Morgunblaðið - 23.08.1959, Blaðsíða 2

2
MORVVNBLAÐ1Ð
Sunnudagur 23. ágúst 1959
<

4
SUMARIÐ 1939 var sólríkt
og blíðviðrasamt í Evrópu.
I’að er sagt, að fleira fólk
hafi þá þyrpzt á baðstrend-
urnar við Ermarsund, Norð-
ursjó og Eystrasalt en nokkru
sinni fyrr.
Fólk reyndi að lifa á-
hyggjulausu lífi við útivist
og skemmtanir. Síðar var
þeirra stunda minnzt með
eftirsjá og söknuði. í endur-
minningum fólksins í stríðs-
hrjáðum löndum urðu þær
hinzta gleðin er slokknaði
með haustinu og myndi aldrei
koma aftur.
Vissulega gat enginn vitað sín
örlög. Fjölskyldurnar sem nutu
sumarblíð-.nnar gat ekki rennt
grun í að innan tíðar yrðu þau
sundruð, ústvinjr lu'dnir á víg-
stöðvum, heimili lögð í rústir í
loftárásum, hungur og kvaiir í
fangabúðum.
Smáþjóðirnar, sem vopnlausar
treystu á drengskap og mannúð
í alþjóðaviðskiptum gátu ekki
séð fyrir, að innan skamms yrði
sjálfstæði þeirra fóium troðið og
sakleysi þeirra lítilsvirt.
★
Þótt enginn gæti séð fyrir öll
hin grimmu örlög styrjaldarár-
anna, mátti þó greina, að stormur
var 1 aðsigi. Gegnum skemmtan
friðaráranna heyrðust raddir út-
varpsþulanna með siðustu frétt-
ir. Það voru fréttir um hótanir
og hernaðaræði.
Haustið 1938 óttuðust menn að

Molotov undirritar hinn illræmda samning. — Ribbentrop og Stalin horfa á.
GriðasáttmáH Hitlers og Stalins
varð upphaf heimstyrjaldarinnar
styrjöld væri að brjótast út, þeg-
ar Hitler gerði kröfurnar til
þýzku landanna i Tékkóslóvakíu.
Chamberlain forsætisráðherra
Breta flaug þá til Þýzkalands
með regnhlíf sína og „bjargaði
friðnum í Evrópu um aldur og
ævi“ á Múnohen-ráðstefnunni.
Sú björgun fólst í því að Vest-
urveldin sviku Tékka, sem Frakk
ar þó voru skuldbundnir með
samningi til að hjálpa. Þau gengu
að öllum kröfum Hitlers.
Við samningsgerð í Múnchen
fékk Hitler meiri fyrirlitningu
en nokkru sinni áður á hinum
lingerðu lýðræðissinnum. En for-
ustumenn Breta, sem fengu nú í
fyrsta sinn persónuleg kynni af
þessum furðulega foringja þýzku
þjóðarinnar, ofstopa hans og
rosta, hrukku nú loksins við og
hófu vígbúnað.
★
í marz 1939 sveik Hitler Múnc-
hen-samninginn með því að her-
nema Ieifarnar af Tékkóslóvakíu.
Hann þrengdi að smáríkinu Lithá
en um sama leyti og neyddi það
til að láta af hendi Memel-hér-
aðið.
Og sumarið 1939 hófust upp
kröfurnar um að fríríkið Danzig
sameinaðist Þýzkalandi og ýmsar
kröfur um pólska hliðið. Fyrir
þessu hófu Þjóðverjar gegndar-
lausan áróður og þeir stofnuðu
til pólitískra æsinga í Danzig
og þjóðernislegra árekstra, þar
sem blönduð var byggð pólskra
og þýzkra manna. í kjölfar þess
fylgdu svo hótanir um hefndir
og stríð vegna þess að Pólverjar
misþyrmdu þýzkum mönnum. —
Þannig var spennan skipulega
aukin og margfölduð, unz „der
Fúhrer“ gat farið áð flytja hams-
lausar ræður á útifundum og í
útvarp um ofbeldi Pólverja og
að Þjóðverjar krefðust hefndar.
★
Vesturveldin voru nú farin að
skilja, að friðarstefna og undan-
látssemi eru gagnslaus gegn ein-
ræði og hernaðaræði. Þau leit-
uðust nú við að mynda bandalag
til að stöðva útþenslu nazista og
varð þeim þá fyrst fyrir að reyna
að gera samtök við Rússa, sem
menn héldu að væru pólitískt
á algerlega öndverðum meið við
nazista. Vesturveldin leituðu hóf-
anna hjá Rússum snemma árs
1939, en Rússar drógu málið stöð-
ugt á langinn.
Það þótfi strax nokkuð grun-
samlegt, þegar Litvinov utanrík-
isráðherra Rússa var fyrri hluta
ársins vikið úr embætti, en hann
var talinn vinsamlegur Vestur-
veldunum. f stað hans kom í em-
bættið Molotov hinn þurri og
kaldrifjaði maður, sem ætíð hef-
ur verið mjög tortryggina í garð
vestrænna þjóoa.
Þar sem Rússar létu þrátt fyrir
Reyna að finna
lausn !
NÝJU-DELHI, 22. ágúst — Það
var tilkynnt hér í borg í morgun,
að þeir Nehru, forsætisráðherra
Indlands, og Ayub Khan, hers-
höfðingi, forsætisráðherra Pak-
istan, mundi bráðlega halda með
sér fund til þess að ræða ýmis
sameiginleg vandamál — og þá
ekki sízt til þess að freista þess
að finna lausn á Kasmis-deil-
unni.
Laos vill láta hlíta
forystu SÞ
SENDIMAÐUR ríkisstjórnarinn-
ar í Laos hefur átt viðræður við
Dag Hammarsjöld, framkvæmda
stjóra Sameinðu þjóðanna, í að-
alstöðvum samtakanna í New
York, um ástandið í Laos. Rædd-
ust þeir við góða stund í gær
og einnig í fyrrakvöld.
Sendimaðurinn lét svo um
mælt við fréttamenn í gærmorg-
un, að stjórn Laos mundi fúslega
hlíta fyrirsögn Sameinuðu þjóð-
anna í þessu máli, ef það mætti
verða til þess, að bæta það vand
ræðaástand, sem nú ríkir í land-
inu.
allt líklega sendu Bretar ög
Frakkar hernaðarsendinefnd til
Moskvu til að ræða nánar ýmis
atriði um stofnun hernaðarbanda
lags Breta, Ftakka og Rússa til
þess að stöðva ..andvinmnga naz-
ista. En það vakti nokkra at-
hygli, að um líkt leyti kom tii
Moskvu þýzk „verzlunarsendi-
nefnd“.
Rússar voru tregir að tala við
brezku og frönsku hernaðarsendi
nefndina, en drógu hana svo að
segja á asnaeyrunum í heilan
mánuð.
★
En viðræðurnar við þýzku
„verzlunarsendinefndina“ urðu
brátt hinar vinsamlegustu og
fóru brátt að snúast meira um
stjórnmál en verzlunarmál.
Það þykir nú Ijóst, að Rússar
og Þjóðverjar höfðu ákveðið þeg-
ar 3. eða 4. ágúst að gera með
sér pólitískt samkomulag um
samstarf. En Rússar héldu áfram
að taka á móti brezku og frönsku
fulltrúunum, lofa öllu fögru en
setja fram ný skilyrði og draga
málið á langinn.
Þegar ákveðið var hinn 19.
ágúst, að Ribbentrop utanríkis-
ráðherra Þjóðverja færi flugleið
io til Moskvu, brá Vesturveldun-
um í brún og þau gerðu síðustu
Hawaii 50. ríki
Bandaríkjanna
EISENHOWER Bandaríkjaforseti
lýsti því yfir formlega í fyrra-
kvöld, að Hawaii-eyjar væru
orðnar fimmtugasta ríki Banda-
ríkjanna. í samræmi við þetta
verður nú fána Bandarikjanna
breytt í annað sinn á þessu ári
— stjörnurnar verða 50 — en 49.
stjarnan bættist í fánann, þegar
Alaska var gert að sérstöku ríki
í Bandaríkjunum fyrr á árinu.
Það hefur lengi verið í döí-
inn, enda mikið áhugamál eyja-
skeggja að Hawaii fengi þessi rétt
indi, og eru nú hátíðahöld mikil
á eyjunum í tilefni þessa atburð-
ar.
örvæntingarfullu tilraunina til
að koma á bandalagi með Rúss-
um. Þeir vildu miklu kosta til að
koma á slíku bandalagi, sem nú
virtist eina vonin til að stöðva
ofbeldi nazista.
En það gerði gæfumuninn, að
Vesturveldin gátu ekki boðið
sömu kjör og Þjóðverjar, sem
settust að samningaborði með
þeim og skiptu upp með þeim
smáríkjum Austur-Evrópu.
Snemma morguns 24. ágúst til-
kynnti útvarpið í Moskvu að
kvöldið áður hefði verið undir-
ritaður í Kreml, ekki — árásar-
samningur milli Þýzkalands og
Sovétríkjanna. Stjórnmálamenn
Vestur-Evrópu vöknuðu upp af
föstum nætursvefni og skunduðu
til ráðuneytanna. Sumir vildu alls
ekki trúa þessu, eins og Daladier
forsætisráðherra Frakka sem
sagði: — Þetta er fáránlegt gabb.
En Chamberlain sagði niður-
beygður en með stóískri ró: —
Þetta er mér undrunarefni, —
óskemmtilegt undrunarefni.
En Hitler sat heima á sveita-
setri sínu Berchtesgaden. Þangað
kallaði hann alla nelztu hers-
höfðingja sína og sagði þeim tíð-
indin. Hitler var sigri hrósandi
yfir samningnum við Rússa. Hon-
um voru allir vegir færir.
„Við hefjum árásina á Pólland
26. ágúst", sagði hann. „Ég mun
sjá um áróður til þess að réttlæta
það, að ég byrja styrjöldina. Það
skiptir engu máli, hvort sá áróð-
ur er skynsamlegur. Sigurvegar-
inn er aldrei spurður, hvort hann
segi sannleikann. Þegar við hefj-
um styrjöld, er það ekki sann-
leikurinn sem skiptir máli, —
heldur sigurinn“.
Hitler hélt áfram:
„öllum undirbúningi er lokið
að árásinni á Pólland. Hún á að
hefjast eftir fjóra daga, 26. ágúst.
Ég hef fengið Stalín í lið með
mér. í fyrsta skipti í sögunni,
munum við Þjóðverjar aðeins
þurfa að berjast á einum víg-
stöðvum.
„Pólland er í greipum minum“,
hélt Hitler enn áfram í ávarpi
i sínu til þýzku hershöfðingjana.
„Aldrei höfum við átt eins góð-
an leik á borði. Nú er það ykk-
ar hermannanna að sýna, hvað
þið getið“. Loks hrópaði Hitler
í æsingi: „Styrkur okkar liggur
í viðbragðsflýti og hraða okkar
og grimmd. Verið harðskeyttir og
miskunnarlausir. Verið fljótari
og grimmari en andstæðingarnir.
Austur í Kreml hélt Stalín hús-
bóndi hinum þýzku nazistum veg
lega veizlu. Þar var vínið teigað
af skálum og Stalín skálaði fyr-
ir löngu lifi og góðri heilsu hins
þýzka „Fúhrer" og Ribbentrop
svaraði með því að skála fyrir
Stalín.
Þegar Ribbentrop kom heim til
Berlínar næsta dag, tók Hnler á
móti honum á Tempelhof-flug-
vellinum eins og stórum sigur-
vegara. En þennan sama dag er
vitað, að Hitler spurði blaðafull-
trúa sinn Otto Dietrioh um frétt-
ir að vestan. Blaðafuiltrúinn
skildi ekki, hvað Hitler átti við.
— En Hitler æpti: — Ég vii fá
fréttir af frönsku og brezku rík-
isstjórnunum, — eru þær ekki
fallnar. Engin ríkisstjórn í lýð-
ræðislandi getur staðizt slíkt á-
fall.
★
Kl. 3 síðdegis föstudaginn 25.
ágúst gekk Keitel yfirihershöfð-
ingi þýzka hersins út úr skrif-
stofu Hitlei-s með fyrirmæli um
að árásin á Pólland skyldi hefj-
ast kl. 5,45 næsta morgun. Dul-
málsskeyti um þetta voru send til
allra þýzku herjanna við pólsku
landamærin og herflokkarnir
tóku að skipa sér í fylkingar.
En kl. 5 síðdegis símaði yfir-
maður þýzku upplýsingaþjónust-
unnar í Lundúnum til Berlínar,
að á þeirri stundu væri verið
að undirrita hernaðarbandalag
Breta og Pólverja.
Þessi dirfska kom Hitler á ó-
vart. Aldrei hafði honum komið
til hugar, að þessi úrkynjaða og
vesæla lýðræðis- og regnhlífaþjóð
myndi þora að snúast gegn hon-
um í fullri alvöru. Og í sama
mund barst honum skeyti frá
Mussólíni um það að ítalir væru
ekki reiðubúnir að hefja styrj-
öld.
Nú gerðist einstakur atburður
í sögu Hitlers. Hann hikaði og
afturkallaði árásarfyrirskipunina.
En það var aðeins gálgafrestur.
Að morgni 1. september réðust
þýzkar vélaherdeildir yfir pólsku
landamærin.
Þ. Th.