Morgunblaðið - 13.11.1960, Blaðsíða 13

Sunnudagur 13. nóv. 1960
MORGUNBLAÐIÐ
REYKJAVIKURBREF
Laugard. 13. nóv. -———
j Jón á Hvanná
y Jón bóndi á Hvanná sat á Al-
þingi lengst af á árunum frá
1908 til 1919. Jón var einn svip-
mesti og tilþrifaríkasti bóndi,
sem sat á þingi þau árin. Hann
var kosinn sem flokksmaður
Sjálfstæðisflokksins gamla , 1908
og hafði ætíð lifandi áhuga á
sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar.
Hann átti hlut að stofnun Fram-
sóknarflokksins 1916 en undi
ekki fremur en ýmsir aðrir hug-
sjónamenn lengi í þeim hópi.
Hann var eindreginn stuðnings-
maður Sjálfstæðisflokksins nú-
verandi um langa hríð. Er sízt
orðum aukið, þó að sagt sé, að
hann hafi verið ein helzta stoð
flokksins á Austurlandi, enda
atkvæðamikill í málum byggð-
arlags síns. Jón á Hvanná var
enn á efri árum hinn hressasti
heim að saekja, glaður og tillögu-
góður. Nú er hann látinn i hárri
elli og er þar merks manns að
minnast.
' Forsetakosning
í Bandaríkjunum
Spáð hafði verið, að ekki yrði
mikill atkvæðamunur á fram-
bjóðendunum tveim við forseta-
kjör í Bandaríkjunum. Munur-
inn varð þó minni en flesta
hafði órað fyrir. Hann er svo
lítill, að hugsanlegt er að hefði
kjósendur þar vestra grunað
fögnuð þann, sem valdhafarnir
í Moskvu láta nú uppi yfir úr-
slitunum, þá hefðu þau orðið
önnur. Þar með er ekki sagt, e.ð
slík skoðanaskipti hefðu verið
skynsamleg. Hollast er að taka
ákvörðun eftir eigin sannfær-
ingu en ekki annarra, hvorki til
fylgdar né andstöðu. En því
verður ekki neitað, að afstaðan
til Rússlands virtist stundum
ofar á baugi í kosningabarátt-
unni en ætla hefði mátt í slíku
stórveldi sem Bandaríkjunam.
Ekki svo, að frambjóðendurnir
boðuðu undanhald gegn.Rússum.
Þvert á móti. Þeir kepptust hvor
um sig við að færa sönnur á,
að sér væri betur treystandi til
forystu í kapphlaupinu við
Rússa. Er enginn efi á því, að
Sú tilfinning, að Bandaríkjunum
hafi síðustu árin vegnað verr en
skyldi í því kapphlaupi, hefur
átt ríkan þátt í þvi að menn
vildu breyta til og kusu Kenn-
edy.
Mikill vandi
laajður á einn
Sannast sagna eru skoðanir
frambjóðendanna á flestura meg
inmálum svo líkar, að þar mátti
vart á milli sjá. Einn
fremsti blaðamaður Bandaríkj-
anna, James Reston, hélt því
fram fáum dögum fyrir kosning-
ar, að ágreiningsefnin væru
ekki meiri en svo, að nú ætti
að vera hægt að mynda þjóð-
stjórn í Bandaríkjunum. Heldur
er þó ólíklegt, að svo verði gert.
Stjórnarfyrirkomulag er og ann.
að en það sem við eigum að
venjast. Þingræði í okkar skiln-
ingi tíðkast þar ekki. Forsetinn
ræður einn stjórn sinni, en víst
er það honum til mikil’ar styrkt
ar, ef hann hefur eins og nú ör-
uggan meirihluta í báðum þing-
deiidum. Er þó ekki sýnt, að hve
miklu haldi það kemur, því að
við atkvæðagreiðslur á þmgi
riðlast flokkaskipun vestra ærið
oft. Mest reynir þess vegna á
sjálfan forsetann og eiga fekki
einungis Bandaríkin heldur öll
heimsbyggðin mikið undir þvi,
að hinn nýi forseti sé vaxinn
þeim mikla vanda, sem á herðar
hans er lagður.
Austurför Einars
Menn eru orðnir því svo van-
ir, að helztu menn Alþýðubanda-
lagsins séu með annan fótinn
fyrir austan járntjald, að þær
utanferðir vekja ekki lengur
verðskuldaða athygli. Broíthvarf
Einars Olgeirssonar af Alþingi
nú er þó lagað til þess að vekja
almenning til hugsunar úm þetta
fyrirbæri. Einar er helzti foringi
flokks síns og aðaltalsmaður
hans á Alþingi. Hann var ný-
kominn úr langri dvöl þar
eystra, þegar Alþingi kom sam-
an til funda fyrir rúmum mán-
uði. Nú er hann á ný kallaður til
Moskvu í fylgd með þeim manni,
Kristni Andréssyni, sem fyrsti
rússneski sendiherrann hér á
landi sagði á sínum tíma um. að
öruggt væri að Rússar mættu
ætíð treysta.
Um erindi þessara tveggja
heiðursmanna til Moskvu nú, er
mönnum ókunnugt. að öðru en
því, að þar er um þessar mundir
fundur allra helztu kommúnista-
foringja hvarvetna am heim.
Forystumenn íslenzku flokks-
deildarinnar hefur bersýniiega
ekki mátt vanta á þann fund.
Forysta flokksdeildarinnar á Al-
þingi og önnur aðkailandi störf
eru látin lúta í lægra haldi, þeg-
ar kallið að austan kveður við.
Fyrir þá, sem trúa því, að Al-
þýðubandalagið sé íslenzkur
flokkur, laus úr öllum tengslum
við alþjóðakommúnismann, er
þetta harla lærdómsríkt. Hina,
þ. e. a. s yfirgnæfandi meiri-
hluta landsmanna, undrar þessi
utanstefna ekki.
Hermanni
svaravant
Fyrsta umræða um landhelgis-
frumvarp Framsóknar og komm
únista hélt áfram á öl-um fund-
um efri deildar Alþingis þessa
viku. Nokkurt vitni um gang
umræðunnar er það, að á fimmtu
daginn var útbýtt tillpgu frá
sömu aðilum og frumv. fluttu.
sem hafði það í sér íólgið að
færa umræðurnar úr efri deild
í Sameinað Alþingi. Með þessu
sönnuðu tillögumennirnir, að
þeir töldu þá svo mjög á sig
hallað í umræðunum, að þeir
þyrftu liðsstyrk. Átti þó enn
eftir að síga á ógæfuhlið fyrir
þeim á fimmtudaginn, þegar
Hermann Jónasson fékkst með
engu móti til að svara einföld-
um og auðskildum fyrirspurn-
um um hvernig stæði á marg-
földu ósamræmi í málflutningi
hans þar í deildinni. Kom Ey-
steinn Jónsson honum :amt til
hjálpar með frammikóllum, og
á hann þó sæti í neðri deild en
ekki þeirri efri og hefur þar því
ekki málfrelsi. Að lokum sagð-
ist Hermann e. t. v. mundu
svara síðar en fékkst tneð engu
móti til þess að gera það strax,
þó að eftir honum væri gengið
og ærinn tími væri til. Bágari
frammistöðu hafði þingheimur
aldrei séð, en þannig fer fyrir
þeim, sem byggja allt sitt mál
á ósannindum. Áður en varir
verða þau ósamrýmanleg, svo að
jafnvel hinn þrautreyndasti mál
flytjandi getur sig ekki hrært
og situr orðlaus úti í horni.
Haldlaus rök
Hermanns
Hermann Jónasson hefur
byggt ádeilur sínar á ríkisstjórn-
ina í landhelgismálinu á því, að
ekki mætti tala, hvað þá semja,
við erlenda aðila um stærð fisk-
veiðilögsögu íslands. Hann. hef-
ur sagt, að slíkt jafngildi afsali
á rétti eða möguleikum til ei.n-
hliða aðgerða, auk þess, sem það
er að hans dómi lítil'ækkandi
að semja við þann, er hótar eða
beitir ofbeldi.
Allur miðast þessi málflutn-
ingur við það að vitna til gremju
manna í garð Breta fyrir fram-
komu þeirra í landhelgismálinu.
Auðvitað eru allir Isiendingar
gramir Bretum og er litiU vandi
að gera sjálfan sig mikinn á því
að kynda undir þeirri gremju.
Vandinn er sá að iáta ekki
gremjuna verða vitinu yfirsterk-
ari. Talsmaður kommúnista,
Finnbogi Rútur Valdimarsson,
lýsti því raunar, að Bretar teidu
hér um réttardeilu að ræða og
íslendinga því hafa brotið lög á
sér með útfærslunni í 12 mílur.
Hvort sem menn telja þessa
staðreynd vera Bretum til af-
sökunar eða ekki, þá verður
ekki um það deilt, að aðal-
þrætuefnið er nú í rauninni úr
sögunni. Bretar hófu herhlaup
sitt hingað til að knýja fram
viðurkenningu íslendinga á æ-
varandi fiskveiðikvöð Bretum
til handa innan 12 mílna. Á
þessa kvöð gátu íslendingar mcð
engu móti fallizt. Bretar eru nú
fallnir frá þessari kröfu.
Mikill sis^ur j
Enginn efi er á því að hvggi-
leg málsmeðferð íslendinga síð-
ustu mánuðina á mikinn þátt í
þeim sigri, sem þannig hefur
unnizt í sjálfu aðalmálinu. Eftir
stendur það, að Bretar áskilja
sér nokkurn frest til umþóttun-
ar. Hámark þess, sem þeir fara
fram á við okkur í þeim efnum,
virðist nú orðið ekki nema 5 ár.
Spurningin er þá sú, hvort menn
af réttmætri gremju við Breta,
vilja halda deilunni við þá á-
fram um óákveðinn tírra, hver
veit hversu mörg ár, eða íreista
þess að eyða henni á eins skömm
um tíma og unnt er. Á gremja
að ráða því að margvisleg hætta
og fjártjón standi e. t. v. mun
lengur en nemur þeim fresti sem
Bretar nú óska sér ítrastan til
umþóttunar? Getur þetta með
nokkru móti verið hyggiiegt? Og
hvað þá, ef í Ijós kemur, að á
þessum umþóttunarfresti sé unnt
að fá jafn góða tryggingu fyrir
fiskveiðihagsmununum eins og
12 mílurnar veita?
Var fiskveiði-
lögsagan stækkuð
okkur til hags
eða til að baka
okkur tjón?
Svar við framangreindum
spurningum hlýtur að velta *á
því, í hvaða skyni fiskveiðilög-
sagan var stækkuð. Var það gert
til þess að íslendingar heföu hag
af? Eða var ástæðan hin, að
ætlunin væri að koma illu af
stað? Óumdeiit er, að þó að við
veittum öðrum tímabundinn,
takmarkaðan fiskveiðirétt innan
fiskveiðilögsögu okkar, þá hagg-
ar það ekki forræði okkar yfir
henni. Þar sker fordætni Rússa
úr.
Óumdeilt er, að Rússar hafa
og halda uppi ekki einungis 12
mílna fiskveiðilögsögu heidur 12
mílna landhelgi. í skjóli þess
, réttar hafa þeir veitt Bretum
Hinn nýkjörni forseti Bandaríkjanna, kona hans og dóttir,
tímabundna, takmarkaða heim-
ild til fiskveiða innan landheigi
sinnar. Hið sama getum við gert,
ef okkur býður svo við að horfa.
Með því haggast ekki forræði
okkar innan fiskveiðilögsögunn-
ar fremur en maður missir eign-
arrétt á húsi sínu við að leigja
öðum herbergi í því.
friðvænlegt í heimi hér. ef þsirri
reglu væri fylgt, að semja aldrei
við þann, sem maður te.ur að
hafi gert á hlut sinn Hvað þá,
ef réttarágreining, eins og Finn-
bogi R. Valdemarsson gerði
grein fyrir, ætti aldrei að leiða
til lykta með friðsamlegu móti.
En látum það vera.
Á að tefla sigri
okkar í tvísýnu?
Á móti þessu gat Hermann
Jónasson ekki mæit í umræðun-
um á Alþingi. Hann vitnaði aft-
ur á móti til þess, að ekki ijiundu
það Þykja góðir kostir, ef ráð-
izt væri á mann, sem nýlokinn
væri við að byggja sér hús, af
berserk, er berði á honum og
segði honum, að hann skyldi
aldrei fá að búa í friði í húsinu,
nema hann léti sig hafa frítt
herbergi í þrjú ár að minnsta
kosti. Taldi Hermann fráleitt að
verða við kröfum ofbeldis-
mannsins þó að húseigandinn
væri í stöðugri hættu.
Þetta svar Hermanns Jónas-
sonar sýnir, að honum er ljóst,
að hér er ekki um að ræða sjáif-
an yfirráðaréttinn, heldur hitt
hvort hyggilegt sé að beita hon-
um þennan veginn eða hinn.
Kemur þá að því, sem Finnbogi
R. Valdemarsson hélt fram, að
Bretar skoðuðu deiluna sem
réttarágreining. Ef líkingunni
um húsið er haldið, þá var meg-
inkrafa þeirra sú að þeir ættu
það til jafns við okkur íslend-
inga eða a. m. k. ævarandi íbúð-
arrétt: Nú eru þeir frá því horfn
ir, vilja una takmörkuðum af-
notum um skamma hríð. Ekki
frítt eins og Hermann segir,
heldur með því að láta önnur
jafngild hlunnindi á móti. Um
það er þess vegna ekki að deila,
að ágreininginn um réttarstöð-
una er unnt að leiða til lykta
með fullum sigri okkar. Hitt
stendur eftir, hvort vrð eigum
að tefla þeim sigri í tvísýnu
vegna þess, að Bretar séu svo
vondir menn að við þá sé fekki
talandi.
Þe gai Uermann
vildi semja
við berserkinn
Hætt er við, að harla væri ó-
1 umræðunum í afri deild var
sannað svo, að ekki verður um
villzt, að Hermann Jónasson
beitti sér fyrir því í maí 1958, að
V-stjórnin bauð ekki einungis
berserkinum brezka heldu'' öll-
um Atlantshafsríkjunum samn-
ing um þriggja ára fiskveiði-
heimild innan 12 mílna fisk-
veiðilögsögunnar. Hermann seg-
ir raunar, að tilætlunin hafi var-
ið sú, að NATO-ríkin viður-
kenndu einhliða útfærslu okkar
gegn því að við einhliða veittum
þeim þriggja ára fiskveiðiheim-
ild. Vegna þess að ekki komust
á samningar um þetta, varð ekki
úr því að þessi heimild væri
veitt 1958. En með engu móti
tjáir að neita því, að þarna var
um samningsviðræður að ræða.
Einmitt sú staðreynd, að V-stjórn
in veitti ekki fiskveiðiheimild-
ina af því, að gagnaðili vildi
ekki inna af höndum það sem á
var skilið, sannar, að um samn-
ingsumleitanir var að ræða.
Þetta fá engir orðavafningar
hulið.
Þetta þarf ekki frekari sönn-
unar við. Er hún þó fyrir hendi
í skeyti, sem Hermann stóð að,
og sent var 20. ágúst 1958. Þar
segir:
,,Höfum athugað framkomna
tillögu um lausn landhelgismáls-
ins og getum ekki fallizt á hana
og ekki borið fram neinar til-
lögur til lausnar málinu á þess-
um grundvelli, en minnum á
okkar fyrri tillögu um viður-
kenningu á 12 mílum gegn þvi
að erlendir veiði á seinni 6 míi-
unum um takmarkaðan tíma
enda verði grunnlínum breytt".
Hermann gugnaði
fyrir hótunum
1 fyrstu reyndi Hermann Jón-
asson að afsaka sig með því, að
tilboðið hefði verið gert áður en
Bretar hótuðu ofbeldi hér við
land. Það gat átt við um tilboðið
18. maí en með engu móti um
endurnýjun þess 20: ágúst 1958.
Þá var því margyfirlýst af
brezku stjórninni, að hún mundi
Framh. á bis. 14