Morgunblaðið - 20.07.1960, Side 9

Miðvlkuðagur 20. júlí 1960
MORGVNBLABIÐ
9
Dagbók í Islandsferð
Dagbók i íslandsferð 1810,
279 bls. — Almenna bóka-
félagið — júní 1960. Þýð.:
Steindór Steindórsson.
í*að orð hefur löngum farið af
íslendingum að þeim væri í
mun að kynna sér fortíð þjóðar
sinnar. Mun nærri sanni að fáar
þjóðir geti státað sig af alúðlegri
vinsemd gagnvart fortíðinni. í»að
er því engin sérstök nýlunda að
út komi bók er rifji upp liðna
daga. Bækur um ferðir útlend-
inga um Island eru margar og
ærið sundurleitar. Þó má hiklaust
telja að þessi bók skeri sig um
margt úr safni annarra bóka af
svipuðu tagi. Fyrir það fyrsta er
þetta dagbók frá árinu 1810, eða
nánar til tekið frá 18. apríl til 7.
ágúst, og að þessu leyti athyglis-
verð heimild um líf og háttu
þjóðarinnar þar sem dagbókin er
ail-nákvæm og skrifuð af sam-
vizkusemi fremur en yfirlæti og
hégómaskap. Hinu má þó ekki
gleyma að bókin er rituð af út-
lendingi sem hér dvelur um
stundar sakir einungis og hefur
því takmarkaðan skilning á is-
lenzku þjóðlífi. í öðru lagi er
bókin rituð í eigin þágu höfund-
ar og hefur frá hans hendi tæp-
lega verið ætluð til útgáfu fyrir
almenning. Og í þriðja lagi er af-
staða höfundar gagnvart íslend-
ingum með nokkrum öðrum
hætti en oftlega hefur verið um
aðra höfunda erlenda sem um
þjóð okkar hafa ritað.
Ferðafélagar dr. Hollands voru
þeir Sir George Mackenzie og dr.
Richard Bright en íslenzkur
fylgdarmaður þeirra var Ólafur
Loftsson. Um þessa ferð ritaði
Mackenzie ferðabók sína sem
fræg er orðin. Um tilkomu bók-
arinnar er annars það að segja
að afkomendur dr. Hollands
gáfu Landsbókasafninu handritið
en það veitti Almenna bókafélag
inu rétt til útgáfu. Handritið
kemur því fyrst fyrir almennings
sjónir nú í íslenzkri þýðingu en
hefur ekki verið gefið út í Bret-
landi.
Þeir félagamir komu til ís-
lands í sérstöku augnamiði, nán-
ar til tekið til að kynna sér ým-
islegt í jarðfræði íslands og fjail
ar dagbókin að verulegu leyti um
þetta efni. Ferðuðust þeir um
Reykjanesskaga, vestur til Snæ-
fellsness, aftur til Reykjavíkur,
þaðan austur til Skálholts og
Geysis, gengu á Heklu og fóru
eitthvað inn eftir Fjallabaksvegi
að Hrafntinnuhrauni. — Þaðan
héldu þeir svo aftur til Reykja-
víkur og heim til Bretlands. Sér-
stakan áhuga höfðu þeir á jarð-
eldum og svo á hinum ýmsu berg
tegundum og söfnuðu til dæmis
miklum sýnishornum íslenzkra
bergtegunda landsmönnum til
imdrunar og furðu.
Þótt verulegur hluti dagbók-
arinnar fjalli um jarðfræði og
lýsingu landsins sem um var
ferðazt, þá býst ég við að það
sé þó fyrst og fremst lýsing
Hollands á þjóðinni og einstök-
um mönnum sem vekja mun
mesta athygli. Holland er víða
mjög harður í dómum og óvæg-
inn. Hann kvartar víða undan
óþrifnaði og lágkúruskap íslend-
inga en skilur þó á hinn bóginn
furðu vel orsakir þessara galla
þjóðarinnar. Einna mest komu
mér á óvart ummæli hans um
Magnús Stephensen konferens-
ráð, sem Holland skopast mikið
að fyrir oflátungshátt þótt hann
fái líka að njóta sannmælis öðru
hverju. Á 123. bls. er Magnúsi
lýst svo: „Fjölskyldufaðirinn, hið
konunglega etazráð og háyfirdóm
ari á íslandi, er hár maður vexti,
fremur fríður sýnum, skitnings-
skarpur, með ágætum vel lærð-
ur, en hefur mjög háar hugmynd-
ir um sitt eigið ágæti. Honum
verður mjög tíðrætt um alla titla
sína, ritstörf, heimili og jarðeign-
ir og leiðir sífellt talið að þessu
í samræðum og við hvaða tæki-
færi sem gefst“.
Á 201. bls. segir ennfremur:
„Hann var jafn skoplega hégóm-
legur og mikill á iofti og ætíð“.
Telur Steindór Steindórsson í
ágætum formála sinum að þessi
kaldranalega afstaða Hollands
gagnvart Magnúsi stafi af því að
vinfengi hafi verið með þeim
Mackenzie og Trampe greifa sem
um þessar mundir var landstjóri
Dana á íslandi og hafi því
Magnús verið fyrirfram svertur
fyrir þeim ferðalöngunum. Þess
má geta til gamans að Magnús
fékk síðar tækifæri til að hefna
sín á dr. Holland. Hann skrifaði
doktorsritgerð um sjúkdóma á
íslandi en um þá ritgerð segir
Magnús Stephensen að hún hafi
verið „andlega volað vesældar-
rit“. <
Þessa doktorsritgerð sína til-
einkaði dr. Holland Geir biskup
Vídalín sem var fyrsti biskupinn
yfir öllu íslandi. Aldrei er bisk-
upi lýst nákvæmlega í bókinni
en þó má lesa milli línanna að
hann hefur verið sá maður sem
dr. Holland hefur metið einna
mest íslendinga, þeirra. er hann
kynntist í ferð sinni.
Nokkuð álit virðist Holland og
hafa haft á Stefáni amtmanni
Stephensen, bróður Magnúsar. Á
192.—193. bl. segir svo: „Hann
er bróður sínum, etazráðinu,
miklu fremri á alla lund, þar eð
hann er laus við hégómagirni
hans og þann ákafa að telja fram
öll sin ágæti og mannvirðingar.
Hann er gæddur góðri heilbrigðri
skynsemi og nægilega víðlesinn
til þess að samræður við hann
geti verið ánægjulegar".
Dr. Holland gerir mikið af þvi
að lýsa íslenzkum kirkjum og eru
þær lýsingar heldur ófagrar. Má
hér nefna eitt dæmi þar sem lýst
er kirkjunni á Stóruvöllum í
Landssveit. „Kirkjan er all-stór,
en frámunalega sóðalega um-
gengin og ógeðsleg fýla þar inni.
Harðfiskur, ull, fatnaður og alls
konar dót er geymt þar, eins og
í venjulegri skemmu“. (226. bls.).
Flestar eru lýsingarnar sam-
hijóða. Kirkjur illa hirtar og
næsta hrörleg húsakynni. Þó má
geta þess að ég fæ ekki séð að
þeir ferðafélagar hafi borið öllu
meiri virðingu fyrir kirkjum en
íslendingar, að minnsta kosti
gistu þeir næstum alltaf í kirkj-
um og notuðu þá altarið fyrir
matborð.
Svo langar mig. að taka hér
upp smáatvik sem kom fyrir þá
félaga eitt kvöldið: „Þegar heim
kom að Rauðamel, brá okkur
heldur í brún við að finna þar í
kirkjunni sem við höfðum búið
um okkur til gistingar, skitna
og ótútlega mannveru, sem eftir
öllu útliti og hátterni að dæma
hefði í Englandi getað verið betl-
ari af versta tagi. Okkur til enn
meiri furðu komumst við að því,
að þetta var íslenzkur prestur á
ferðalagi. Hið fyrsta, sem við
vildum gera, var að koma mann-
inum út úr kirkjunni, enda þótt
það væri ekki beinlínis mannúð-
legt, en hann hafði útatað alla
bekki kirkjunnar í hrákum og
tóbakslegi. Þetta tókst von bráð-
ar. Samt hékk hann áfram við
kirkjudyrnar og gægðist inn öðru
hverfu, og fylgdist forvitnislega
með hverri okkar hreyfingu. —
Okkur létti stórlega, þegar hann
með nótíinni loksins dró sig til
tjalds síns, sem hann hafði reist
þar í grennd". (143. bls.).
í heild sinni er bókin mjög
læsileg og skemmtileg aflestrar.
Lýsingar Hollands eru oft stutt-
ar og knappar og þarf því stund-
um að lesa milli lína. Að hinu
leytinu er því ekki að neita að
ég hefði kosið að hann hefði
sparað ofurlítið lýsingu sína á
jarðfræðilegum fyrirbærum og
lagt meiri rækt við aðra hluti.
Oft er til dæmis á það minnzt að
hann hafi átt samtöl um íslenzk-
ar bókmenntir við ýmsa menn en.
á umræðurnar sjálfar er hins
vegar hvergi minnzt. Virðist sem
Holland hafi lagt kapp á að kynn
ast menningu þjóðarinnar en
hins vegar hefur hann verið
mjög spar á að segja frá slíkum
efnum í bókinni. Auðvitað hefur
hann þá afsökun að ferðin var
farin með það fyrir augum að
kynnast jarðfræði landsins, en
þar eð maðurinn'hefur að því er
virðist haft töluvert hlýjan skiln
ing á islenzku þjóðinni, þá hefði
óneitanlega verið gaman að fá að
kynnast þvi viðhorfi hans betur.
Þýðing Steindórs Steindórsson-
ar frá Hlöðum er mjög þokkaleg
og yfirleitt þægileg aflestrar. Þó
ber þar ofurlítið á ósamræmi. í
sömu málsgrein er sumsstaðar
notaður bæði framsöguháttur og
viðtengingarháttur og finnst mér
það til lýta. Á 201. bls. stendur
til dæmis: „Áður en við færum
voru samt bæði presturinn og
nokkrir gestir komnir“. Þetta
finnst mér ljótt og hefði verið
betra að segja: Áður en við fór-
um .. o. s. frv. Þýðandi notar
ýmist ritháttinn ynnilega og
Framh. á bls. 17.
Skotizt
til bak-
arans
Það er ef til vill að bera
í bakkafullan lækinn að
segja einu sinni enn frá svön-
um, hvað þá þegar þeir eru
ekki einu sinni íslenzkir,
En hvað um það — hér koma
mjndir af danskri svanafjöl-
skyldu, sem ekki er af verri
endanum.
Þessi glæsilegu álftahjón
hafa búið á Hornbæk vatninu
í þrjú ár og á hverju sumri
hafa þau eignazt sjö unga. í
hvert sinn, sem ungarnir voru
komnir örlítið á legg, sagði
álftapabbi við þá: — Jæja
börnin góð, nú eruð þið orðin
nógu stór til að takast á hend
ur erfiða ferð, við skulum
nú heimsækja vin okkar, bak-
arann.
★
Þau leggja af stað. mamm-1
an fyrst og vísar veg-|
inn, ungarnir í einni röð á
eftir og pabbinn síðastur, til
að gæta þess að enginn heltist
úr lestinni og að ekki sé ráðizt
á þau aftan frá!
Ferðin er sannarlega ekki
hættulaus, umferðin er oft
mikil á þessum tíma sólar-
hringsins, sem sé stundvíslega
kl. 8,30.
En bifreiðastjórar bíða ró-
legir þar til álftapabbi kinkar
til þeirra kolli til merkis um
að nú megi þeir . . .
2 Svana fjölskyldan sézt
róleg fyrir framan
bakaríið og bíður þess að bak-
arinn komi út. Ef þeim finnst
biðin of löng, gengur frúin
virðulega upp að hurðinni,
bnkar á með nebbanum þar
til einhver kemur til dyra.
O' Og þessi indælis bakari
' gefur þeim morgunmat-
inn — glænýtt brauð, sem þau
eta úr Ió<a hans af mestu Iyst.
Eftir tíu minútur eða svo eru
þau öll mett og kveðja.
Það er farið til baka
sömu leið og í sömu röð.
Bifreiðir geta óhindrað ekið
sína leið — þar til kl. 8,30
næsta dag.