Morgunblaðið - 02.07.1960, Blaðsíða 11

Laugardagur 2. júlí 1960
M O n C TITS Tt T 4 Ð 1 Ð
II
Viðskipti
Austur-
Þróun þeirra
íslands við
Evrdpuríkin
og framtíðarhorfur
Hamrafell við olíustöð í Reykjavik.
VERUL.EGUR hluti utanrí'kis-
verzlunar íslenzku þjóðarinnar
hefur um alllangt skeið verið á
svonefndum jafnkeypisgrund-
velli. Vegna mikilvægis þessara
viðskipta og hinna nýju við-
skiptahátta, sem nú hafa verið
teknir upp, þykir Morgunblað-
inu rétt að gera nokkra grein
fyru; þessum viðskiptum og fram
tíðarhorfum þeirra. Vöruskipta-
löndin, sem svo eru nefnd, hafa
aðallega verið: Rússland, A-
Þýzkaland, Tékkóslóvakía, Pól-
land, Ungverjaland, Finnland,
Spánn, Brazilía og Israel, Og
sum árin hefur verið verzlað við
fleiri lönd á jafnkeypisgrund-
velli.
Lítil viðskipti hafa oftast ver-
ið við Ungverjaland. Vöruskipta
samningur Islands og Finnlands
rann út hinn 1. febr. sl. og var
ekki endurnýjaður_ Viðskipti
milli landanna munu því í fram-
tíðinni fara fram í frjálsum gjald
eyri. Spánn varð aðili að Efna-
hagssamvinnustofnun Evrópu 1.
égúst 1959 og féll þar með úr tölu
vöruskiptalanda. Viðskipti við
Brazilíu og ísrael eru ekki veru-
lega mikil. Jafnkeypisviðskiptin
eru því að langmestu leyti við
fyrstnefndu löndin fjögur og
verður hér á eftir fyrst og fremst
rætt um þau viðskipti.
Heildarviðskiptin við Rússland,
A-Þýzkaland, Tékkóslóvakíu .og
Pólland námu samtals 35% af
útflutningi og 32% af innflutn-
ingi okkar á árinu 1958 og höfðu
aldrei verið meiri. Árið 1959 nam
útflutningurinn til þessara landa
33,5% af heildarútflutningnum og
innflutningurinn frá þeim var
30,5% af öllum innflutningi til
landsins.
Ef sleppt er viðskiptunum við
Rússland fyrst eftir lok heims-
styrjaldarinnar síðari (enda voru
þau ekki á jafnkeypisgrundvelli),
þá hafa þessi viðskipti vaxið í
þremur stigum. — Frá 1947 til
1952 voru viðskiptin aðallega
við Tékkóslóvakíu og Pólland og
námu um 7—8% af heildarút-
flutningi og innflutningi. —
Annað stigið var á árunum 1953
til 1955. >á bættist Rússland við
löndin sem fyrir voru, og fyrst
og fremst af þeim ástæðum hækk-
aði hundraðstalan upp í 28% af
útflutningi og 22% af innflutn-
ingi á árinu 1955. Á þessum árum
jukust einnig viðskipti við A.
Þýzkaland, en þau hófust 1952.
— Þriðja stiginu var svo náð á
árunum 1956—1959. Þá fóru við-
skiptin við Rússland hlutfalls-
lega heldur lækkandi, en aftur
á móti jukust viðskiptin veru-
lega við Tékkóslóvakíu, Pólland
og einkum A.-Þýzkaland. — Þar
með var náð þeirri hundraðstölu
í heildarviðskiptunum við þessi
lönd sem sagt var frá hér að
framan,
Verðlag og vörugæði
Vöruskiptaverzlunin nær til
margra vöruflokka eins og kunn-
ugt er. Freðfiskur er stærsti út-
flutningsliðurinn. Þar af er mest
selt af karfa til Rússlands, og
einnig mikið magn af frystum
fiski til A.-Þýzkalands og Tékkó-
slóvakíu. Svo er seld saltsíld,
freðsíld, dálitið af niðursuðu-
vörum (einkum til Tékkóslóvak-
íu), dálítið af landbúnaðarvörum
(aðallega kindakjöt og ull) og
auk þess fiskmjöl og lýsi.
Innflutningurinn fná þessum
löndum hefur skipzt á margar
vörutegundir. Frá Rússlands hafa
aðallega verið fluttar inn ýmiss
konar standardvörur, svo sem
benzín og olíur, timbur, smíða-
járn og steypustyrktarjárn. Frá
hinum löndunum þremur einkum
vefnaðarvörur, járnvörur, vélar
og margt fleira. i
Um verðlagið er það að segja,
að í Rússlandsviðskiptunum hef-
ur verið reynt að miða við heims
markaðsverð á báða bóga, en til
Tékkóslóvakíu og A.-Þýzkalands
var yfirleitt selt á verði, sem var
16—18% yfir heimsmarkaðsverði.
Vörurnar, sem keyptar voru frá
þessum löndum voru einnig að
sama skapi dýrari. Mætti því
ætla, að þessi hækkun á báða
bóga hefði ekki haft neina raun-
hæfa þýðingu, En hún hafði það
í för með sér, að útgerðarmenn
og fiskútflytjendur fengu meira
fyrir sína vöru, sem íslenzkur al-
menningur borgaði svo, þegar
keyptur var varningur frá þess-
um löndum. Þarna var því um
eins konar dulbúið styrkjakerfi
til útgerðarinnar að ræða, auk
þess, sem dregið var úr vilja
framleiðenda og útflytjenda til
að halda framleiðslukostnaðinum
í skefjun miðað við heimsmark-
aðsverð.
Misjafnar sögur hafa verið
sagðar um gæði varanna frá
Austur-Evrópu. Allir þekkja t.d.
hve ljósaperurnar hafa viljað
endast illa. Hreinlætistæki frá
Tékkóslóvakíu eru annað vel
þekkt dæmi, en þau hafa oft
verið mjög gölluð. Tékkar hafa
selt mun betri hreinlætistæki til
Bretlands og Noregs, enda hefðu
þau annars ekki gengið út vegna
samkeppninnar. Er ekki hægt að
verjast þeirri hugsun, að vöru-
sendingarnar til íslands hafi oft
verið lítt vandaðar, og þá skák-
að í því skjóli, að við höfum
verið háðir austurviðskiptunum.
Stundum hefur lítið eða ekk-
ert verið við notagildi varanna
að athuga í sjálfu sér, þó að þær
hefðu ekki getað staðizt sam-
keppni frá Vesturlöndum. Hefur
þá útlit varningsins eða sérstakar
venjur okkar dregið úr áhuga
kaupendanna. En þegar ekki er
hægt að iá vörur með þeim
eiginieikum, sem sérstaklega er
óskað eftir, þá getur það ofc
haft mikla örðugleika í för með
sér. Kaup á steypustyrktarjárm
og timbri frá Rússlandi sýna
þetta að nokkru. Erfitt hefur ver-
ið að fá steypustyrktarjárn af
þeirn gildleika, sem við- notum
næst, Menn hafa því oft neyðst
til að nota meirá af járni en
nauðsyn'egt hefur verið og þar
með crðið fyrir aukaútgjöldum.
Sama er að segja um spnðajárnið.
Timbur notum við hvað mest af
stærðinni 1x6 tommur, en erfitt
hefur verið að fá þá stærð hjá
Rússunum. Og svo er timbur-
þurrkun hjá þeim að ýmsu leyti
ábótavant. Þurrkofna mun skorta
að mestu og er útskipun því hag
kvæmust er líða tekur á sumar
og á haustin. — Aftur á móti eru
Svíar og Finnar miklu síður háð-
ir veðráttunni að þessu leyti. Ef
t. d. um 50% af timburþörfum
okkar væri fullnægt með kaup-
um frá Rússlandi, en hinn helm
ingurinn væri keyptur fyrir
frjálsan gjaldeyri ,þá væri lítil
ástæða til að kvarta. En þegar
80—90% af timbrinu er keypt
hjá þeim, þá hefur það ýmsa
erfiðleika í för með sér. Ekki
sízt þar sem timburþörf okkar
er langmest fyrri hluta sumars,
en þá eru afgreiðsluerfiðleikar í
Rússlandi. Á sama hátt má segja,
að erfiðleikarnir við „austur-
viðskiptin“ væru almennt ekki
eins mikil, ef aðeins hluti hverr-
ar vörutegundar væri keyptur í
Austur-Evrópu. — í þessu sam-
bandi er rétt að taka fram, að
viðskipti okkar við Rússa munu
vera hagkvæmari, en viðskiptin
við hinar Austur-Bvrópuþjóðirn-
ar þrjár. Eiga benzín- og olíu-
kaupin frá Rússum mikinn þátt
í þessum mismun,
Innflutningur frá „austrinu“
hefur verið frjáls frá því á sumr-
inu 1959 að því leyti, að mnflytj-
endur hafa mátt kaupa frá þess-
um löndum nokkurn vegin áíi
takmarkana. En þar með er ekki
sagt, að þessi viðskipti hafi allt-
af gengið auðveldlega. Það hefur
oft komið fyrir að ekki hefur
veiið staðið við samninga um
vörusöiu hingað. Algengustu mis-
brestirnir hafa legið í drætti á
afhendingu. Það er eins og sum-
ir, sem með útflutninginn hafa
að gera austur þar, skilji ekki
hve mikilvægt það er, að varan
komi á fyrirfram ákveðnum
tíma. Og stundum hefur á síð-
ustu stund verið neitað að af-
henda vöru, sem samið hafði ver-
ið um. Hafa Pólverjar sérstak-
iega verið erfiðir í þessum efnum.
Varðandi afhendingartíma virð-
ast Rússarnir nú ósamvinnuþýð-
ari en þeir voru fyrir nokkrum
árum.
Þróun viðskiptanna
Margur kann nú að spyrja,
hvers vegna viðskiptin við Aust-
ur-Evrópuríkin hafi orðið jafn
mikil og raun ber vitni. Alkunn-
ugt er, að samkeppnin á hinum
frjálsu mörkuðum er mjög hörð
— þar eru gerðar strangar kröf-
ur um verðlag og vörugæði. Á
þessum mörkuðum er því gott
að kaupa, en ekki auðvelt að selja
fyrir- aðra en þá, sem hafa góðar
vörur á boðstólum.
íslendingar hafa sýnt það áð-
ur fyrr í sambandi við saltfisk-
útflutninginn til Suður-Evrópu
og víðar, og á síðari árum í sam-
bandi við freðfisksútflutninginn
til Bandaríkjanna, að þeir geta
byggt upp vel samkeppnisfæra
útflutningsframleiðslu. En mikill
hluti útflutningsframleiðslunnar
hefur ekki uppfyllt þessar
ströngu kröfur. í stað þess að
gera ráðstafanir til þess að þær
yrðu uppfylltar, hefur verið leit-
að inn á markaði, sem ekki hafa
gert eins strangar kröfur um
gæði og annað. Og þar kaupa
ríkisfyrirtæki framleiðsluna og
þarf þá ekki að byggja upp neins
konar sölukerfi.
Hér hefur komið fram veik-
leiki þjóðfélagsins, veikleiki þess
efnahagskerfis, sem við höfum
búið við. í stað þess að reyna að
sigrast á veikleikunum leituðum
við uppi aðra aðila, sem einnig
voru veikir á sviði samkeppn-
innar og skiptum á vörum, sem
ekki voru samkeppnisfærar,
hvorki að verði né gæðum. Því
að það verðum við íslendingar
að muna, þegar við kvörtum yfir
lélegum vörum frá Austur-
Evrópu, að við höfum líka oft
sent lélega vöru þangað, ekki
sízt til A.-Þýzkalands.
Framtiðarhorfur
Margt bendir til að viðsjcipt-
in við Austur-Evrópulöndin
mundu hafa minnkað á næstu
árum, þó að við hefðum haldið
haftakérfinu á öllum sviðum.
Síldarsala í austurveg, ekki sízt
til Rússlands, er á niðurleið.
Auknar fiskveiðar Rússa sýnast
hljóta að draga úr kaupum á salt-
síld og freðfiski héðan í fram-
tíðinni. Á hinn bóginn væri sjálf
sagt hægt að selja meira til þess-
ara landa, ef við seldúm þangað
sumar vörutegundir, sem eru vel
útgengilegar á Vesturlöndum.
En þá yrði mjög erfitt fyrir okk-
ur að finna vörutegundir til að
kaupa í staðinn. Við erum búnir
að velja þær vörur frá Austur
Evrópu, sem okkur eru hagkvæm
astar. Því lengra sem gengið er
í viðskiptunum því óhentugri
verða vörurnar sem kaupa á.
Sannleikurinn er einmitt sá, eins
og vikið var að hér að framan,
að þessi viðskipti hafa gengið
of langt. Hægt væri að losna við
ýmsa verstu ágalla þeirra með
því að draga dálítið úr viðskipt-
unum. Hinir nýju viðskiptahætt-
ir, sem nú er verið að taka upp,
gefa fyrirheit um að þessi mál
munu færast í viðunandi horf.
I þessu sambandi má það held-
ur ekki gleymast, að ýmsar þær
framleiðsluvörur Austur-Evrópu
þjóðanna, sem mestur slægur er í
fyrir okkur eru einnig hvað mest
og bezt útgengilegar í öðrum
Vestur-Evrópulöndum. Og hver
láir Tékkum eða Pólverjum þótt
þeir vilji heldur sterlingspund
eða Vestur-Þýzk mörk en jafn-
keypisviðskipti?
Eitt mesta vandamálið í sam-
bandi við austurviðskiptin, eru
nokkrar vörutegundir, sem við
höfum lítinn eða engan áhuga fyr
ir að kaupa, en austurþjóðirnar
vilja endilega selja. Oft, að því
er virðist, fyrst og fremst af
metnaðarástæðum. Helztu dæm-
in um þettá eru stórvirkar vinnu-
vélar frá Rússlandi og bílar. En
af eðlilegum ástæðum höfum við
áhuga á að kaupa slíkar vörur
frá Vesturlöndum; má geta þess
hér, að íslenzkir sérfræðingar
hafa heimsótt Sovétríkin og önn-
ur A.-Evrópulönd til að kynna
sér stórvirk tæki, sem þar eru
á boðstólum, en lítið fundið, sem
hentar okkar sérstöku aðstæðum.
Sjálfsagt er að gera ráð fyrir
því, að í framtíðinni bjóði Aust-
ur-Evrópuþjóðirnar upp á sam-
keppnisfærari útflutningsfram-
leiðslu en þær gera nú. Og það
sem okkur ber að hafa sérstak-
lega í huga, er að þær muni gera
æ meiri kröfur til innflutnings-
ins, Við getum því ekki treyst
því, að viðskipti við þessi lönd
muni í framtíðinni, í sama mæli
og hingað til, forða okkur frá
því að þurfa að sigrast á eigin
veikleikum.
Tuttugu trillur
ásjó
AKRANESI, 30. júní. — Tuttugu
trillur reru héðan í dag. í gær
fiskuðu skaktrillurnar frá 100 til
1000 kg. á bát, en þær, sem voru
með línu, fengu 750 kg. á sex
l bjóð. — Oddur.
Timbri skipað upp í Reykjavíkurhöfn.