Morgunblaðið - 05.03.1960, Side 9

Laugardagur 5. marz 19G0
MOKarriRT.AÐIÐ
9
Frú Theodóra og Ólafur
Talað við frú
Theodóru og
Ófaf frá Elliðaey
— I>Ú ERT skyldur Bólu-Hjálm-
ari, Ólafur?
— Nei — nei, alls ekki, ég hef
aldrei heyrt það. Þó þekki ég ætt-
ir mínir í 4—5 liðu og á marga
vegu.
— Var ekki einhver kerling
þarna í ættinni, sem hét Marsi-
bil?
—Nei, engin Marsibil í minni
ætt.
— Hvernig stendur á því að
mér finnst þú endilega skyldur
honum Bólu-Hjálmari?
— Blaðamönnum dettur svo
margt í hug, greip frú Theodóra
fram í, og gaut til okkar augun-
um án þess að hætta ' að stinga
sporið.
— Nei, ég er ekki skyldur
Bólu-Hjálmari, sagði Ólafur. Það
máttu bóka.
— Þetta er sennilega einhver
misskilningur hjá mér, sagði ég.
— Það er líklegast, sagði frúin.
— En hverjum ertu þá eigin-
lega skyldur, spurði ég Ólaf.
— Eg er bróðir Jóns Auðuns
fyrrum alþingismanns. Ég er
fæddur að Garðsstöðum, sem er
afbýli frá stórjörðinni Ögri. Fað-
ir minn var mikill afla- og Jugn-
aðarmaður, móðir mín valkvendi
talin. Þegar menn ræða um gamia
daga, eru sulturinn og vöntíurinn
oftast uppistaðan, en ég þekkti
hvorugt í mínu ungdæmi, nema
sultinn kannske í smalamennsku
og á sjó. Við erum sæmiiega
menntuð systkinin, faðir minn
hélt húskennara part úr hverjum
vetri. Það gekk vel, t.d. hafði
Jón bróðir enga aðra rnenntun og
komst þó þetta áfram.
— Þeir eru nú ekki allir lang-
skólagengnir, alþingismennimir,
skaut ég inn í.
— Nei, kannski ekki, sagði Ól-
afur.
— Þú varst að tala um lærdóm
ínn.
— Já, ég var gleypinæmur á
þululærdóm, en skilningur í
verra lagi eins og sést á því að
ég átti erfitt með að læra stærð-
fræði. En ég kann þó að leggja
saman og draga frá ef nauðsyn-
legt er, kunni þó betur við að
leggja saman í gamla daga, þeg-
ar ég stundaði refaræktina.
— Já, refaræktin. En áður en
við förum út í þá sálma. segðu
mér, hvað hét faðir þinn?
— Jón Einarsson. Hann var dótt
ursonur Ólafs hattamakara, sem
kallaður var. Hann bjó á Seyðis-
firði. Þegar hann var í Danmörku
1807 tók hann þátt í stríðinu.
— Er kannski einhver ófriður í
blóðinu, spurði ég.
— Onei, þetta eru allt mestu
friðsemdarmenn og ég held hatta-
makarinn hafi ekki einu sinni
skotið af byssu, hann var nefni-
lega í flutningaliði konungs. Fað-
ir hans var merkilegur maður.
Hann fór til Englands og dó þar
1806.
— Af hverju merkilegur?
— Af því hann fór til Eng-
lands, það voru ekki allir sem
gerðu í þá daga. Hann bjó á
Flateyri við önundarfjörð.
— Þú sagðist vera fæddur við
Ögur. Það var stór jörð?
— Já, og þar hafa búið stór-
miklir kvenskörungar, eins og
Gríma í Fóstbræðrasögu, Valgerð
ur frænka þeirra Vatnsfirðinga,
sem sagt er frá í Sturlungu og
nú síðast Þuríður Ólafsdóttir,
ömmusystir mín og dætur iienn-
ar tvær eftir hennar dag. — En
heyrðu góði, þú veizt það, hefur
oft verið deilt um það, sem segir
í Fóstbræðrasögu um þrælinr Kol
bak, þegar hann vó að Þormóði
Kolbrúnarskáldi. Þá hafa beit-
arhúsin staðið, þar sem Garðs-
staðabær stendur nú, held ég. í
fyrstu máldögum ögurkhkju er
hvergi getið um Garðsstaði.
— Þú ert auðvitað hrifinn af
Þormóði?
— Nei, hann var of laus á kost-
unum fyrir mig. Mér líkar betur
við Sighvat. En Þormóður stóð
sig vel að þeirrar tíðar hugsun-
arhætti. Hann hefndi vina sinna
og stóð ekkert upp á hann í líf-
inu. Hann var alinn upp við sii-
ungsát og hefur því vafalaust
verið skáld gott.
— Við silungsát?
— Ójá, það vantaði ekki vatn-
ið við túnfótinn á Laugarbóli. Þú
manst að Sighvatur borðaði sil-
unginn úr Apavatni og fékk
skáldgáfuna þaðan. Guðmundur
Friðjónsson fékk líka nógan sil-
ung, og svo Mývetningarnir. Og
ekki Tómas Guðmundsson síður.
En ekki hef ég trú á þvi að atóm-
skáldin borði mikið af silung.
— Nei, ekki það?
— Þú hefur nú ekki heldur
borðað mikinn silung um dagana,
skaut frúin inn í.
Ólafur sinnti þessari athuga-
semd lítt. Hann sagðist hafa ver-
ið alinn upp á mótum vélaaldar
og róið eina vertíð á áraskipi hjá
Einari Þorsteinssyni bónda á
Eyri, en orðið að hætta sjó-
mennsku 22 ára vegna vanheilsu:
— Ég fór á hælið, einn af
fyrstu sjúklingunum sem þangað
fóru.
Frú Theódóra leit nú á okkur
og sagði fast:
— Og samt hafa þeir aldrei
fundið neina berkla í þér, hvorki
í blóði né hráka, það hefur dr.
Sigurður sagt mér.
— Jú — jú, það var áreiðan-
lega eitthvað gegndi Ólafur, en
við skulum ekki tala um það.
—- Svona var nú þetta samt, þú
með þitt takmarkalausa traust á
læknum, hélt hún áfram.
— Það hafa orðið miklar féptm-
farir, sagði ég.
— Já, auðvitað, en svona var
nú þetta, sagði frúin.
— Læknarnir vita alltaf, hvað
þeir syngja, sagði Ólafur ákveð-
inn. Fjögur systkini mín dóu úr
berklum.
— Og hvað fórstu svo að gera-
spurði ég.
— Sem allra minnsta. Ég var
atvinnulaus og óvinnufær í 3 ár,
en þá fékk ég í hendur bók, sem
gjörbreytti lífi mínu. Einar bróð-
ir minn hafði keypt hana úti í
Danmörku, hún var eftir Carl
Hagerback, dýratemjarann þýzka
sem stofnaði dýragarðinn í Ham-
borg. Ég las þessa bók í veikind-
um mínum, og þegar ég sá, hvað
honum tókst vel að láta ýmis
dýr tímgast í dýragörðum, sem
var óþekkt í þá daga, hélt ég að
auðvelt væri að hafa hér refa-
rækt. Jóni bróður mínum fannst
þetta líka skynsamlegt og við
reyndum að hafa samband við
menn, sem höfðu ráð á eyjum.
Það varð úr að við keyptum Ell-
iðaey á Breiðafirði, gamalt erfða-
fé frá Staðarfelli, úr búi Boga
Benediktssonar. Þær áttu hana
saman frænkurnar, Jarðþrúður
Jónsdóttir, háyfirdómara kona
Hannesar Þorsteinssonar og Þóra
Pétursdóttir, biskups, kona Þor-
valds Thoroddsens, Vildi Þorvald
ur ekki selja, því hann þurfti þess
ekki með, svo ég fór til Reykja-
víkur og talaði Jarðþrúði á mitt
mál. Hún varð hrifin af fyrirætl-
an okkar, því hún var nýunga-
kona í eðli sínu, og skrifaði
frænku sinni til Hafnar, og þá
var jörðin laus.
— Hvernig líkaði þér reía-
ræktin?
— Nokkuð vel. Við keyptum
eyjuna 1913, en ég fluttist ekki
þangað fyrr en tveimur árum
síðar. Ég hélt það væri nóg að
hafa refina lausa og kasta í þá
mat og svo mundu þair tímgast
eins og kindur. En því var ekki að
heilsa, þeir eru að einu leyti verri
en nafnar þeirra uppréttir: Hafa
þá náttúru að éta hver undan
öðrum.
— Og hvað gerðirðu þá?
— Keypti hvolpa um allt land
og fór vanalega eina hringferð
á ári í þeim erindagerðum. A
þeim tíma höfðu Bretar allt í
höndum við okkur um útflutning
og borguðu svo illa fyrir skinn-
in að ég var að gefast upp. En
við friðarsamningana 1919 stór-
hækkuðu refaskinn á svipstundu
og þann vetur átti ég skinn fyrir
10 þús. kr. sem var meiri pen-
ingur en jörðin hafði kostað okk-
ur bræður. Þá keypti ég eyjuna
af Jóni bróður og bjó einn á henni
í 14 ár og hafði peninga rúmt um
hendur, fór t.d. með 10 pör af
bláref til Noregs 1928 og seldi
fyrir 10 þús. norskar krónur.
— Hvernig líkaði nú frúnni
refaræktin, spurði ég.
— Það sem verður að vera,
viljugur skal hver bera, svaraði
frú Theodóra. Þær voru ósköp
leiðinlegar tófugreyin. Þær votu
einu persónurnar, sem ég var
afbrýðissöm út í. Mér fannst Ól-
afur alltaf geta sinnt þeim og
það var ekkert of gott í þær. Oft
skrapp hann til Stykkishólm; og
ætlaði að koma á næsta falli,
en frétti þá til yrðlinga út
og suður og strax af slað til
að kaupa. Stundum var hann
marga daga að heiman án þess ég
vissi, hvar hann væri og þá sagði
maður bara við sjálfan sig: — Nú
hefur Ólafur heyrt um yrðling.
— Við fiuttumst til Stykkis-
hólms 1929, hélt frú Theodóra
áfram, og árið eftir hirti ég ref-
ina. Þá höfðum við mörg hundruð
dýr. Það var leiðinlegt starf, lykt
in vond og slátrun erfið, en þó
fór mér að þykja vænt um ein-
staka tófu. Þær voru svo hænd-
ar að mér, að ég gat gefið þeim
bita úr hendinni. Ég man eftir
tveimur systkinum, stegg og
læðu, sem voru sérlega hænd að
mér og gættu þess vandlega að
bíta mig ekki. Eitt sinn var ég
að gefa þeim kjöt, þegar stegg-
urinn hjó óvart í nöglina á mér
— en veinaði um leið, því hann
vissi hvað hann hafði gert og
þótti það leiðinlegt. Ég spilaði
stundum á munnhörpu fyrir tóf-
urnar. Þá stukku þær upp á búr-
in glaðar og ánægðar og hlust-
uðu á, en svo þegar ég hætti að
spila, fóru þær að orga og stukku
niður aftur. Þær eru svo músík-
alskar.
— Nú skulum við slá botninn
í þetta refatal, sagði Ólafur og
var orðinn heldur óþolinmóður.
— Já, en ég ætla að segja blaða
manninum frá því, þegar ég fékk
tófurnar fyrst til að gjóta hjá
mér. Þá var ég stolt.
— Var það í Stykkishólmi?
— Já.
— Af hverju gutu þær ekki
fyrr?
— Ég held þær hafi bara ekki
viljað gjóta fyrir Ólaf. Þeim hef-
ur sennilega litizt eitthvað bet-
ur á mig. Maður þarf að kynn-
ast tófunni vel, hún hugsai eins
og fólk.
Ólafur var búinn að fá nóg af
refaræktinni. Hann fór að segja
mér frá því, þegar hann kom
fyrst í Elliðaey og flutti efni
í nýtt íbúðarhús með vélbáti frá
ísafirði. Hann sagðist hafa lagt
fyrstu lóðina í sjóinn 24. júní.
Þegar hann dró hana um nóttina,
voru á henni tvær flyðrur, en í
þau 14 ár sem hann bjó í eyjunni
veiddi hann aldrei aftur flyðru
á þessu miði um þetta leyti árs.
— En mig langar að tala meira
um refina, sagði ég. Mér skilst
þeir séu lítið verri en . . . .
— Ég vil ekki meira um þá
tala, sagði Ólafur, eigum við ekki
heldur að tala um Snæfellingana.
— Líkaði þér vel við þá?
— Já, þeir eru ágætt fólk og
drengir góðir. Það voru margir
skemmtilegir menn í Hólminum
sem gaman var að tala við. Þú
hefur heyrt talað um Guðmund
lækni, sem dó í Vestur-Indíum?
Hann var stórskemmtilegur mað-
ur og af honum eru margar
smellnar sögur:
Við vorum saman í hrepps-
nefnd. Það var um það leyti sem
breytingin varð sem mest á öllu
verðgildi í fyrra stríði, eða á
bannárunum svonefndu. Við
þurftum að jafna niður miklu
hærri upphæð en áður tíðkaðist í
Stykkishólmi. Guðmundur lækn-
ir fækk 900 kr. útsvar, en hafði
ekki haft nema 3—400 kr. Þegar
hreppsnefndin ræddi um útsvör
okkar hreppsnefndarmanna, geng
um við út og vorum frammi í
annarri stofu meðan okkar útsvör
voru diskúteruð. Guðmundi iík-
aði það illa og átti erfitt með að
bíða. Þegar minnst varði snarað-
ist hann inn úr dyrunum, leit á
blaðið, en hrekkur við þegar
hann sér töluna: — Herða skal
það í blóði Sigfússona og annarra
brennumanna, sagði hann, svo við
heyrðum allir, og átti þá auðvitað
við brennivínsreseptin.
Guðmundur hafði mjög gaman
af lífsspeki og heimsádeilum og
kunni allt þessu viðvikjandi,
bæði í Passíusálmunum og annars
staðar, en gætti þess vandlega að
hlaupa yfir það sem snerti trú-
mál. Oftast fór hann seint á fæt-
ur. Eitt sinn hitti ég hann á götu
snemma morguns og var hann
þá að skeggræða við Ágúst Þór-
arinsson, verzlunarstjóra, bróður
séra Árna. Ágúst segir þá við
hann: — Hvað ertu fyrst að koma
á fætur núna? Ég fer &
fætur kl. 6. Það gerir Ólafur
oddviti líka.
Ólafur þessi var reglumaður og
þótti passasamur í peningamál-
um.
Guðmundur lítur á Ágúst og
segir:
Margir upp árla rísa,
ei geta sofið vært,
eftir auð heimsins hnýsa
Holdsgagnið er þeim kært.
Ágúst var bráðskemmtilegur
maður eins og séra Árni og mér
ógleymanlegur .En bezt ég segi
þér aðra sögu af honum Guð-
mundi:
Jóhanna hét kona Gísla í Skóg-
arnesi og var greindarkona hia
mesta. Eitt sinn var Guðmundur í
læknisvitjun sunnan fjalls og var
að tala við hana og sagði hún
honum ýmsar vafasamar fréttir,
en bætir svo við: — Ég veit nú
ekki hvort það er satt, þó Ágúst
segi það.
Þá svaraði Guðmundur:
— Getur það ekki verið satt,
þó Ágúst segi það?
Ágúst hafði gaman af að segja
þessa sögu.
Maður hét Hildiþór á Harra-
stöðum í Dalasýslu, drykkjumað-
ur mikill og hafði Guðmundur
oft gefið honum resept. Svo dó
hann einn góðan veðurdag. Stuttu
síðar kom bóndi nokkur til Guð-
mundar læknis og bað um resept,
en bætti svo við: — Ég átti líka
að biðja um resept fyrir Hildiþór
á Harrastöðum. Þá glotti Guð-
mundur og sagði: — Drekkur
hann enn?
Karlinn fékk samt sitt resept.
Guðmundi var illa við dans og
ólæti og hafði alltaf yfir sömu
setninguna, þegar hann kom inn
á dansleik og hafði hana eftir
Shanum af Persíu: — Þegar
Napoleon III oauð shanum eitt
sinn á dansleik, sagði persinn og
benti á dansendur: — Þetta iát-
um við þrælana okkar gera! Guð-
mundur dáðist mjög að þessari
setningu.
Guðmundur var Guðmundsson
prests á Stóru-Vóiium Hann var
afskaplega vel gefinn í mörg-
um efnum, enskumaður ágætur
og var mér sagt af glöggum
manni, að hann hefði aldrei staðið
á gati í ensku, þekkti öll blóm
með nafni, músikalskur mjög og
afar skemmtilegur, en snöggur
upp á lagið, tók sitt glas en kunr.i
að fara með það.
— En mér er sagt þú sért sjálf-
ur frægur af sögusögnum, Ólaf-
ur?
— Jæja, hefurðu heyrt það.
Framh. á bs. 14.
efir eru músíkalskir