfulltrúi
krefst þess. Annars staðar kýs
hver sýslunefnd og bæjarstjórn
í kjördæmi einn mann, er sé bú-
settur í hlutaðeigandi sýslu eða
kaupstað, í yfirkjörstjórn og
annan til vara.
Nú er tala hinna kjörnu yfir-
kjörstjórnarmanna ójöfn, og skip
ar ráðherra þá úr þeirra hópi
oddvita yfirkjörstjórnar og vara-
mann hans. Sé tala hinna kjörnu
yfirkjörstjórnarmanna jöfn, skip
ar ráðherra einn mann úr hópi
anharra kjósenda í kjördæminu í
yfirkjörstjprn, og sé hann odd-
viti yfirkjörstjórnar. Ráðherra
skipar einnig varamann oddvita.
Kosning yfirkjörstjórnarmanna
og skipun oddvita gildir til fjög-
urra ára í senn“.
Lauk K.K. máli sínu með því
að láta í Ijós þá von sína, að þing
deildarmenn gætu fallist á þessa
skipan.
Páll ZóphóníaSson sagði, að
þótt búið væri að breyta ákaflega
miklu í lögunum. væri énn nokk-
ur atriði, sem hann óskaði eftir
að stjórnarskrárnefnd tæki tu
íhugunar milli 2. og 3. umræðu.
Taldi P.Z. þessi atriði síðan upp:
Sagði hann að ákvæðum 2. gr.
laganna um að enginn skyldi hafa
kosningarétt, sem sekur hefði orð
ið um verk, sem svívirðileg væri
að almenningsáliti, væri hvergi
framfylgt nema í Reykjavík, og
væru dæmi til þess við hrepps-
nefndarkosningar, að skapazt
hefði meirihluti með slíku at-
kvæði. Úr því að lögin væri víð-
ast dauður bókstafur, væri
ástæða til að fella þau úr gildi.
Það væri þó ekki hægt í þetta
sinn, því að ákvæði þetta væri
einnig í stjórnarskránni.
Þá vék P. Z. að því, að ekki
væri í lögunum kveðið á um,
að seta í yfirkjörstjórn væri
borgaraleg skylda. Ennfremur
vantaði þar ákvæði um, hve há
greiðsla skyldi koma fyrir slík
störf, en reyndin væri sú, að
mjög væri á reiki, hvað hver
fengi. Ákvæði frumvarpsins um
skipan varamanna hvað hann ó-
fullnægjandi, þar eð aðeins væri
einn fyrir hvern nefndarmann,
og yrði kjörstjórnin þannig ó-
starfhæf, ef báðir létust, og slíkt
gæti hæglega skeð svo seint, að
Alþingi veittist ekki tækifæri til
að bæta úr.
Hann lýstí yfir óánægju sinni
með, að ekki skyldi vera heim-
ilað skýrum stöfum £ lögunum,
að kjördeildir mætti starfrækja
fyrir færri en 15, t.d. 12, og
kvaðst draga í efa skilning stjórn-
arskrárnefndarinnar á ákvæðinu,
eins og það væri nú orðað. Þarna
væri fyrir hendi aðstæða, sem
nota mætti pólitískt, til þess aö
koma í veg fyrir að andstæðingar
kæmust á kjörstað.
Nokkur fleiri atriði taldi hann
ástæðu til að minnast á, en léti
þetta nægja.
Gísli Jónsson tók þá aftur til
máls. Kvaðst hann ekki geta fall-
izt á þau rök, sem Framsóknar-
menn færðu fram til stuðnings
tillögu sinni um skipan yfirkjör-
stjórnar. Þau ákvæði, sem í frum
varpinu væru, tryggðu, að kosn-
ingin færi tram á fullkomlega
lýðræðislegan hátt. Þingmenn,
sem kjörstjórnina ættu að kjósa,
væru sjálfir kosnir af fólkinu úti
í héruðunum, til þess að fara
með mál þessi. Ekki væri því
á neinn hátt verið að ganga á
hlut þess með urnræddri skipan.
í sambandi við athugasmdir
P Z. um varamenn yfirkjör-
stjórnarmanna, sagði G. J., að
yfirleitt þætti nóg að hafa þá
jafnmarga nefndarmönnum. Ef
svo ólíklega tækist til að þeir.
forfölluðust allir, ætti dóms-
málaráðherra að vera mögulegt
að leysa úr þeim vanda með
bráðabirgðarlögum.
Um kjördeildir í fámenni væri
það að segja, að ef komið væri
niður fyrir 15, væri ekki síður
ástæða til að leyfa öðrum aðilum,
sem erfitt ættu með kjörsókn, t.
d. sjúku fólki, að kjósa heima.
Þessar og aðrar athugasemdir
P. Z. gæfu því ekki sérstakt til-
efni til þess að stjórnarskrár-
nefndin kæmi saman enn á ný.
Karl Kristjánsson sagðist ekki
vera GJ algjörlega sammála um
það, hve lýðræðisleg kosning
yfirkjörstjórnar yrði í höndum
Alþingis. Það væri rétt, að um-
boð alþingismanna væri mikið,
en þeir mættu ekki ganga of
langt í að beita því. Ef þingið
færi að kjósa kjörstjórnarmenn-
ina, byggist hann við, að í Ijós
kæmi, að kosið yrði út frá flokks-
sjónarmiðum og myndu fara eft-
ir þingstyrk flokkanna, hverjir
kjörnir yrðu. Næsta skrefið gæti
svo allt eins orðið það, að þing-
ið færi að kjósa hreppsnefndir
og sýslunefndir. Kvaðst hann
telja tillögur þeirra Framsóknar-
manna lýðræðislegri.
Bernharð Stefánsson kvaðst
hafa vonast e'ftir betra samkomu
lagi í máiinu og sagði að sér
þættu 2 fundir í stjórnarskrár-
nefnd ekki bera vott um að frum
varpið hefði verið ýtarlega at-
hugað. Þó ætlaði hann ekki að
tefja málið með miklum athuga-
semdum. Sér hefði samt þótt
æskilegt að nefndin útskýrði þær
breytingar á lögunum, sem eiga
að draga úr áhrifum útstrikana.
Sjálfur stæði hann með breyt-
ingu á þeim reglum sem í gildi
hefðu verið, því að skv. þeim
hefði litill hluti kjósenda getað
ráðið því hver frambjóðenda á
lista kosinn yrði. Það hefði líka
komið fyrir og væri ekki lýðræð-
islega réttmætt. Ekki hefði þó
átt að þurfa að taka upp eins
flókna aðferð og í frumvarpinu
væri. Væri hann hræddur um að
almenningi og einnig þeim, sem
reglunum ættu að beita, mundi
ganga erfiðlega að skilja þær.
Þá sagði BS að ef tillaga KK
og HJ um kjör yfirkjprstjórn-
anna fengist ekki samþykkt, teldi
hann rétt að hverfa aftur að tii-
lögu dómaranna, sem var í frum-
varpinu í upphaflegri mynd þess.
Vitanlega yrði kosningin á Al-
þingi algjörlega pólitísk. Því
væri rétt að fela Hæstarétti að
fara með störf landskjörsstjórn-
ar. Þá mælti hann með því, að
tekin yrði upp í lögin, að seta í
yfirkjörstjórn væri borgaraleg
skylda, því ella gæti alvarlegt
ástand skapazt. Jafnframt yrði
ákveðin þóiknun lögfest fyrir
starfið.
Páll Zóphóníasson ítrekaði enn
nauðsyn þesa að varamenn yfir-
kjörstjórnarmanna yrðu fleiri,
eða einhverjum tilteknum aðila
falið að kjósa þá, ef þyrfti.
Gísli Jónsson kvað ákvæðin
um áhrif útstrikana virðast flók-
in, þegar þau væru lesin yfir
í fyrsta sinn, en sannleikurinn
væri sá, að þau væru mjög auð-
skilin. Þau hefðu í för með sér, að
í kjördæmum, þar sem 5 þing-
menn væru kjörnir, þyrfti
27,3/11% atkvæða, til þess að
flytja frambjóðanda um sæti, í
kjördæmum 6 þingmanna þyrfti
23,1/13% og í Reykjavík 12%.
Þessi breyting hefði verið rædd
mikið í báðum stjórnarskrár-
nefndtmum og samkomulag orðið
um þessa lausn.
GJ kvað fráleitt að halda því
fram, að pólitík kæmi ekki til
greina í sýslunefndum. Þegar á
það reyndi, drægi hver taum sins
flokks og eins væri það í kjör-
stjórnunum. Hann kvaðst ekki
skilja, að það væri nein goðgá, að
Alþingi væri falið að kjósa yfir-
kjörstjórnirnar, eins og það kýs
landskjörstjórn. Sú skipan, sem
Framsóknarmenn fylgdu væri
sízt minna pólitísk. Sjálfur minnt
ist hann þess, að pólitískir and-
stæðingar hefðu notað styrk sinn,
til þess að útiloka frá setu í yfir-
kjörstjórnunum Sjálfstæðismenn,
sem verið hefðu í þeim í áratugi.
Ekki væri ástæða til þess að
draga afgreiðslu frumvarpsins á
sérstökum ráðstöfunum varðandi
fleiri varamenn.
Páll Zóphóníasson tók enn til
máls og ítrekaði fyrri athuga-
semdir sínar.
Frumvarpið var síðan borið
undir atkvæði. Var breytingartil-
laga KK og HJ felld, en frum-
varpinu vísað til 3. umr. með 16
samhljóða atkvæðum, og fundi
slitið.
Fundur var síðan settur að
nýju óg samþykkt með afbrigð-
um, 13 atkv. gegn 1, að taka frum
varpið til 3. umræðu.
Páll Zóphóníasson kvaddi sér
þá þegar hljóðs og kvaðst mundu
flytja skriflega breytingartillög-
ur um þau tvö atriði, sem hann
hefði vakið máls á, úr því að
stjórnarskrárnefndin fengi ekki
tækifæri til að koma saman.
Það varð þá úr, að gert yrði hlé
á fundi, til þess að athuga málið
í nefndinni.
Var komið saman aftur klukku
stundu síðar, og skýrði Gísli
Jónsson formaður stjórnarskrár-
nefndar þá frá því, að nefndin
hefði orðið ásátt um að flytja
svohljóðandi breytingartiliögu:
„Nú forfallast landskjörstjórn-
armaður eða yfirkjörstjórnarmað
ur eða flytzt búferlum úr kjör-
dæminu og varamaður er ekki
tiltækur, skipar þá ráðherra
menn í þeirra stað eftir tillögu
þess flokks, sem mennina kaus
á Alþingi“.
Hann skýrði jafnframt frá því
að nefndin hefði ekki talið rétt
að setja sérstakt ákvæði um laun
yfirkjörstjórnarmanna, fyrr en í
ljós kæmi, hve umfangsmikil þau
yrðu. Óþarft væri að flytja
breytingartillögu um að seta í
yfirkjörstjórn sé borgaraleg
skylda, því það væri tekið fram
í 12. gr. frumvarpsins og lag-
anna.
Breytingartillagan var sam-
þykkt og frumvarpinu síðan vís-
að til neðri deildar aftur, vegna
breytinganna.
Lárus Sigurjánsson skáld
85 ára
í DAG er 85 ára Lárus Sigur-
jónsson skáld. Mun hann vera
elztur núlifandi ljóðskálda ís-
lenzkra sem eitthvað hefur kveð-
ið að. Lárus fæddist 14. ágúst
Lárus Sigurjónsson
1874 í Húsavik í Borgarfjarðar-
hreppi eystra og dvaldist þar til
tvítugs. Foreldrar hans voru
hjónin Jóhanna Jóhannesdóttir
frá Brekku í Mjóafirði og Sigur-
jón Jónsson bóndi, ættaður úr
Jökuldal.
Lárus lærði undir skóla hjá
séra Einari Jónssyni, síðar presti
og prófasti á Hofi í Vopnafirði
og innritaðist í Lærða skólann í
Reykjavík vorið 1897. Lauk hann
stúdentsprófi 1903 og sneri sér
að guðfræðinámi. yarð hann
kandídat í guðfræði við Presta-
skólann 1906. Veturinn eftir sótti
hann fyrirlestra við lýðskólann í
Askov í Danmörku. Þaðan fór
hann til Kanada árið 1907 og
dvaldist þar óslitið við ýmis
störf fram til 1920. Þá fluttist
hann til Bandaríkjanna og dvald-
ist lengst af í Chicago. í þeirri
borg sótti hann m. a. námskeið
í siðfræði og mælskulist við hinn
kunna háskóla þar, og síðar, á
árunum 1926—28, lagði hann
stund á framburð og raddbeit-
ingu við Orchard School of
Music and Expression í Chicago.
Árið 1920 kvæntist Lárus
Mabel N. Eyers, sem var mennt-
uð í sönglist, og héldu þau hjón-
in skóla í Chicago með allstórum
starfsmannahópi frá því árið
1924 og fram að síðustu heims-
styrjöld.
Lárus kom heim til Islands ár-
ið 1943, en kona hans var þá
bundin við störf í Bandaríkjun-
um. Hann fór aftur vestur eftir
stutta dvöl, en síðar fluttust þau
hjónin bæði 'til íslands og sett-
ust hér að.
Lárus var orðinn þekkt skáld
áður en hann hvarf til Ameríku,
og iðkaði hann íþrótt sína af
kappi vestan hafs, eins og fram
kom þegar ísafoldarprentsmiðja
gaf út ljóðabók hans, „Stefja-
mál“ árið 1946, en þar eru milli
130 og 140 kvæði. Elztu ljóðin
í bókinni eru frá fyrstu árum
aldarinnar og hin yngstu frá
1946. Meginhluti ljóða Lárusar
mun hins vegar vera óprentað-
ur, m. a. hinn mikli ljóðabálkur
frá 1930 um stofnun Alþingis. Er
hann samtals 30 kvæði undir
fornum háttum.
Hér er að lokum eitt sýnis-
horn iúr ljóðabók Lárusar. —
Kvæðið er ort í febrúar 1946
og nefnist „Ástir við ísland“
(Bréfbæn):
I.
Dýrliga dís.
Dælt er að bera
vilmæli vís
Vífi frera.
Ástir við Island
óði klökkum,
geðs míns gullsand,
gjarna þökkum.
II.
ísland viða á hauk í horni.
Heimsáttanna fær það milli
kveðju og bæn að kveldi og
morgni
kærleiks óska sundafylli.
Aldri rístu upp að morgni,
aldri ferðu í rekkju að kveldi,
svo að bæn þín ei því orni
yzt í stjarna og sólna veldi.
Fyrir kærleik þenna þakkir,
þessar bænir lands og þjóðar,
yfir þeirra höppum hlakkir,
hugarástir sálar óðar!