Morgunblaðið - 16.03.1960, Blaðsíða 16

16
MOnCVlSBLÁÐÍÐ
Miðvikudagur 16. marz 1960
Mlahdi sála verði var við ferðir
ykkar. Við liðskönnun á morgun
verður það einfaldlega tilkynnt
að þér hafið verið sendur burt í
áríðandi erindagerðum, svo að
enginn greini neitt sérstakt. —
Hvernig þér gerið upp endanleg-
ar sakir við gamla manninn og
dóttur hans, kemur mér ekki við.
Þér verðið sjálfur að gera svo
vel og bjarga yður úr persónu-
legum vandræðum. Mér ber að-
eins að gæta þess að þetta mál
verði ekki til umtals og hneyksl-
is innan herdeildarinnar.......
Jæja, þetta er þá útkljáð mál. —
Þér komið hingað á minn fund
kl. hálf sex í fyrramálið, ferð-
búinn með staf í hönd, ég afhendi
yður bréf og svo leggið þér taf-
arlaust af stað. Skiljið þér það?“
Ég hikaði. Það var ekki af þeim
sökum sem ég hafði komið. Ég
hafði ekki verið að leita að leið
til undankomu. Bukencic tók eft
ir því hvað ég hikaði með svarið.
„Skiljið þér það?“ endurtók
hann næstum ógnandi.
„Já, hr. oberst", svaraði ég í
köldum hermannlegum tón. Bezt
að leyfa gamla fíflinu að segja
bað, sem .hann vildi, hugsaði ég
með mér. Ég mun gera það, sem
mér ber að gera....
„>á segjum við það. Á morgun
klukkan hálf sex fyrir hádegi“,
Ég sló saman hælunum að her-
mannasið. Hann kom til mín.
„Að hugsa sér að það skyldi
nú endilega vera þér, sem lentuð
í þessa déskotans klípu. Mér er
það mjög þvert um geð, að láta
þessa náunga í Czaslau fá yður
til sín. Ég hef alltaf kunnað bezt
við yður af öllum ungu liðsfor-
ingjunum.
Ég sá að hann var að hugsa
um það, hvort hann ætti að rétta
mér hendina að skilnaði. Hark-
an var að mestu horfin úr aug-
um hans.
„Nokkuð fleira, sem þér vilj-
ið? Ef ég get orðið yður á ein-
hvern hátt að liði, þá látið ekki
bregðast að leita til mín. Ég skal
með ánægju gera það sem ég
get. Ég vil ekki að fólk haldi að
þér hafið fallið í ónáð, eða eitt-
hvað þvílíkt. Get ég gert nokkuð
fyrir yður?“
„Nei, þökk fyrir, hr. oberst".
„Þeim mun betra. .. í guðs
friði. .. í fyrramálið, klukkan
hálf sex. Gleymið því ekki“.
„Já, hr. oberst“.
Ég leit á hann, eins og maður
lítur á einhvern í síðasta skipti.
Ég vissi, að hann var síðasti mað-
urinn sem ég myndi tala við í
þessu lífi. Á morgun yrði hann
sá eini, sem vissi allan sannleik-
ann. Ég sló saman hælum eins
snyrtilega og ég gat, rétti úr bak-
inu og gekk út úr herberginu.
En jafnvel gamli, sljói harðr
stjórinn hlýtur að hafa orðið ein-
hvers var. Það hlýtur að hafa
verið eitthvað grunsamlegt víð
svip minn, eða göngulag, því að
hann kallaði allt í einu á eftir
mér: „Andartak, Hofmiller!"
Ég sneri mér eldsnöggt við. —
Hann sperrti upp augabrýrnar og
athugaði mig vandlega með hvöss
um rannsóknaraugum. Loks taut
aði hann, í senn bæði önugt og
vingjarnlega:
„Mér lízt ekki alls kostar vel á
útlit yðar, ungi maður. Mér virð-
ist útlit á því, að þér ætlið að
gera yður að fífli, að þér séuð
að ráðgera að vinna eitthvert
glópskuverk. En ég kæri mig
ekki um að þér gerið neina vit-
leysu, vegna slíkra smámuna ..
með skammbyssu .. eða ein-
hverju öðru. .. Ég vil það ekki.
.. Skiljið þér það?“
„Já, hr. oberst“.
„Oh, látið þér ekki svona. Þér
getið ekki blekkt mig. Ég fædd-
ist ekki í gær“. Rödd hans varð
mýkri. — „Réttið mér höndina".
Ég gerði það og hann þrýsti
hana fast.
„Og nú“, hann horfði hvasst í
áugun á mér. — „Nú heitið þér
því við drengskap yðar, að gera
ekkert heimskupar í kvöld, Hof-
miller. Heitið því, að þér skulið
koma hingað á minn fund, klukk-
an hálf sex í fyrramálið og fara
að því búnu til Czaslau“.
,',Ég heiti því við drengskap
hinn, hr. oberst“.
„Jæja, þá er það í lagi. Ég var,
eins og þér skiljið, dálítið hrædd
ur um að þér mynduð í hita
augnabliksins gera eitthvað
kjánalegt. Maður veit aldrei
hvað þessir ungu og ofsafengnu
strákar geta fundið upp á að
gera. .. Þeir eru alltaf að flýta
sér að ljúka einhverju, jafnvel
þótt til þess þurfi skammbyssu.
.. Seinna fáið þið svo meiri skyn
semi í kollinn. Maður kemst yfir
slíka hluti. Sannið þér bara til,
Hofmiller, Þetta kemst allt í
samt lag aftur. Ég skal sjá um
það, að ekkert af þessu komizt
á kreik. Svo verðið þér varkárari
næst. — Jæja, nú megið þér fara
— það hefði verið leiðinlegt, með
snotran, ungan pilt, eins og yð-
llr**
Ákvarðanir okkar eru háðari
löngun okkar til að samlagast
stétt okkar og umhverfi, en við
viljum viðurkenna. All-mikill
hluti af hugsunum okkar er, ef
svo mætti segja, ósjálfráð afleið
ing áhrifa og kennda, sem orðin
eru hluti af okkur sjálfum. Og
hver sá, sem frá barnæsku hefur
verið alinn upp í hinum stranga
skóla hernaðarlegs aga og hlýðni,
er sérstaklega hneigður til að
láta undan hinu svæfandi og
þvingandi valdi boða og skipunar
orða — valdi, sem er rökrænt al-
gerlega óskiljanlegt og grefur
óhjákvæmilega undan vilja hans.
í spennutreyju einkennisbúnings
ins framkvæmir liðsforingi fyrir
mæli sín, jafnvel þótt hann viti
fullkomlega um fjarstæðu þeirra,
eins og svefngengill, mótstöðu-
laust og næstum óafvitandi.
Einnig ég, sem af 25 ára langri
ævi hafði eytt fimmtán síðustu
árunum, fyrst í herskóla og eft-
ir það í hernum, hætti gersam-
lega frá því augnabliki er ég
heyrði skipun ofurstans, að hugsa
eða framkvæma sjálfstætt. Ég
íhugaði ekki lengur! Ég hlýddi
aðeins. Heili minn mundi aðeins
eitt — að ég þyrfti að gefa
skýrslu kl. hálf sex og hafa þá
lokið við allan undinbúrning
minn. Ég vakti þjóninn minn og
sagði honum í fáum orðum, frá
því, að við hefðum fengið áríð-
andi fyrirmæli um að fara til
Czaslau með morgninum og
hjálpaði honum við að ganga frá
farangrinum. Okkur tókst með
naumindum að Ijúka því sem
ljúka þurfti á réttum tíma og
stundvíslega kl. hálf sex stóð ég
ferðbúinn í herbergi ofurstans og
beið þess að taka við hinum nauð
synlegu embættisskjölum. Sam-
kvæmt skípunum hans, yfirgaf
ég svo herskálana, án þess að
nokkur yrði þess var.
Þessi sefjun eða lömun viljans,
hélzt aðeins meðan ég var innan
fjögurra veggja herskálanna og
ég hafði ekki fullkomlega fram-
kvæmt skipanir mínar. Við fyrsta
skröltið í lestinni, hvarf þessi
sljóleiki, sem hafði komið yfir
mig og ég vaknaði til veruleik-
ans, eins og maður, sem kastast
hefur til jarðar við ægilega
sprengingu, en staulast svo á fæt-
ur og uppgötvar sér til mestu
furðu, að hann er ómeiddur með
öllu.
Fyrsta undrunarefni mitt var,
að finna að ég var enn á lífi. Hið
næsta, að ég sat í járnbrautar-
vagni, hrifinn burt úr hinu venju
legu, daglegu tilveru minni. Og
naumast fór ég að muna eftir at-
burðum kvöldsins, þegar þeir
þutu allir með óráðskenndum
hraða í gegnum huga minn. Ég
hafði verið að því kominn að
leiQa málið til lykta og svo hafði
skammbyssan verið slegin úr
hendi minni. Ofurstinn hafði
sagt, að hann myndi kippa öllu
í samt lag, en aðeins að því leyti
sem það snerti herdeildina og hið
svokallaða „álit“ mitt sem liðs-
foringja. — Kannske stóðu
félagar mínir, liðsforingj-
arnir, frammi fyrir honum á
þessu augnabliki og hétu því við
heiður sinn og drengskap að
minnast ekki einu orði á þetta
leiðinlega atvik. En engar skip-
anir gátu haft áhrif á hugsanir
þeirra. Þeir hlutu allir aQ gera
sér grein fyrir því, að ég hafði
snautað í burtu eins og hugleys-
ingi. Og hvað svo með Edith,
Kekesfalva og öll hin? Hver
myndi láta þau vita, útskýra allt
fyrír þeim? Klukkan sjö! Nú
myndi hún rétt vera að vakna og
fyrsta hugsun hennar myndi vera
um mig. Kannske var hún nú
þegar komin upp á svalirnar —
ah, þessar svalir, hvers vegna
fór alltaf um mig kuldahrollur,
þegar ég hugsaði um handriðið?
Kannske sat hún nú og beindi
sjónaukanum sínum að heræfing
ar-vellinum, horfði á herdeildina
okkar, án þess að vita, án þess
að gruna, að einhvern vantaði.
En síðdegis færi hún að bíða og
ég kæmi ekki og enginn hefði
sagt henni neitt. Ég hafði ekki
skrifað henni eina línu, hvað þá
meira. Hún myndi hringja, henni
yrði sagt að ég hefði verið flutt-
ur til annars staðar og hún
myndi ekki skilja, ekki gruna hið
rétta. Eða það sem var enn skelfi
legra. hún myndi skilja, skilja
það undir eins og svo: Skyndi-
lega gat ég séð fyrir mér augun
á Condor, sem störðu ógnandi á
mig, í gegnum glansandi nefgler-
augun. Énn einu sinni gat ég
heyrt hann hrópa til mín: „Það
væri glæpur, morð!“ Og jafnvel
birtist önnur mynd á eftir hinni
fyrri, mynd af Edith, þar sem hún
hafði lyft sér upp úr hjólastóln-
um sínum og kastaði sér á hand
riðið — sjálfsmorð, hyldýpið,
speglaðist í augum hennar.
Ég varð að gera eitthvað, gera
eitthvað undir eins. Ég varð að
senda henni skeyti frá stöðinni,
senda henni einhverja orðsend-
ingu. Ég varð, hvað sem það kost-
aði, að hindra það að hún gerði
eitthvað hvatvíslegt, óbætanlegt
í örvæntingu sinni. Nei, það var
ég sem mátti ekki gera neitt
hvatvíslegt, óbætanlegt, hafði
Condor sagt og ef eitthvað hræði
legt kæmi fyrir, þá átti ég þegar
— Eigum við að kaupa tvær pylsur og fara í leikhúsið, eða tvö
fcuff og vera heima?
Fáðu þér sæti Markús meðan
Jóna býr til kaffi. Eg er sannar-
lega feginn að sjá þig. Segðu mér
hvað ég get gert fyrir þig.
Svo ég snúi mér beint að efn-
inu, Watson þingmaður, þá er ég
hérna vegna friðlandsins 1 Háu-
skógum. Eg hefi frétt að þú hafir I Hm. Eg verð að skýra þetta
lagt fram frumvarp um að selja | fyrir þér, það er löng saga.
það.
í stað að gera honum aðvart! Ég
hafði heitið honum því og þau
heit urðu ekki rofin. Til allrar
hamingju hafði ég tvær klukku-
stundir til umráða í Wien, til að
koma þessu í kring, þar eð lestin
mín lagði ekki af stað fyrr en
um hádegið. Kannske ætti ég að
fara heim til Condors? Ég varð
að hitta hann.
Ég afhenti þjóninum mínum
allan farangurinn og sagði hon-
um að fara beint til Norð-Vestur
stöðvarinnar og bíða mín þar. —
Því næst ók ég í leiguvagni heim
til Condors og bað heitt og inni-
lega alla leiðina (annars er ég að
eðlisfari ekki trúaður): „Ó, guð,
láttu hann vera heima, láttu hann
vera heima! Hann er eini mað-
urinn, sem ég get útskýrt þetta
fyrir, eini maðurinn, sem getur
skilið, getur hjálpað".
En vinnukonan kom þramm-
andi á móti mér, með mislitan
vasaklút vafinn um höfuðið. Hr.
læknirinn var ekki heima, sagði
hún. Gæti ég biðið eftir honum?
„Hann kemur ekki til miðdegis-
verðar". Vissi hún hvar hann
var? „Nei, vissi það ekki! Hann
þyrfti að fara í marga staði“. —
Gæti ég kannske fengið að tala
við læknisfrúna? „Ég skal
spyrja“, sagði hún og yppti öxl-
um.
SHÍItvarpið
Miðvikudagur 16. marz
8.00—10.00 Morgunútvarp (Bæn. — 8.05
Morgunleikfimi. — 8.15 Tónleik-
ar. — 8.30 Fréttir. — 8.40 Tón-
leikar. — 9.10 Veðurfregnir. —
9.20 Tónleikar).
12.00 Hádegisútvarp. — (12.25 Fréttir
og tilkynningar).
12.50—14.00 „Við vinnuna": Tónleikar
af plötum.
15.00—16.30 Miðdegisútvarp.
18.25 Veðurfregnir.
18.30 Utvarpssaga barnanna: „Mamma
skilur allt“ eftir Stefán Jónsson;,
XIV. (Höfundur les).
18.55 Framburðarkennsla í ensku.
19.00 Þingfréttir. — Tónleikar.
19.35 Tilkynningar.
20.00 Fréttir.
20.30 Daglegt mál (Arni Böðvarsson
cand. mag.).
20.35 Frá eynni Mön, — erindi (Einar
Guðmundsson kennari).
21.05 Sænsk kórlög: Utvarpskórinn I
Stokkhólmi syngur lög eftir
David Wikander og Gunnar de
Frumerie, við Ijóð eftir Pár Lag-
erkvist. Söngstjóri: Eric Ericson.
21.30 „Ekið fyrir stapann", leiksaga eft
ir Agnar Þórðarson, flutt undir
stjórn höfundar; IV. kafli. —
Sögumaður Helgi Skúlason. Leik-
endur: Ævar K. Kvaran, Herdís
Þorvaldsdóttir, Guðmundur Páls-
son, Karl Guðmundsson, Sigrún
Sigurðardóttir, Halldór Karlsson
og Snædís og Tinna Gunníaugs-
dætur.
22.00 Fréttir og veðurfregnir.
22.10 Passíusálumur (26).
22.20 Ur heimi myndlistarinnar (Björn
Th. Björnsson listfræðingur).
22.40 I léttum tón: Frá kvöldskemmt-
un karlakórsins Fóstbræður í
Austurbæjarbíó 1. þ.m.
23.10 Dagskrárlok.
Fimmtudagur 17. marz
8.00—10.00 Morgunútvarp (Bæn. — 8.05
Morgunleikfimi. — 8.15 Tónleik-
ar. — 8.30 Fréttir. — 8.40 Tónleik
ar. — 9.10 Veðurfregnir. — 9.20
Tónleikar).
12.00 Hádegisútvarp.
12.50—14.00 „A frívaktinni**, sjómanna-
þáttur (Guðrún Erlendsdóttir).
15.00—16.30 Miðdegisútvarp.
18.25 Veðurfregnir.
18.30 Fyrir yngstu hlustendurna (Mar-
grét Gunnarsdóttir).
18.50 Framburðarkennsla í frönsku.
19.00 Þingfréttir. — Tónleikar.
19.35 Tilkynningar.
20.00 Fréttir.
20.30 Erindi: Landhelgisráðstefnan í
Genf (Benedikt Gröndal alþingis-
maður).
20.55 Einsöngur: Renata Tebaldi syng-
ur aríu úr „La Bohéme'* og
„Madame Butterfly" eftir Puccini
og „La Traviata" eftir Verdi.
21.15 Upplestur: Andrés Björnsson les
Ijóð eftir Þorstein Valdimarsson.
21.25 Einleikur á selló: Erling Blöndal
Bengtsson leikur svítu nr. 5 í c-
moll eftir Bach.
21.50 Ljósir blettir á liðinni ævi, —
frásöguþáttur (Sigurður Jónsson
bóndi á Stafafelli).
22.00 Fréttir og veðurfregnir.
22.10 Passíusálmur (27).
22.20 Smásaga vikunnar: — „Nútíma
draugasaga" eftir Wilhelm Meiss-
el, í þýðingu t>orvarðs Helgason-
ar (Þýðandi les).
22.35 Sinfóníutónleikar: Sinfónía í
þremur köflum eftir Igor Straw-
insky (Fílharmoníuhljómsveitin í
New York leikur undir stjórn
höfundar. — Dr. Hallgrímur
Helgason kynnir verkið).
23.15 Dagskrárlok.