Morgunblaðið - 26.01.1960, Blaðsíða 10

10
MORCUWRLAÐIÐ
Þriðjudagur 26. jan. 1960
Cuðmundur Daníelsson ;
Eiríkur Hreinn kynnir
Ijóðskáld
6 LJÖÐSKÁLD. Ljóð eftir Einar
Braga, Hannes Pé'tursson, Jón
Óskar, Matthías Johannessen,
Sigurð A. Magnússon og Stef-
án Hörð Grímsson. Útgáfuna
annaðist Eiríkur Hreinn Finn-
bogason. Grammifónsplata með
upplestri skáldanna úr eigin
verkum fylgir bókinni. Kápu-
síðu og umbúðir á talplötunni
teiknaði Atli Már_ Útgefandi:
Bókaverzlun Sigfúsar Eymunds-
sonar, Reykjavík 1959.
★
1 formálsorðum fyrir þessari
bók skýrir Eiríkur Hreinn svo
frá að í ágústmánuði sl. hafi
hann tekið að sér að sjá um út-
gáfu á sýnisbók eftir 6—8 skáld.
Hann hafði alfrjálsar hendur um
val höfunda og fór nú á fund
8 skálda og bauð þeim samstarf.
Sex þeirra tóku boðinu fúslega,
en tvö höfnuðu því. Eiríkur
Hreinn nefnir ekki nöfn hinna
tveggja í formálsorðunum, en
heyrzt hefur að það séu þeir
Hannes Sigfússon og Sigfús
Daðason sem ekki vildu vera
með. Enn fremur skýrir Eiríkur
Hreinn frá því í formálanum að
skáldin hafi að mestu leyti sjálf
valið kvæði sín í bókina, og
hafi hverju þeirra verið gefinn
kostur á að koma í hana 10—12
kvæðum. ÖU notuðu skáldin sér
þá heimild, nema eitt: Jón Öskar,
hann vildi ekki hafa í þessari bók
fleiri en sex af kvæðum sínum,
og' varð þá svo að vera.
Það sem nýstárlegast er við
bókina 6 ljóðskáld er talplatan,
sem fylgir henni. Þetta er alger
nýjung hérlendis í bókaútgáfu,
en vafalaust verður hér eftir far-
ið að gefa út vissar bækur með
slíkum viðauka, til dæmis ljóða-
bækur snjallra samtíðarskálda
og úrvöl gefin út á merkisafmæl-
um góðra höfunda, því það er
alveg frábært að geta eignazt og
geymt lifandi rödd þeirra ásamt
skáldverkinu sjálfu. Ljóðskáldin
6 lesa öll vel, en hafa að sjálf-
sögðu misgóðar raddir.
Ég hef ekki hingað til skipt
mér 'af eða tekið þátt
í þeirri langvinnu og stund-
um nokkum illskeyttu kapp-
ræðu um það hvaða bragarhátt
nútíma íslendingar eiga að brúka
þegar þeir setjast niður til að
yrkja_ Deilurnar hafa að mestu
leyti staðið um formið, — hvort
það eigi að nota svo nefnt hefð-
bundið ljóðform (með stuðlum,
höfuðstöfum, endarími reglu-
bundinni hrynjaridi o. s. frv.)
eða það frjálsa form, sem mörg
yngri skáldin aðhyllast og búa
kvæðum sínum, sem ýmist eru
nefnd atómljóð, ljóð í óbundnu
formi, prósaljóð, eða eitthvað
svoleiðis. Að sjálfsögðu leiði ég
gersamlega hjá mér þessa deilu
um formið, í mínum augum er
hún barnaleg eða út í hött og
kemur skáldskapnum sáralítið
við. Þar með er ég ekki að segja
að formið skipti litlu máli, því
það er að minnsta kosti jafin-
mikilvægt og sjálft efnið: skáld-
skapur er samhæfing forms og
yrkisefnis, efnislaust form er
engin list, formlaust efni ekki
heldur. En svo er það spurningin:
hvaða form á skáldið að velja
verkum sínum? Því getur eng-
inn svarað, nema skáldið sjálft,
og enginn annar getur valið því
form. Sérhvert skáld velur sér
eða býr sér til það form sem því
finnst bezt hæfa því listaverki,
sem það er að skapa, — það er
sjálfsagður hlutur, um það má
ekki sakast.
En um hitt má ekki heldur
sakast, þó að fólkið hafi sinn
smekk, láti sér ekki allt jafn-
vel lynda. Mikill hluti eldri kyn-
slóðarinnar í landinu og einnig
margt yngra fólk á auðveldara
með að njóta ljóða sem ort eru
eftir hefðbundnum bragreg’.um
en hinna, þar sem kveður við
annan tón. Þetta er mjög eðlilegt;
sú gamalkunna tóntegund, sem
eyrað er langþjálfað í að nema,
talar næmari tungu og einlæg-
ari til hjartans og tilfinninganna
en hið disharmoniska lag nútím-
ans hversu ágætt sem það kann
að vera.
Á hinn bóginn virðast svo ýms-
ir af liðsmönnum módernismans
í skáldskap vera alveg heyrnar-
lausir á aðra hljóma en þá sem
þeir sjálfir slá úr hörpunni eða
finnist að minnsta kosti allt ann
að ómerkilegur skáldskapur og
leiðinlegur.
Æskilegt væri að geta borið
nokkurt friðarorð á milli ís-
lenzkra skálda og milli skáld-
anna og fólksins í landinu. Það
er óviðkunnanlegt að heyra
kunna vel sitt fag. Annars mjög
ólík. Ég hef aldrei séð jafnglöggt
og við lestur þessarar bókar hve
mikil fjarstæða það er að skáld
órímuðu eða lausrímuðu Ijóð-
anna séu hvert öðru lík, eins og
sumir álíta. Sexmenningarnir
hafa allir sterk séreinkenni, ljóð
þeirra eru jafnólík og andlit
þeirra og skapgerð, — þrátt fyr-
ir þann augljósa skyldleik, sem
tiðarandi, svipuð menntun og
líkur aldur hljóta að valda. Þetta
eru allt eftirstríðsmenn og synir
atómaldar skáld sömu kynslóð-
ar. Skal nú leitazt við að gera
lítilsháttar grein fyrir hlut hvers
um sig í bókinni, í sömu röð og
þau hafa þar, sem er stafrófsröð:
Einar Bragi birtir í Ijóðabálki
sínum, Regn í maí lýrik sem
hvarvetna er ljós og auðskilin, og
þó víðast bæði djúp og tær. Fög-
ur þykja mér ljóðin: ,,eilífbjart-
ur er vor draumur'- og smáljóð-
ið um stúlkuna sem sefur á ber.
Matthías Johannessen kemur á verð, stórbrotinn skáldskapur
móti lesandanum með hörpu
slætti um borgina sína, enda er
hann í skáldskap sínum skilgetn-
ari sonur borgarinnar en nokkurt
annað íslenzkt skáld af yngri
kynslóðinni. „Galdra-Loftur hinn
nýi“ er sonetta um .,Fást“
allra tíma — tilraunina
miklu að sækja lykil vísdóms-
ins og valdsins í greipar máttar-
valdanna. 1 ljóðum Matthíasar
gætir mjög kosmopoliskrar hugs-
anar, hann er heimsborgari þeg-
ar hann yrkir kvæði eins og ,,Þið
komuð aftur“ og ,Sakied Sidi
Youssef. Borg í Túnis“. 1 þess-
um kvæðum leitast skáldið við
að skilgreina manneskjuna and-
spænis tortímingunni og í sjálfri
kvörn hennar, líkt og málarinn
Picasso gerir í mynd sinni
Guernica. Þessu skylt er hið
mikla kvæði „Undir krossinum‘‘.
Þó að rammi þess sé að líkindum
Vesturbærinn umhverfis Landa-
kotskirkjuna og efnið minningar
skáldsins frá bernsku til fullorð-
ins ára, er það fyrst og fremst
heimspekilegt og sammannlegt
og átakamikil tilraun í þá átt að
gera sér grein fyrir afstöðu sinni
um líf mannsins á jörðinni, misk-
unnarlaus sundurrakning á til-
finningalífinu, skynjun og skyn-
villu, — heimspekilegt ljóð ekki
síður en „Undir krossinum“, og
nokkuð þungskilið á köflum.
Ljóðum er stundum líkt við mál-
verk. Það er eitthvað við ljóð
Matthiasar Johannessen, sem
aftur leiðir mig að stóru mál-
verki, þar sem pensilförin eru
breið og löng og litirnir í for-
grunninum stríðandi og æstir, en
lengst uppi og fjarst eygir mað-
ur bláma og kyrrð. Þessi sam-
líking kann að vera fjarstæðu-
kynj'uð, en eitt er víst: í ljóðum
M. J. er gífurleg ólga og stríðandi
líf, sem af allri orku leitar jafn-
vægis og friðar.
Sigurður A. Magnússon er
skáld hins orðknappa stíls í ljóð-
um sínum, svo að stundum dett-
ur manni í hug símskeyti milli
fjarlægra landa. Hann er sjald-
an mjög ljóðrænn. en karl-
mennskusvipur er á öllu sem
hann lætur frá sér fara. Örstutt
ljóð hans líkjast höggmyndum,
meitluðum fáum, en afar ákveðn-
Stefán Hörður
yngri skáldin flokkuð í eitt og
sama númer, undir lítilsvirðing-
arheitinu „atómskáld". Þó er hitt
enn hvimleiðara að heyra, eða sjá
á prenti, þegar ung skáld varpa
tilefnislaust smánarorðum að
ástsælum stórskáldum eldri kyn-
slóðarinnar. Hvers vegna þessi
ergilegi tónn — þessi strákslegu
hróp að því sem maður kann ekki
að meta? Það er mesti misskiln-
ingur að dónaskapur í rithætti sé
einhlítt gáfnamerki eða óbrigð-
ull vottur andríkis. Ég drep á
þetta að nýlega gefnu tilefni, en
sleppi því nú og sný mér aftur
að bókinni 6 ljóðskáld.
Það er þá fyrst, manni verður
ósjálfrátt litið til Eiríks Hreins,
þar sem hann situr mitt í kvæða-
bókadyngjunni og velur úr skáld-
in sem bjóða skuli. Eftir hverju
fór hann? Þess er ekki getið í
bókinni. Maður fær einungis að
vita hversu mörg hann vildi hafa
skáldin og hversu mörg kvæði
eftir hvert þeirra. Það er að lík-
indum stærð bókarinnar sem hér
er verið að marka, varla annað.
En hvers vegna þessi skáld, en
ekki einhver önnur? Eru þessir
8 menn beztu Ijóðskáld Islend-
inga að dómi Eiríks Hreins? Spyr
sá sem ekki veit. Eða hvort hann
hefur farið eftir aldri þeirra,
þegar hann útvaldi hina átta? —
Hið elzta þeirra sem í bókinni
er verður fertugt á þessu ári,
hið yngsta 29 ára, hér eru því
hvorki fulltrúar yngstu skáld-
anna, né hinna miðaldra, hvað þá
hmna rosknu. Það hefur með
öðrum orðum ef til vill vakað
fyrir Eiríki Hreini að kynna hér
úrval ljóða eftir fremur ung
skáld, sem þó hefðu náð fuilum
þroska. Við það sjónarmið er þó
það að athuga, að enginn veit
fyrr en eftir á hvenær skáld hef-
ur náð þeim áfanga í list sinni,
aldursárin eru gagnslaus mæli-
kvarði á slíkt. 1 fáum orðum
sagt, ég get ekki ráðið gátuna:
hvers vegna Eiríkur Hreinn bauð
þessum og ekki öðrum en þeim,
— mér finnst það hálf leiðinlegt,
en það verður svo að vera.
Nú má ekki skilja orð mín svo
að ég sé óánægður með bókina
eða gruni Eirík Hrein um hæpin
vinnubrögð. Skáldin hans sex —
af hverju sem hann hefur valið
þessi — þau hafa öll mikið til
síns ágætis, einkum er vand-
virkni þeirra á háu stigi og þau
Jón Óskar
Hannes
Matthías
angri, sterkt og magnað kvæðið
„sporglaðir hestar (með söng-
djarfar hörpur í brjósti“. en eft-
irminnilegust er þó myndin af
hreininum unga, þar sem hann
hverfur seinlega úr högum til
Kiðjafellshlíða að deyja á af-
viknum bletti í auðninni .Það er
sjaldgæft að sjá einmanaleikann
betur túlkaðan í skáldskap, —
sambærilegt við pardusdýr
Hemingways í „Snjóum Kili-
mandjaros“. Tónn Einars Braga
er lágvær og mjúkur, og alvar-
legur.
Hannes Pétursson stendur að
sumu leyti nær hinu gamalkunna
formi Ijóðlistarinnar en félagar
hans í þessari bók. Það er
kannski þess vegna sem mér
finnst hann bera hæst þeirra
allra. Þar að auki sé ég ekki
betur en hann sé stórvitur mað-
ur, og spegla jafnvel örstutt
ástarkvæði hans þessa eigind,
svo sem ljóðperlan „Hjá fljót-
inu“, og ekki síður kvæðið
„María Antóínetta“. Þar fer sam-
an formsnilld og andagift. „Gam-
all þulur“ er og framúrskarandi
kvæði. „Haustvísa“ á heldur ekki
marga sína líka í nýrri lýrik á
Islandi. Sama má segja um „Þú
spyrð mig um haustið“ sem er
gert af aðdáanlegri íþrótt. Aft-
ur á móti kann ég síður að meta
kvæðin „í kirkjugarði“, „Geim-
flaugar" og „Að deyja“. Hannes
Pétursson á því láni að fagna að
vera umdeildur. Það út af fyrir
sig gefúr góða bendingu um að
hann sé mikill listamaður, en
fullgilda sönnun fyrir því er hins
vegar að finna í tveim ljóðabók-
um hans.
Þá kemur Jón Óskar, sem ekki
vildi láta nema sex kvæði þó
honum byðist rúm fyrir tíu eða
tólf. Skemmtilegasta einkennið
á ljóðum þessa skálds er fimlegur
leikur með form, endurtekning-
ar sem fléttast með afar Iist-
rænum hætti gegnum heil kvæði.
Hámark slíkra vinnubraga er að
finna í kvæðunum „Um mann og
konu“, „Vorkvæði um ísland“
og „Ljóðið og heimurinn". „Hús-
bygging“ er skemmtilegt kvæði
í hefðbundnu formi, en andxnn í
því er nokkuð kaldhæðinn og í
mikilli mótsetningu við mjúka
molltóna áðurnefndra kvæða, og
í hinu gullfallega ljóði „Ég
heyri regnið falla“ er leikið und-
ir á hljóðfæri tregans.
til tilverunnar í lífi og dauða,
uppeldi sínu, trú sinni og hlut-
verki í hinu flókna og mjög svo
torráðna samfélagi. Að lokum
birtir Matthías fjögur kvæði úr
óprentuðum ljóðaflokki, sem
hann nefnir „Hólmgönguljóð“.
Mér virðast þau afar athyglis-
Sigurður A.
um dx-áttum, og ekkert fær að
fljóta með sem hægt er að kom-
ast af án. Það er auðséð að Sig-
urður kostar sér öllum til að
brjótast inn að kjarnanum í yrk-
isefnum sínum, hvort sem það
er nú prómeþevs, orðið eða ást-
Framh. á bls. 15.
Samtal við Gísla Alfreðsson
Aðaleinkenni Þjóðverja
sparsemi og dugnaður
EINN af þeim heppnu íslending-
um, sem átti þess kost að koma
heim um jólin var Gísli Alfreðs-
son frá Keflavík, sém nú stundar
leiklistai'nám í Þýzkalandi, í stór
borginni Múnchen.
Það er alltaf ástæða til að vita
um og fylgjast með okkar mörgu
námsmönnum, sem eru víðsvegar
að búa sig undir lífsstarf fyrir
land og þjóð — koma svo heim
að námi loknu og miðla af áunn-
inni þekkingu og reynslu okkur
öllum hinum til góðs.
Við Gísli hittumst á förnum
vegi og tókum tal saman. A5
sjálfsögðu spyr ég hann um nám
hans og dvöl í því fjarlæga landi
og fannst margt af því þess hátt-
ar,_ að koma mætti til fleiri.
Ég spyr Gísla um skólann, störf
og kennslu þar, um fólkið i krmg
um hann og sambúðina við þá
þýzku.
Skólinn, sem ég er við, heitir
Otto Falckenberg Schule, og er
leikskóli, sem er í sambandi við
leikhúsið Munchener Kammer-
spiele, og er eitt af fimm beztu
leikhúsum Þýzkalands.
Otto Falckenberg var leik-
hússtjóri, leikstjóri og leikari við
þetta leikhús og gerði það að því,
sem það nú er, en hann lézt um
stríðslokin síðustu 1946. Nemend -
ur við skólann eru alls 24, eða 12
í hvorum árgangi og skólavistin
er tvö ár.
— Jú, inntökuprófin eru erfið.
Fyrst verða allir umsækjendur
að skila heilbrigðisvottorði og
sinni eigin ævisögu. Þá eru valdir
úr þeir, sem fá að gangast undir
prófið. Þegar ég tók prófið sóttu
500 um skólavist og fengu um 200
að taka prófið, en aðeins 13 þeirra
stóðust prófið í það skiptið, en
15 er hámark nemendafjölda, sem
skólinn tekur á móti.
Prófið er í því fólgið að leika
þrjár „senur" úr leikritum, sem
umsækjendur hafa sjálfir vahð
og æft og er það einleikur ein-
göngu. Mín prófatriði voru úr
Macbeth eftir Shakespeare,
Trauer muss Elektra tragen og úr
„Stúlkan á loftinu", eftir Axel-
rod.
— Nei, ég er eini íslendingur-
inn og eini útlendingurinn á skól-
anum. Áður hefur aðeins einn
útlendingur verið á skólanum og
Gísli Alfreðsson
var það Persi — hann útskrifao.-.
um leið og ég tók inntökuprófxð.
— Skólinn er ekki gamall, en
leikhúsið hefur alltaf haft nokkra
nemendur, en sem sjálfstæður
Frh. á bls. 15