Morgunblaðið - 13.10.1959, Blaðsíða 13

Þriðjudagur 13. okt. 1959
MonnnvrtrArnÐ
13
Leiðin til bættra lífskiora
EFNAHAGSMÁLIN eru jafnan
snar þáttur í þjóðmálabaráttunni.
í dag eru þau siíkt hófuðvanda-
mál þjóðarinnar, að þau hljota
að sitja í fyrirrumi við aiiar
stjórnmálaumræður, og sú bar-
átta, sem stjórnmálaflokkarnir
heyja fyrir þær kosningar, sem
nú fara í hönd, mun því að mestu
einskorðast við grundvallará-
greining flokkanna varðandi or-
sakir, eðli og úrlausn þessa erfiða
viðfangsefnis, sem svo miklu
kann að ráða um sköp og lífs-
hamingju þjóðarinnar á komandi
árum.
Tilætlun mín er hér í stórum
dráttum að gera grein fyrir
stefnu Sjálfstæðisflokksins í
efnahagsmálunum, skýra mark-
mið hennar og lýsa þeim leiðum
og áföngum, sem við teljum greið
asta og líklegasta til þess að ná
settu marki. En áður en ég sný
mér að því, tel ég nauðsynlegt að
vikja með fáeinum orðum að for-
sögu þeirra erfiðleika, sem nú er
við að etja.
„Leiðin til glötunar“
Þegar „vinstri stjórnin" svo-
nefnda tók við völdum á miðju
ári 1956, var því lýst, sem höfuð
verkefni hennar, „að leysa efna-
hagsvandamálin varanlega“.
Eins og mönnum er kunnugt,
bar stjórnarmyndun þessa að með
nokkuð annarlegum og óþingræð-
islegum hætti, þar sem tildrög
hennar voru utan þings, eða hjá
Alþýðusambandi íslands, sem eft
ir því, er Þjóðviljinn upplýsti 22.
nóv. 1956, „hafði forgöngu um
samvinnu vinstri flokkanna í því
augnamiði að mynda vinstri
stjórn". Þessari staðhæfingu hef-
ur aldrei verið mótmælt af blöð-
um hinna aðildarflokkanna. Eru
slík vinnubrögð trúlega einsdæmi
í lýðræðisríki, og ekkert of sagt
í því, er Tíminn sagði, að þetta
væri „alger nýjung í stjórnmála-
sögu seinni ára“. — Nýjung, sem
vonandi verður aldrei aftur end-
urtekin. —-------
Meginviðfangsefnið á sviði
efnahagsmálanna var að sögn
Gylfa Þ. Gíslasonar „að stöðva
verðbólguna“.
Á miðju starfstímabili „vinstri
stjórnarinnar“ benti Eysteinn
Jónsson á, að „núverandi stjórn
hefur góð skilyrði til að leysa
efnahagsvandamálin“. Það var
og orð að sönnu.
„Vinstri stjórnin" hafði tekið
við þjóðarbúskap með ört vax-
andi þjóðartekjum allt frá árinu
1952, búnum atvinnutækjum, sem
voru tiltölulega betri og nýrri en
oft áður, árferði var yfirleitt hag-
stætt, markaðir fyrir útflutnings
vörur, bæði frjálsir markaðir og
klíringmarkaðir voru ýmist hag-
stæðir eða fóru batnandi. Stjórn-
in hafði mjög sterk ítök innan
heildarsamtaka launþeganna,
enda reyndust þau tillátsamari
við þessa stjórn en áður hafði
tíðkazt undir svipuðum kringum-
stæðum, og að lokum tryggði
stjórnin sér yfirráð á öllum bönk
um landsins með nýrri bankalög-
gjöf, og var þannig í lófa lagið
að ráða peninga- og lánapólitík-
inni í landinu, sem auðvitað gat
verið eitt áhrifamesta tækið í
baráttunni gegn dýrtíðinni.
Nú, en hvernig gekk svo vinstri
stjórninni að ráða niðurlögum
dýrtíðarinnar og leysa efnahags-
vandamálin varanlega?
Þeirri spurningu svaraði fyrr-
verandi forsætisráðherra Her-
mann Jónasson hiklaust í þann
mund, er hann lét af störfum, og
verður hann þó varla vændur um
að gera hlut stjórnar sinnar lak-
ari en efni stóðu til, en hann
sagði: „Ný verðbólgualda er
skollin yfir“.
Því miður var þetta staðreynd.
Verðbólgan jókst stöðugt á tím-
um „vinstri stjórnarinnar". Vísi-
tala framfærslukostnaðar hækk-
aði úr 185 í 220 stig, eða um 35
stig, og það enda þótt 6 vísi-
tölustigum hefði verið kippt úr
tölunni með kaupbindingariögum
frá haustinu 1956 — kippt úr
vísitölu „í nánu, víðtæku og full-
komnu samráði við verkalýðs-
hreyfinguna" eins og Hannibal
Valdimarsson orðaði það. Og
þetta allt þrátt fyrir það að
„vinstri stjórnin" verði á valda-
tíma sínum um 250 milljónum
króna í niðurgreiðslur. Svo ofsa-
leg var verðbólgan orðin, þegar
leið að lokum „vinstri stjórnar-
innar“, að dr. Jóhannes Norð-
dal komst svo að orði í Alþýðu-
blaðinu um þær mundir, „að
verðlag og kaupgjald hefur hækk
að örar síðustu sex mánuðina,
heldur en nokkru sinni á jafn-
skömmum tíma síðan árið 1950“.
í elðhúsdagsumræðunum í marz
1958, hafði Hannibal sagt: „Er
ekki allt í stakasta lagi hér?“
En í nóvember jafnvel óaði Hanni
bal Valdimarssyni þessi þróun og
ofbauð, er hann í Vinnunni, tíma-
riti Alþýðusambandsins, gaf eftir
farandi yfirlýsingu: „Nú er flest-
um orðið ljóst, að þetta er leiðin
til glötunar. Þessa braut má ekki
renna til enda. Hún liggur fram
af hengiflugi". — Að þeirra eig-
in sögn reyndust varanlegu úr-
ræði vinstri stjórnarinnar vera
leiðin til glötunar.
Vanskilavíxill
V-stjórnarinnar
En hvers vegna tókst svo
hrapallega til?
Og við skulum sem íyrr unna
vinstri stjórninni sannmælis og
gefa forsætisráðherra hennar
orðið um það leyti, er hann
kvaddi: „I ríkisstjórninni er ekki
samstaða um nein úrræði í þess-
um málurn", sagði Hermann Jón-
asson þá.
Tilraun vinstri stjórnarinnar
hlaut að mistakast, vegna innra
sundurlyndis hennar og tor-
tryggni, vegna þess að hún skaut
sér undan að horfast í augu við
staðreyndir og leyndi þjóðina
jafnframt örðugleikunum. Vinstri
stjórnina skorti djörfung til þess
að fást við vandamálin og hafði
enda hvorki yfirsýn um málefnin
né neina heildarstefnu til úrræða.
Því varð ferill hennar að „leið-
inni til glötunar“ eins og Hanni-
bal rataðistf óafvitandi, svo rétti-
lega á munn.
Tímanum var og Ijóst, hvernig
komið var, og sá, að leið vinstri
stjórnarinnar til glötunar gat
ekki endað nema á einn hátt.
Því sagði blaðið 11. jan. 1959:
„Ég sakna samstarfs vinstri
flokkanna, en tel þó langtum bet-
ur farið, að því væri slitið á þessu
stigi, þegar með réttu er hægt að
benda á góðan viðskilnað, en að
setið væri áfram og endað með
strandi að tæpu ári liðnu“. —
Hermann sá fyrir strandið og því
var hlaupið frá stjórnvölnum og
vanda hins „helsjúka“ efnahags-
kerfis, er hann svo nefndi, varp-
að upp á aðra. Lauk þannig ve-
sælum lífdögum þeirrar stjórnar,
sem eins og Þjóðviljinn orðaði
það átti „að forða frá stórfelldum
álögum, — með því að svipta
auðmannaflokkinn áhrifum á rík-
isstjórn fslands" en vannst þó
tími til á 5 missirum að auka
skattbyrðar þjóðarinnar um 1200
milljónir króna.
Það var vissulega hreint ekki
lítill vandi, sem þjóðinni var á
Birgir Kjaran
höndum um síðustu áramót. Ilýr-
tíðin óx með ofsahraða. Verð-
bólgan hafði á liðnum árum vax-
ið sem nam um 10% á ári. Nú
hafði hún vaxið um 20—30%.
Vísitalan komin í 220 stig og
gætnustu hagfræðingar spáðu, að
ef ekkert væri að gert, myndi hún
á haustmánuðunum komin í 270
stig og allt útlit fyrir að með
kauplagsvísitölu í 202 stigum
þyrfti að leggja 400 milljónir kr.
í nýjum sköttum á þjóðina til
þess að hækka uppbætur til fram-
leiðslunnar.
Þetta var vanskilavíxillinn,
sem „vinstri stjórnin" eftirlét
þjóðinni að sjá um greiðslu á.
Á þeim árum, sem vinstri
stjórnin var státnust af sínum
„úrræðum“ og „bjargráðum", var
hún stöðugt í ögrandi tón að kalla
eftir stefnu Sjálfstæðisflokksins
í efnahagsmálum. — Þannig sagði
Alþýðublaðið 22. des. 1956: „Úr-
ræðin í efnahagsmálum orðin að
lögum“ — „Sjálfstæðismenn
höfðu ekkert jákvætt til málanna
að leggja“. Tíminn krafðist að
Sjálfstæðismenn „legðu spilin á
borðið“, og sama söng í tálknum
Þjóðviljans. Þjóðviljinn gekk svo
og feti lengra og var með alls
konar getsakir um stefnu Sjálf-
stæðisflokksins, og sagði hana
fela í sér kjararýrnun, afnám við-
skipta við járntjaldslöndin, geng
isfellingu, atvinnuleysi og leigu
á landsréttindum til 99 ára.
Vitaskuld hafði Sjálfstæðis-
flokkurinn alltaf sina stefnu í
efnahagsmálum. Hann taldi hins
vegar hvorki eðlilegt né tímabært
að birta hana á meðan hann væri
í stjórnarandstöðu og útilokað að
koma efni hennar í framkvæmd.
Um áramótin, er vinstri stjórn-
in hrökklaðist frá, áleit fiokks-
ráð Sjálfstæðisflokksins skylt að
gera nokkra grein fyrir viðhorf-
um flokksins til aðsteðjandi
vandamála og gaf út all ítarlega
yfirlýsingu, sem sérstaklega laut
að verðbólguvandamálunum.
Jafnframt var fyrirheit gefið um,
að síðar myndi gefin út heildar
stefnuskrá flokksins um lausn
efnahagsvandamálanna.
Á velmektardögum vinstri
stjórnarinnar hafði Alþýðublaðið
sagt: „Baráttan gegn verðbólg-
unni verður því ekki háð undir
merkjum Sjálfstæðisflokksins,
sigur í henni verður ekki unnin
með aðild hans“. — Rösku ári
eftir að þessi hreystiyrði voru
sögð, skeði það, að verðstöðvun-
arlög núverandi ríkisstjórnar
náðu fram að ganga á Alþingi
fyrir atbeina Sjálfstæðismanna og
voru í veigamestu atriðum í sam-
ræmi við flokksráðssamþykktina
áðurnefndu. Vert er að minnast
þess, að við afgreiðslu þess máls
greiddu kommúnistar atkvæði
gegn verðstöðvunarfrumvarpinu
og Framsóknarmenn lýstu því
yfir, að þeir vildu enga ábyrgð
bera á þessari stöðvunarstefnu.
Leiðin til bættra *
lífskjara
Nú þegar gengið er til kosn-
inga að nýju og kjósa skal eftir
nýjum og réttlátari kosningalög-
um og kjördæmaskipan, taldi
Sjálfstæðisflokkurinn skyldu sína
að standa við þau fyrirheit, sem
þjóðinni voru gefin ý flokksráðs-
samþykktinni frá í desember og
leggja fram heildarstefnuskrá
sína í þjóðmálum og þó sérstak-
lega varðandi markmið og leiðir
flokksins í efnahagsmálúm.
Stefnuskrá þessi hefur hlotið
nafnið „Leiðin til bættra lífs-
kjara“, í samræmi við þann
höfuð tilgang, sem henni er ætl-
aður.
Um stefnuskrá þessa ber að
taka það fram, að hér er hvorki
um að ræða óskalista eða „kosn-
ingaloforð", að baki þeirrar
stefnu, er hún túlkar, eru hvorki
dagdraumar né sýndarmennska,
heldur hefur verið unnið að því
að marka stefnu þessa af fullri
ábyrgðartilfinningu og raunsæi
og stuðst við þekkingu margra
af hæfustu hagfræðingum þjóðar
innar og reynslu forustumanna
atvinnuvega og starfsstétta.
Flokkurinn gerir sér ljóst, að svo
viðamikla heildarstefnu tekur
með eðlilegum hætti langan tíma
að framkvæma og verður enda
aldrei hægt að koma heilli í
höfn, nema þjóðin veiti flokkn-
um þá valdastöðu, sem til þessa
þarf, þannig að ekki þurfi að
semja við aðra flokka um afslátt
eða frestun á einstökum stefnu-
áföngum.
Stefnuskrá þessi er lögð fram
á örlagaríkum tímum og við-
fangsefni hennar eru í senn að-
kallandi og ætluð til úrlausnar
verkefnum sem lengra eru fram
undan.
Það viðfangsefnið, sem bráðast
kallar að, er verðbólgan, eða sá
himnastigi dýrtiðar sem nú riðar
og býst til að sporðreisast. Höfuð
verkefni framtíðarinnar er hins
vegar að búa í haginn fyrir niðja
okkar, að vera við því búnir að
geta tryggt tvöfalt fjölmennari
þjóð atvinnu og góð lífskjör.
Talnafræðingar áætla nefni
lega, að árið 1970 verði tala
Fyrri hluti
landsmanna komin upp í 210 þús-
und og að um næstu aldamót,
árið 2000 verði fjöldi íslendinga
orðinn 375 þúsundir. — Þar sem
ýmsar af nágranna þjóðum okk-
ar gera sér vonir um að hafa bætt
lífskjör sín um helming árið 1980,
þá má það ljóst vera, hversu risa
vaxið verkefni það verður þessari
þjóð að sjá tvöfalt fleiri íbúum
landsins fyrir sambærilegum lífs
kjörum við þau, sem menn þá
koma til að búa við í nágranna-
löndunum.
Eðli verðbólgunnar
Víkjum þá fyrst að verðbólg-
unni:
Það var víst Sókrates eða ein-
hver annar vitur maður, sem
sagði, að þegar maður ræddi um
hlut, væri skynsamlegt að vita,
hvað í hlutnum fælist. Þar sem
hugtakið verðbólga er stundum
nokkuð á reiki og oft beint notað
hugsunarlaust sem slagorð, væri
því sennilega heppi'egt að sla
því nú í upphafi máls föstu, hvað
við eigum við með verðbólgu.
Verðbólga er vöxtur á kaupmætti
án þess að tilsvarandi verðmæti
séu sköpuð, eða m. ö. o. verð-
bólga er veruleg verðhækkun^
sem stafar af því, að meira fé
er til ráðstöfunar en vörur og
þjónusta til kaups. Það eru
annars til fleiri en ein tegund af
verðbólgu, og sömuleiðis er verð-
bólgan mismunandi ör. Þá birtist
hún hinum einstöku stéttum
þjóðfé'lagsins £ ólíkri mynd.
Framleiðandanum er hún vax-
andi tilkostnaður, sem getur gert
hann ósamkeppnishæfan á er-
lendum markaði, nema þá að
styrkir eða uppbætur komi til,
og getur þetta leitt til þess, að
hann verði að draga sarfsemi
sína saman, eða jafnvel leggja
árar í bát.
í augum launþegans er verð-
bólgan fyrst og fremst dýrtíð,
sem étur upp launin hans, þannig
að hið hækkandi kaup sáldrast
í gegnum greipar hans án þess að
hann njóti góðs af hækkandi tekj
um. Að lokum geta afleiðingar
verðbólgunnar orðið þær fyrir
launþegann, að samdráttur í fram
leiðslu leiði beint til atvinnuleys-
is.
Fyrst í stað er verðbólgan oft
vinsælt fyrirbæri, sökum þess að
menn fá meiri peninga handa á
milli og fyrirtækin koma út með
sýndargróða, en er frá líður,
koma allir annmarkar hennar í
ljós. Og að lokum getur hún orð-
ið að hreinu þjóðarböli:
Helztu afleiðingar vaxandi
verðbólgu eru: Útflutningsfram-
leiðslan verður ekki samkeppnis
hæf, atvinnuvegirnir geta ekki
aflað eigin fjár til endurnýjunar
atvinnutækjum, framleiðslan
dregst saman, framleiðslan bein-
ist inn á óhagfelldar brautir,
gjaldeyristekjur þjóðarinnar
minnka, eftirspurn eftir gjald-
eyri vex, skortur verður á erlend
um gjaldeyri vöruskortur, inn-
flutningshöft, gjaldeyrishöft,
skömmtun, biðraðir, svartur
markaður, atvinnuleysi, öryggis
leysi í lánsviðskiptum, minnk-
andi sparnaður, og röskun á
tekju- og eignaskiptingu í þjóð-
félaginu. Bókstaflega allir þjóð-
félagsþegnar nema skuldakóng-
ar hafa beint tjón og oftast beina
lífskjaraskerðingu af verðbólg-
unni áður en lýkur.
Þetta eru staðreyndir, sem
menn eru almennt sammála um.
En þá kunna einhverjir að
spyrja: Hversu lengi höfum við
búið við verðbólgu á íslandi og
á hve háu stigi er hún nú?
Það má segja, að verðbólgu
hafi gætt hér á landi í meira eða
minna ríkum mæli í tvo áratugi.
Á því tímabili hefur vísitala fram
færslukostnaðar hækkað (1939)
úr 111 stigum upp í 773 stig
(1959) eða sjöfaldazt. SeðlaVelt-
an, sem oft er nokkuð táknræn
fyrir verðbólguþróunina, hefur á
þessum sama tíma hækkað úr
14 milljónum króna í 422 millj-
ónir eða rösklega 30-faldazt.
Áætlað er, að dýrtíð hafi á
þessum tuttugu árum 10-faldazt
í landinu.
Þrátt fyrir þessa verðbólgu
hafa raunverulegar meðal-tekj-
Ur manna í verðmætum skv.
áætlun Jónasar Haralz, hagfræð-
ings, hækkað um næstum helm-
ing. Er þetta töluvert í andstöðu
við kenningar Einars Olgeirsson-
ar, sem ganga út á það, að síð-
ustu 17 ár hafi auðvaldið gripið
til þeirrar „svikamyllu“ verð-
bólgunnar, sem það hefur haldið
gangandi til þess að reyna
þannig jafnóðum að ræna verka-
lýðinn ávöxtunum af sigrum
hans“.
Þessi verðbólguþróun hefur
verið mjög mismunandi hraðfara,
og stundum hefur tekizt að halda
henni nokkuð í skefjum um
Framh. á bls. 15.
Ræða Birgis Kjaran á
Oðinsfundi s.l. sunnudag