Morgunblaðið - 04.05.1960, Blaðsíða 16

16
M&RCrwnr 4ÐIÐ
Miðvikuðagur 4. mai 1960
tf
Asgeir Jakobsson;
Vandamál smásöluverzlana
TILEFNI þessara hugleiðinga er
að gera tilraun að svara nýlegum
biaðaskrifum og jafnframt að
leiðrétta þann almenna og rót-
gróna misskilning almennings, að
á tímum verðhækkana séu mikil
brögð að ólöglegri hækkun
birgða í verzlunum, og í öðru
lagi að leiðrétta þann enn þá
grónari misskilning að kaupmenn
græði á tíðum verðhækkunum.
Það er margtugginn rógur og
klingir í eyrum kaupmanna öag-
lega, að þegar verðhækkun sé
framundan, sitji þeir sveittir við
að breyta verði birgða sinna. Auð
vitað er það, að, að þessu kunna
að vera einhver brögð. Það á við
um verzlunarstéttina, sem aðrar
stéttir, að það er misjafn sauður
í mörgu fé. Hitt er samt stað-
reynd að í stærri verzlunum má
heita ógerningur að breyta verði
gamalla birgða í blóra við ai-
menning, starfsfólkið og verð-
lagseftirlitið. Það er margra
manna verk að breyta verðx á
stórum smásölulager. Breytingin
yrði að vera á margra manna vit-
orði. Slíkt væri mikil áhætta, því
að viðurlögin við þessum brot-
um eru há.
Annað er það, að kaupmaður-
inn verður að hafa tryggt ser, að
vörurnar séu gengnar til þurrð-
ar í nærliggjandi verzlunum —
annars hefði hann ekki annað
upp úr verðhækkuninni, en sitja
uppi með vöruna — og skömm-
ina — meðan keppinauturinn
seldi upp lager sinn af þessari
sömu vöru á gamla verðinu.
Þetta er önnur ástæðan til
þess, að almenningi má ljóst vera
að kaupmenn hækka ógjarna
birgðir sínar í blóra við lögin.
Þriðja og að sjálfsögðu veiga-
mesta ástæðan er sú, að kaup-
maðurinn tekur á sig þá hættu,
að verðlagseftirlitsmaður labbi
sig einn góðan veðurdag inn í
búðina og byrji að ráðska þar og
gramsa, eins og hann hefur leyfi
til, og þá eru áreiðanlega engin
þau töfrabrögð til, sem gætu kom
ið í veg fyrir að eftirlitsmaðurinn
kæmist að hinu sanna.
í fjórða lagi er full ástæða til
fyrir þetta fólk, sem sífellt er að
væna kaupmenn um óheiðarleika
í þessu efni, að athuga hvers
vegna verzlanir auglýsa í sífellu
„vörur á gamla verðinu" og
halda jafnvel útsölur, þó að fyr-
irsjáanlegar verðhækkanir séu
framundan. Bendir það til að
kaupmenn almennt hafi löngun
til að hækka vörurnar og liggja
með þær?
Almenningi er óhætt að treysta
því, að eins og nú ér ástatt í ís-
lenzkri verzlun, er kaupmannin-
um meira kappsmál að losnu við
vöruna sem fyrst, þó á lágu verði
sé, heldur en hækka hana og
iiggja með hana að því viðbættu
að gera sig seka um lögbrot sem
mikil viðurlög eru við.
Þetta er ein af þeim skoðun-
um, sem eins og svo margar aðr-
ar hugmyndir manna um verzl-
unarmenn og verzlun, eru leifar
frá löngu liðnum tíma.
En svo er annað, er nokkurt
réttlæti að barina kaupmönnum
að hækka vörubirgðir sínar á tím
um verðhækkana, ef þeir telja
sig hafa ástæðu til þess. Hvaða
rök hníga að því að þessum hluta
þegna þjóðfélagsins, sé bannað að
selja þennan hluta eigna sinna,
vörurnar, á eðlilegu markaðs-
verði en aftur á móti mega menn
hækka húseignir sínar og bíla í
samræmi við gangverð þessara
hluta.
Nú skulum við virða fyrir okk
ur hyernig tíðar verðhækkanir
geta leikið verzlunarmenn.
Við skulum segja að verzlun
okkar hafi átt fyrir fáum árum,
brúttó kr. 500.000,00 vörubirgðir.
Kostnaðurinn við að dreifa þess-
ari vöru er kr. 150.000,00, eftir
er þá til vörukaupa kr. 350.000,00.
En nú hefur orðið verðhækkun,
50% verðhækkun, það þýðir að
ef kaupmaðurinn ætlar að kaupa
inn sama vörumagn og áður þá
kostar það kr. 525.000,00, en þar
sem hann átti ekki afgangs af
sölu gömlu birgðanna nema kr.
350.000,00, verður hann nú að
taka lán sem nemur kr. 175.000,
00. En auk þess að vera nú orð-
inn skuldugur, þá hefur þessi
eign hans í rauninni rýrnað um
23,3%.
Kaupmaðurinn heldur að sjálf-
sögðu áfram að verzla og selur
þessar birgðir, og borgar sitt lán,
og hefur þá að sjálfsögðu eftir
sínar upphaflegu kr. 350.000,00,
til riýrra vörukaupa, því að við
skulum ekki gera ráð fyrir nein-
um gróða sem nokkru nemi öðr-
um en þeim, sem þarf til eðli-
legs verzlunarkostnaðar. En nú
hefur enn orðið verðhækkun,
50% eins og áður, dæmið er nefni
lega tekið af verzlun á Islandi, og
nú þarf kaupmaðurinn hvorki
meira né minna en kr. 787.500,00
ef hann ætlar að kaupa sama
vörumagn og áður, og verður nú
að fá að láni hvorki meira né
minna en kr. 437.500,00. En auk
þess að skulda nú orðið nærri
hálfa milljón út á lager, sem
hann átti skuldlausan áður, þá
hefur átt sér stað þarna raun-
veruleg eignarýrnun, sem nem-
ur 44,3%.
Aftur á móti hefur önnur eign
kaupmannsins, húsið hans, sem
hann átti líka skuldlaust og stóð
honum í kr. 350.000,00 á sama
tíma og hann átti þá upphæð
skuldlausa í vörulager — hækk-
að upp'í kr. 787.500,00 og er enn
skuldlaust. Hvaða rök lúta að
því að löggjafinn geri þennan
regin mun á eignum mannsins?
Við skulum taka annað dæmi
um hvernig þessi eign verzlunar-
innar, vörubirgðirnar, bókstaf-
lega rýrna á tímum verðhækk-
ana.
í þessu tilfelli hefur kaupmað-
urinn tekið þann kostinn að taka
ekki lán, heldur láta verzlunina
dragast saman, þannig að hann
kaupir aldrei inn nema fyrir það
fé sem hann hefur handbært, og
lætur það ráðast þó að vörumagn
ið minnki stöðugt, og það gerir
það á þann hátt, að við skulum
segja að maðurinn hefði átt í
byrjun 100 skrifblokkir, það skell
ur á verðhækkun, og þegar hann
kaupir inn næst, fær hann ekki
nema 80 fyrir andvirði þeirra 100
blokka, sem bann átti áður. Hann
heldur áfram eins og hinn kaup-
maðurinn að verzla, en þrjósk-
ast enn við að taka lán, og selur
þessar 80 blokkir, en þegar hann
ætlar að kaupa inn fyrir andvirði
þeirra, þá hefur enn orðið verð-
hækkun og hann fær nú ekki
nema 60 skrifblokkir.
Þanmg hefur eign hans raun-
verulega rýrnað um 40%. Hann
á nú 60 skrifblokkir í stað 100,
þegar hann byrjaði.
Þannig leika verðhækkanir ís-
lenzka verzlunarstétt, þess vegna
er það höfuðbaráttumál íslenzkr-
ar verzlunarstéttar, að hér kom-
izt á stöðugt verðlag, og þess
vegna styður íslenzk verzlunar-
stétt, hverja þá stjórn sem stuðl-
ar að því að ófremdarástandi
undanfarinna ára verði aflétt.
Vandamál íslenzkrar smásölu-
verzlunar í dag eru aðallega
fernskonar:
1. Of lág álagning
Hlutur verzlunarstéttarinnar í
þjóðartekjunum hefur örugglega
hraðlækkað undanfarin ár, og
þess er brýn þörf að verzlunar-
stéttin fái til þess sérfróða menn
að rannsaka það atriði.
2. Veltan er of hæg.
Þetta vandamál stafar af fólks
fæð, gjaldeyrisörðugleikum og
clearingverzlun, og stendur sumt
af þessu til bóta, þegar yfirvöld-
in hætta að vasast í innkaupun-
um.
3. Rýrnun vörubirgða með
lagaboði
Hér að framan hefur verið sýnt
fram á hvernig það ákvæði verzl
unarlöggjafarinnar að banna und
ir öllum kringumstæðum að
hækka gamlar birgðir — getur
verkað. Þó að, eins og áður er
sagt, sé nú svo illa komið fyrir
verzluninni, sökum fjármagns-
leysis, að hún vill heldur setja
vörurnar á útsöluna og ’selja þær
með afslætti heldur en hækka
vörurnar, eins og eðlilegt væri, ef
slíkt væri leyfilegt.
4. Fjármagnsleysið,
sem er eðlileg afleiðing af 1. 2.
og 3. lið. svo og því að bankayfir-
völd hafa heldur tilhneigingu til
að draga fjármagn frá verzlun-
inni heldur en hitt.
Það er full ástæða fyrir verzl-
unarmenn að ræða þessi mál op-
inskátt og af hreinskilni. Verzlun
er ekkert myrkraverk og hags-
munir verzlunarinnar varða alla
landsmenn. Verzlunarmönnum er
bráð nauðsyn á aðstoð sérfróðra
manna til að skýra frá hagrænu
sjónarmiði rekstrarmöguleika og
rekstrargrundvöll verzlunarinn-
ar í landinu, bæði svo að almenn
ingi verði ljóst að verzlun er
Framhald á bls. 17.
2
LESBÓK BARNANNA
LESBÓK BARNANNA
3
Óla, sem var opinn af því
að hann hraut.
Músin varð fegin, því
að þarna var gott að fela
sig. Hún hoppaði inn um
munninn á Óla og niður í
maga.
En kisi var kominn í
veiðihug og hann stökk á
eftir og fór líka niður í
magann á Óla. Þarna
niðri var kolamyrkur og
þar var allt fullt af krók-
um og skotum. Kisi gat
ekki náð í mýslu.
Óli vaknaði við öll
þessi læti. Hann settist
upp í rúminu. Magaverk-
urinn ætlaði alveg að
gera út af við hann.
„Kata, Kata“, kallaði
hann Og ýtti við konu
sinni.
„Já, hvað er að, Óli?“,
svaraði hún.
„Ég er svo slæmur í
maganum að ég get ekki
sofið“, sagði Óli.
„Þú hefur borðað yfir
Þig af vatnsgrautnum í
gærkvöldi. Því er sem er“
svaraði hún.
„Mér finnst allt vera á
ferð og flugi í maganum
á mér“ stundi Óli, „ég af-
ber þetta ekki. Það er eins
og rifið sé og krafsað í
mig með kjafti og klóm.
Ég verð að fara til Gosa
læknis“.
Óli fór á fætur og
klæddi sig. Hann flýtti
sér út og barði að dyrum
hjá Gosa lækni.
Gosi læknir var sof-
andi, en brátt lauk hann
upp og bauð Óla inn á
stofuna.
„Ó, ó, æ, æ, Gosi lækn-
ir“ sagði Óli, „mér er svo
illt í maganum. Getið þér
ekki gefið mér eitthvað
sem krassar?"
„Hvernig lýsir það sér?“
spurði læknirinn.
„Það klórar og bítur,
rífur og slítur, og er á
ferð og flugi innan um
mig“ ,svaraði Óli.
„Hægra eðá vinstra
megin?“ spurði læknir-
inn.
„Aftur á bak og út á
hlið“, svaraði Óli.
„Átti ég ekki á von“,
sagði Gosi læknir, „þér
þjáist af því sem heitir á
latínu: Kattekúrmúsíó“.
„Er það alvarlegt?“,
spurði Óli.
„Haldið þér, að það sé
hlægilegt" svaraði Gosi
læknir, „lof mér að sjá
tána, —, nei tunguna,
meina ég“.
Óli rak út úr sér tung-
una og læknirinn skoðaði
hana vandlega og hristi
höfuðið.
ÆSIR og ÁSATRÚ
„Gerið svo vel, að fara |
úr jakkanum, ég þarf áð
líta á magann“, sagði
hann.
Gosi læknir hlustaði
magann. Hann sá, ' að á
honum var stór kúla, sem
færðist upp og niður. Svo
studdí hann fingri hér og
fingri þar og hlustaði.
„Mjálm og tíst“, sagði
hann og leit alvarlega á
Óla.
„Vitleysa", sagði Óli
móðgaður, „að minnsta
kosti ekki tíst því ég gerðí
ekki neitt".
„Þér gangið með“, sagði
Gosi læknir.
„Alls ekki“, svaraði Óli,
„það hefi ég ekki gert síð
an ég var eins árs og fór
að sleppa mér. Nú orðið
geng ég aldrei með —, að-
eins við staf öðru hvoru“.
„Misskilningur“ sagði
læknirinri og hristi höf-
uðið. „Kattekúrmúsíó, —
köttur og mús“.
„Hamingjan hjálpi
mér“, hrópaði Óli og fór
að hágráta, „hvað getið
þér gert, læknir."
„Gos“, svaraði Gosi
læknir stuttlega. „Þetta
gengur upp og niður, en
gengur þó“.
„Heldur upp ,ef yður er
sáma“, sagði Óli eymdar-
lega.
„Fimm flöskur ropa-
vatn“, sagði læknirinn,
um leið og hann opnaði
þá fyrstu „gérið þér svo
vel“.
Þegar Óli lauk við síð-
ustu flöskuna kom: GOS.
Músin þaut úf um
munninn á Óla og svarti
kötturinh fylgdi henni
fast eftir. Þau stukku í
loftköstum yfir höfuðuð
15. Eftir dögurð stakk
risinn upp á, að þeir
skyldu setja leifarnar í
nestispoka hans, og verða
síðan samferða um dag-
inn.
Um kvöldið lagðist
skrýmnir til svefns undir
stórri eik, en hin settust
niður og ætl’uðu að fá sér
bita. Þór reyndi að opna
á Gosa lækni, sem varð
svo hræddur, að hann
faldi sig í bréfakörfunni.
, Músin hljóp út um dyrn
ar og kötturinn á eftir.
Óli varð fjarska glaður.
„Ein króna tuttugu og
fimm og frítt ropavatri',
sagði læknirinn.
„Gerið þér svo vel“
sagði Óli, „og kæri lækn-
ir, gefið mér nú ráð svo
að þetta komi ekki fyrir
aftur“.
.Hrjótið minna og hald-
ið hendinni fyrir munn-
inn, þegar þér geispið“,
sagði Gosi læknir, „og ver
ið þér nú sælir“.
Því næst ýtti hann Óla
út úr dyrunum.
nestispokann, en hann
gat ekki leyst hnútana á
fyrirbandinu. Hann varð
öskureiður, greip hamar-
inn og lamdi Skrýmnir af
öllu afli í hausinn með
honum.
Risinn vaknaði, stráuk
sér um ennið og sagði:
„Líklega hefur laufblað
af eikinni dottið á mig“.
Það var nú meiri ýting-
in, því allt í einu vissi
hann ekki fyrri til, en
konan hans, hún Kata,
var líka farin að ýta við
honum í rúminu:
„Þú ættir ekki að borða
svona mikið af vatns-
grautnum á kvöldin, þá
dreymir þig svo illa, elsk-
an mín“, sagði hún.
r>?!
Ferðamaðurinn: „Segið
mér, hafa engin stór-
menni fæðst í þessu
þorpi?“
Þorpsbúi: „Nei, hérna
fæðast bara smábörn“.