Morgunblaðið - 11.05.1960, Blaðsíða 3

Miðvikudagur 11. maí 1960
MORCinvnTAniÐ
3

Hvenær linnir
bílaöldinni

ÍSLENDINGAE eru mikil
sagnaþjóð að fornu — og nýju.
Fyrir utan hin meiriháttar bók
menntaafrek á því sviði —
sem eru á mörkum skáldskap-
ar og veruleika — hefur þjóð-
in öldum saman safnað og
samið þjóðleg fræði um menn
og málefni — kynjaverur og
hulda heima. Segja má, að
ekkert mennskt eða ómennskt
standi þar utan gáttá — á
leiksviði baðstofunnar undir
grónu torfi, þar sem fjarlægt
verður nálægt og nálægt fjar-
lægt og tími og rúm draga sig
í hlé og bíða meðan sögnin lif-
ir í vitundinni.
En leiksvið baðstofunnar er
löngu hrunið — íslendingur
nútímans hefur byggt sér nýtt
svið — nýjan heim, þar sem
tæknin leikur aðalhlutverkið.
Og sögnin byrgir andlit sitt í
skýrslugerð alls konar stofn-
anna. Og þó — enn eru til
menn, sem standa með annan
fótinn á baðstofugólfinu og
hinn á Lækjartorgi, ef svo má
segja.
★
Nýlega frétti Mbl. af lög-
regluþjóni hér í bæ, Guðlaugi
Jónssyni, sem undanfarin ár
hefur unnið að því, jafnframt
starfi sínu í Hegningarhúsinu
við Skólavörðustíg, að semja
sögu bifreiða á ísiandi.
Eitt bindi hefur þegar kom-
ið út frá hendi Guðlaugs,
„Bifreiðir á íslandi 1904—
1915“, en það kom út árið
1956. Höfundurinn vinnur nú
að öðru bindinu á skrifstofu
sinni í Hegningarhúsinu og
lék blaðamanni Mbl. forvitni
á að hitta þennan „nútíma—
sagnfræðing“ og spjalla við
hann. »
Ég er fæddur við þessa
frumstæðu hætti í samgöngu-
málum frá Landnámstíð —
segir Guðlaugur, þegar viS"
höfum komið okkur fyrir við
skrifborðið hans — og fluttist
svo allt í einu til Reykjavíkur
— í nýjan heim.
— Hvar ertu fæddur?
— í Hnappadal í Snæfells-
ness- og Hnappadalssýslu. Þar
var ég til tvítugs aldurs, en
fór síðan suður.
— Hvenær var það?
— 1918 — daginn sem Katla
gaus.
— Og fékkstu strax áhuga
fyrir bílum?
— Ég hafði raunar komið
áður til Reykjavíkur og séð
bíla, en það var heldur ekki
meira. Það var ekki fyrr en ég
gekk í lögregluna 1919, að ég
fór frekar að hugsa um þessi
mál, þar sem ég vann við skrá
setningu bifreiða — allt frá
1920—40. í fyrstunni taldi ég
viðeigandi og raunar sjálfsagt,
að einhver innan bifreiða-
stjórastéttarinnar eða sam-
tök þeirra létu skrá-
setja sögu bifreiða á ís-
landi, en tíminn leið og ekki
bólaði á neinum, svo ég tók
það tyrir að leggja mig eftir
þessu. En það var ekki fyrr
en árið 1950 að ég gat farið að
snúa mér að þessu í alvöru —
maður hafði ekki mikið frí eða
tíma til dundurs í gamla daga
og var feginn að hvíla sig,
þegar hægt var. Þetta mátti
ekki seinna vera. Ég skal segja
þér, hvað þetta gat staðið
tæpt. Þegar ég byrjaði var að-
eins einn þeirra manna á lífi,
sem voru í stjórn fyrsta bif-
reiðafélagsins, Pétur Þ. Gunn
arsson, kaupmaður. Ég náði
hjá honum nokkrum upplýs-
ingum, en þá hafði hann tek-
ið banamein sitt — en það
vissi ég ekki þá. Svipað var
það með Sigurð Sigurðsson,
járnsmið, sem átti fyrsta Over
landbílinn, sem fluttur var til
landsins. Ég náði snöggvast af
honum tali, en hann dó
skömmu síðar, svo ég náði
ekki í hann aftur. Þriðji mað-
urinn var Þorkell Þ. Clem-
entz, vélfræðingur, sem fyrst-
ur manna stjórnaði bíl hér á
landi — Thomsenbílnum. Ég
náði nokkrum sinnum tali af
honum, en alls ekki eins og ég
hefði þurft. Þetta var allt á
hlaupum. Einn góðan veður-
dag varð hann bráðkvaddur —
og þá var það búið. Þeir eru
margir tapaðir og fróðleikur-
inn- með þeim. Það er voða-
legt að leggja út í að skrá-
setja það sem byggt er á minni
manna.
■— Er ekki til eitthvað skrá-
sett fyrir?
— Það er lítið, Blöðin hafa
hjálpað mikið upp á með tíma
setningu, einkum fyrst, meðan
bílar voru sjaldgæfir og máttu
Fyrsti læknisbíllinn í Reykjavík — og sennilega á öllu land-
inu — bíll Matthíasar Einarssonar, læknis.
af sögnum og öllu slíku ,eri
mér gafst ekkert tækifæri til
að sinna því sakir anna, fyrr
en nú á seinni árum. Ég gaf
út eina bók 1950, „Bóndann á
Heiðinni og fleiri sagnir", og
það hefur kannski orðið til að
ýta undir mig. — Sjáðu hér er
rætt við Guð-
laug Jónsson,
lögregluþjón
ég með tvö handrit sagn-
fræðilegs eðlis — fullbúin,
hvort sem þau verða nokkr-
um tíma gefin út — Og hérna
er annað.

Kennslubifreið Gunnars Ólafssonar, ökukennara, í
göngum á Hellisheiði.
snjo-
varla hreyfa sig, án þess að
um það væri skrifað í blöðin,
en þegar þeir verða almennir
er erfiðara að átta sig. Þá er
eingöngu sagt frá því, þegar
bílarnir eru að brjóta sér leið-
ir, en gallinn er sá, að blöðin
nefna ekki mennina — og það
er til þessara manna, sem ég
þarf að ná. Sérstaklega man
ég eftir fyrstu ferð yfir Holta-
vörðuheiði 12. júlí 1927. Mig
vantar ferðalýsingu á þeirri
ferð — ásamt fleiru. Og 7.
ágúst fóru nokkrir ungir
menn á bíl að Geysi. Það var
einnig fyrsta ferð þangað.
Hvaða ungu menn voru þetta?
Áttunda ágúst 1929 stendur í
Morgunblaðinu, að ekið hafi
verið frá Borgarnesi — út
Hafnarskóg — til Akraness —
einnig í fyrsta sinn, sem þessi
leið er farin — en hverjir fóru
þetta? Það stendur ekkert um
það í blaðinu.
★
— Hvernig stendur á þess-
um áhuga þínum fyrir sagn-
fræði?
— Ég hef alltaf haft gaman
— Er skrifborðið fullt af
þessu?
— O nei. Þetta er handrit,
sem ég nefni „Úr fórum lög-
reglumanns". En það getur
beðið, ég þarf að ljúka við
annað bindið af sögu bifreið-
anna og koma því út, þó það
sé ekkert upp úr því að hafa.
Ég fékk ársfrí frá störfum eft-
ir fjörutíu ára starf í lögregl-
unni og hef setið hér í ellefu
mánuði og reynt að koma því
saman, en mig vantar enn upp
lýsingar um notkun bifreiða
víðs vegar um landið. Mig
vantar Múlasýslurnar, Vest-
firðina, A-Húnavatnssýslu og
Skagafjörð. Ég get ekki ferð-
azt til allra þessara staða, en
mér væri þökk á að fá upp-
lýsingar eða frásagnir um all-
ar fyrstu ferðir bíla um land-
ið.
— Við skulum sjá hvort ein
hver les ekki þessar línur, sem
getur liðsinnt þér — segðu
mér þá eitthvað úr sögu bíl-
anna.
★
— Þar sem þú ert blaða-
maður er bezt að ég segi þér
lítils háttar frá viðbrögðum
blaðanna á landnámstíð bíl-
anna. Á árunum 1916—18 var
bílanna öðru fremur getið í
blöðum fyrir það að þeir gátu
ekki aðhafst fyrir skorti i
benzíni og varahlutum. Sum-
arið 1918 virðist benzínskort-
urinn hafa orðið með allra
mesta móti. Til marks um það
eru blaðafregnir, sem hermdu
að flestar bifreiðanna í Reykja
vík hafi þá verið látnar ganga
fyrir steinolíu, og afleiðingin
af því hafi orðið sú, að há-
vaðinn af þeim hafi orðið
meiri en nokkru sinni áður, og
reykjarsvælan hvar sem þeir
fóru.
Um þetta leyti komu 200
kassar af benzíni með skipi til
Reykjavíkur. Þá segir eitt
blaðanna frá því að skipið,
sem kom með benzínið, hafi
einnig flutt hingað 7 nýja bíla
— og bætir við: Manni verður
spurn. Hvar á þetta bifreiða
fargan að lenda? — Tónninn
í þessu er greinilega þess eðlis,
að blaðaritarinn hefur ekki á-
litið bílana nauðsynlega hluti
fyrir íslendinga.
Tæpum 2 mánuðum síðar
kom annað skip og hafði að
færa nýjar benzínbirgðir og
10 nýja bíla. Þá segir blaðið:
Hvenær ætlar þessari bílaöld
að linna? Eru ekki komnir
hingað nógu margar bifreiðir
til þess að annast fólksflutn-
inga á vegum, sem færir eru?
— Nei það var nú eitthvað
annað en að bílaöldin hefði
náð hámarki sínu, þegar hér
var komið og myndi margur
segja: sem betur fer!
Tíu árum síðar var deilt um,
hvort réttara væri að leggja
áherzlu á samgöngur á sjó eða
landi. Þá segir í sama blaði:
Ekki einn einasti maður, sem
vill komast milli Suður- og
Norðurlands, mun fara að hír-
ast með strandferðaskipi í
marga daga — og enn fremur:
það er ekki minnsti vafi á að
fé, sem verja á nú í nýtt
strandferðaskip, hefði verið
margfallt betur varið með því
að leggja það í Norðurlands-
veginn.
— Svo hef ég hér ágæta
„nútímalýsingu“ frá árinu
1917. Hún er úr nefndaráliti
um breytingar á bifreiðalög-
unum, þar sem rætt er um
hraðaákvæði innanbæjar, sem
var fært úr 15 km niður í 12.
Þar segir: Næturakstur í
Reykjavik er t. d. nú þegar að
verða plága mörgum manni og
miðar aðallega til þess að
skemmta nautnasjúku fólki,
sem eigi virðist annað hafa að
gera með tíma sinn og fé, en
að leita sér næturskemmtana
í bifreiðum. — Þannig var nú
„rúnturinn“ þá — og er víst
enn.
— i.e.s.

STAKSltlMR
Ómaklegar árásir
Þjóðviljinn og Frjáls þjóð hafa
haldið uppi ómaklegum árásum
á Ingólf Jónsson ráðherra út af
dómsniðurstöðu um greiðslu
bóta til kaupfélagsins Þórs á
Hellu vegna breytts skipulags
kauptúnsins. Gerðardómur, sem
skipaður var þremur hæstarétt-
ardómurum, fjallaði um mál
þetta og þarf ekki að taka fram
að fulls hlutleysis var gætt.
Ingólfur Jónsson hefur sem
ráðherra engin afskipti haft af
þessu máli, enda var ákvörðun
tekin um að kaupfélagið leitaði
réttar síns, áður eir hann varð
ráðherra. En þótt svo hefði ekki
verið, þá er auðvitað alveg frá-
leitt að álykta sem svo, að stjórn
kaupfélagsins Þórs hefði átt að
falla frá réttmætum kröfum fyr-
ir hönd félagsins, vegna þess að
fýrrverandi stjórnandi þess var
orðinn ráðherra. Til þess hefði
stjórnin enga heimild haft.
Menn geta auðvitað deilt um
réttmæti dómsniðurstöðu, enda
orkar þar oft tvímælis. En hinu
verður ekki haldið fram með
neinum rökum, að íslenzkir
hæstaréttardómarar sinni ekki
störfum sínum samvizkusamlega.
Svo vel hefur Hæstiréttur gætt
hlutleysis síns allt frá stofnun,
að slíkar ásakanir verka bein-
línis hjákátlega. Þess vegna ætti
að mega treysta því að hinar
ómaklegu árásir á Ingólf Jónv
son falli dauðar og ómerkar.
Þar sprakk blaðran
Eins og kunnugt er hafa komm
únistar þrástagazt á því, að
gengislækkunin 1958 á tímum
vinstri stjórnarinnar hafi í raun
og veru engin gengislækkun ver-
ið. Skýringar þeirra á hinu svo-
kallaða yfirfærslugjaldi hafa þó
ætíð verið býsna kynlegar.
Ekki hefur verið búizt við að
kommúnistar játuðu hreinlega að
um gengislækkun hafi verið að
ræða 1958, eins og sumir stuðn-
ingsmenn vinstri stjórnarinnar
hafa þó gert. Hins vegar var við
því að búast, að þeir játuðu þess-
ar staðreyndir óvart fyrr eða
síðar og í gær segir svo í Þjóð-
viljanum:
„Jafnan var fylgt skráðu gengi
eða því gengi, sem skipafélögin
þurftu að greiða fyrir hinn er-
lenda gjaldeyri, þar til sumarið
1958.
Þá var í raun og veru margs
konar gengi“.
Með þessari einföldu yfirlýs-
ingu játa kommúnistar tvennt.
I fyrsta lagi að vinstri stjórnin
hafi fellt gengið stórlega en svo
jafnframt að þá hafi margföld
gengisskráning verið tekin upp
þjóðinni tii stórtjóns.
Gleymdist að samræma
sjónarmiðin
í gær skrifa stjórnarandstöðu-
blöðin um samkomulag útvegs-
manna og vinnslustöðvanna um
fiskverð. Virðist þeim félögun-
um við Þjóðviljann og Tímann
hafa láðst í þetta skipti að sam-
ræma sjónarmiðin. Þjóðviljinn
segir í fyrirsögn: „Kerfið þegar
hrunið!“ Blaðið heldur síðan
áfram bollaleggingum um, að ver
ið sé að styrkja útgerðarmenn,
og lýkur hugleiðingunum með
þessum orðum:
„Fyrir launþega er það sér-
staklega athyglisvert, að þegar
atvinnurekendur kvarta, hleypur
ríkisstjórnin til og eys í þá pen-
ingum“.
Tíminn er hins vegar á allt
öðru máli og í forsíðufyrirsögn
segir blaðið:
„Útgerðin fær mun lægra
fiskverð en heitið var“.
Spurning dagsins er því: Væri
ekki ráð fyrir stjórnarandstæð-
inga að reyna að samræma sjón-
armiðin í þessu máli eins og
öðrum fyrir morgundaginn?