Morgunblaðið - 28.08.1960, Blaðsíða 17

Sunnudagur 28. ágúst 1960
MORGV1SBL *ÐI»
17
Hoffellssandur
DAGANA 5,—13. ágúst var 19.
alþjóðajarðfræðiráðstefnan í
Stookholmi. Áður en ráðstefnan
hófst var skipulagrt ferðalag sér-
fræðiniga í fluvial morphology
(action of the running water) um
Svíþjóð. Haldið var frá Karlstad
um Varmland, Dalarna og allt
norður í Vásternorrland. Upp-
salaháskóli bauð mér til þess-
arar farar. Við háskólann í
Uppsölum er þek'ktasti prófessor
og vísindamaður í þessari fræði-
grein próf. Filip Hjulström.
Hann er nokkrum Íslendingum
kunnur, sumir hafa lesið verk
hans, enn fleiri munu þeir þó
vera sem hafa kynnzt honum,
fararstjórn prof. Hjulström. Dval-
ist var í viku tíma við Klarálven
og Ángermanálven. Árnar voru
athugaðar og reynt að skyggnast
inn í fórtíð þeirra. Stundum var
staðið á árbakkanum eða annarri
góðri útsýnishæð. eða þá verið á
báti úti á ánni. f salarkynnum á
gististöðum voru vatnafræðileg
fyrirbæri rædd fram og aítur og
myndir sýndar.
Þátttakendur frá fjórum
heimsálfum
Sænskir voru alls sjö, þeirra
á meðal hinir ungu doktor-
ar Arnborg og Sundborg. Ef
Forstjóri tilraunastofunnar, próf. A. Sundborg hjá Hoffellssandi.
víða ískyggilega hratt. Kemur þar
aðallega tvennt til, fólksfjölgun
og svo þarf hver þegn margfalt
vatn við það sem áður var. í þess
um vatnamannahópi var einn ís-
lendingur, þ.e.a.s. undirritaður,
sem var eins konar fulltrúi jök-
ulánna.
Eftir vikuferðalag' var komið
til Uppsala. Ferðin var í senn
fróðleg og skemmtileg. Skipulag
allt með ágætum, búið var í fé-
lagsheimilum og skólum. Þar
stóð allt nákvæmlega heima, eins
og ráð hafði verið fyrir gert í
upphafi ferðarinnar af þeirn, sem
skipulögðu hana. Fararstjórar
þurftu aldrei að standa í stíma-
braki við gestgjafa eða þá, sem
tóku á móti okkur á hverjum
stað. Þeir gátu í þess .stað varið
tíma og kröftum sínum til að
fræða okkur, greiða úr spurning-
um okkar og gera okkur lífið á
einn og annan hátt sem þægileg-
ast.
^ J í Uppsölum
Prófessorarnir Hjulström og
Sundborg sýndu okkur húsakynnt
eftir vild. Með bessum nýtiz-ku
útbúnaði er hægt að rannsaka
hvernig vatn flytur grjót og aur,
hvernig það breytir farvegum
sínum, grefur á einum stað og
hleður upp á öðrum. Hlutverk
rannsóknarstofunnar er tvíþætt.
1) Vísindalegar rannsóknir, ;em
er aðaltilgangurinn, 2) Nockun í
sambandi við kennslu í háskólan-
um. Fyrsta verkefni þessarar
vatnafræðilegu rannsóknarstofu
og það sem nú er í aðalsalnum,
er Hoffellssandur. Gert hefur
verið model af Hoffellsaurum.
Þarna rennur fram jökulá, ef svo
mætti segja, að vísu smávaxin,
aðeins 5—6 lítrar á sek., en sandi
er blandað í hana, svo að hún
fær sín réttu einkenni. Þarna
voru álar og brot. Hún hlóð upp
keilu og bylti sér til eins og réttu
auravatni sæmir. Gerðar verða
tilraunir m,eð ýmsar tegundir af
sandi og blöndunarhluitföUum,
það tekur alllangan tíma.
Prófessorunum Hjulström og
Sundborg og öðrum leiðandi
mönnum á þessu sviði var Ljós
Framh. á bls. 23
land- og jarðfræðideildarinnar
við Uppsalaháskóla. Risið hefur
af grunni á skömmum tíma glæsí
leg bygging. ALlur útbúnaður er
vandaður. Teiknun, kortagerð og
ljósmyndagerð er ætlað mi'kið
húsrými. En mesta eftirtekt vakti
ný rannsóknarstofa í geomorp-
hology. Aðalsalurinn er 200 ferm.
en auk þess eru þar 15 minni stof-
ur, sem gegna hinum ýmsu rann.
sóknaverkefnum, t.d. ísrannsókn
ir, veðrun, efnagreining vatns
o.m.fl. Vatnsdælur tilraunastöðv-
arinnar geta séð henni fyrir 400
litr. á sek. af rennandi vatni. f
frystiklefum veðrunar er hægt að
breyta hitastiginu frá 40 °C og
niður í 30” frost, og rakastigi
hægt að halda stöðugu eða breyta
standa eiga af sér óveður og
öldugang.
Einn Englendingur var þarna
mættur, prófessor Miller frá há-
skólanum Reading á Thamesár-
bökkum. Flestir íslendingar, sem
komnir eru til vits og ára kann-
ast við svonefndar dagsveiflur í
jökulánum hér. Þær taka að vaxa
við jökuljaðar síðari hluta dags
í. hitum á sumrin ,en svo setur
niður í þeim um nætur. Prof. Mill
er sýndi með línuritum dagsveifl
ur í Thames, sem voru af öðrum
toga spunnar en dagsveiflur í jök-
ulánum hér. Vatnsnotkunin er
svo mikil á daginn, að vatnsborð
ið lækkar verulega, en um nætur
hækkar það á ný. Vatnsnotkun
vex hratt meðal allra þjóða og
Líkan af Hoffellssandi. — Mýrar, Viðborðsfjall, Svinafell, Jokull, Hoffeli og
í Uppsalaháskdla
Próf. L. Arnborg, F. Hjulström, A. Sundborg. — Þeir voru í
Hornafirði 1951.
þegar hann var hér á landi sum-
arið 1951 við rannsóknir á Horna-
fjarðarfljóti. Próf. HjuLström hélt
þá til að Hoffelli í Nesjum
við fimmta mann, Áke Sundborg,
Lennart Arnborg og Jón Jónsson
frá Kársnesi, sem voru nemend-
ur hans, og svo var með honum
sænskur bormeistari. Það var
1951, sem þeir félagar voru með
mælitæki sín á Hoffellsaurum.
Þeir boruðu um 30 metra niður,
mældu aurburð Fljótanno, kort-
lögðu sandinn nákvæml., athug-
uðu rennsli grunnvatns, rann-
sökuðu hinar sérstæðu brota-
myndanir jökulvatna o.s.frv Síð-
an hefur margt gerzt. Hjulström
útskrifað marga afbragðsnemend
ur og þeir Arnborg og Sundborg
hafa rannsakað sænskar ár. Sund
borg rannsakaði Klarálven en
Arnborg Ángermanálven og hafa
þeir skrifað doktorsritgerðir,
hver um sitt vatnsfall.
Hinn 30. júl'í hélt 27 manna
hópur land-, jarð- og vatnafræð-
inga upp með Klarálven undir
dæmt var eftir hörundslit reynd-
ist flokkurinn æði sundurleitur.
Tveir Japanar og tveir Malayar,
allir prófessorar. Þrír fulltrúar
frá ungum menntastofnunum
hinna nýju Afrikuríkja, þar
þrengir hitabeltisgróðurinn að
ánum í stað íssins hér á nörður-
slóðum. Einn frá Jerusalem, dr.
Schattner, maður Jordanárinnar.
En „Áin Helga“ er fyrir margar
sakir merkileg. Hún liðast um
sléttlendi í fjölda mörgnm reglu-
Iegum bugðum — meandering.
Fyrirbærið er töluvert algengt
hér á landi, skyldi það ekki hafa
valdið mörgum Borgfirðingum
nokkurri furðu, hvers vegna
Reykjadalsá fer ekki beinustu
leið niður Reykholtsdalinn?
Þarna var maður Amazon fljóts-
ins, próf. Sternberg frá Rio de
Janeiro. Tveir Bandaríkjamenn,
próf. Russel og dr. Walker, menn
Mississipiárinnar. Þeir lýstu því,
hvernig sandbakkar hlaðast upp
út við ströndina.og aurburðurinn
fyllir skiparennurnar. Einn Ung-
verji, próf. Kádár. Hann færðist
allur í aukana þegar árkeilur
voru á dagskrá, ekkert undar-
legt, því ef litið er á landabréf-
ið, sést að Ungverjaland, er að
mestu slétta umgirt fjöllum; árn-
ar frá fjöllunum fá þar gott tæki-
færi að hlaða upp árkeilur við
fjallsræturnar. Þrir Þjóðverjar,
próf. Mortensen frá Göttingen
sýndi kvikmynd af botnskriði.
Sjá mátti hvernig steinarnir þyrl
uðust upp og bárust með vatn-
inu nokkurn spöl, en féllu síðan
til botns, hlóðust þar saman lítið
eitt, en þyrluðust svo upp aftur
og svo koll af kolli. Landi hans,
Dr. Sobotha var með allan huga
við vatnið og tæknina, heimsókn
ir í raforkuver o.s.frv. Þriðja
Þjóðverjanum, próf. Emden frá
Hamiborg, sem rannsakað hefur
átök ánna og úthafsins við Mið-
Ameríku, stóð nokkur stuggur af
íslenzkum jökulám, en hann vildi
vita á þeim sem bezt skil. Ein
þeirra, upptökukvísl Hverfis-
fljóts, hafði líka rænt hann góð-
urn nemanda fyrir nokkrum ár-
u.m. Hollendingar voru þrtr. Allt
er að vatni og vatnafræði lítur
grípur ekki siður inn í þjóðlíf
hollenzku þjóðarinnar heldur en
þeirra sem í háfjölLum búa. Norð
ursjónum veitist betur að brjóta
niður landið en ánum að byggja
það upp. Af varnargörðum hafa
þeir fengið lan.ga reynslu. Hlíta
þarf Zuider-Zee-reglunni, þegar
varnargarðar eru gerðir, sem
Eftir Sigurjón Rist