Morgunblaðið - 10.12.1960, Blaðsíða 6

e
MORGVNBLAÐIB
Laugardagur 10. des. 1960
Cr bygg»um Corgarfjaruar
Á ÖNDVERÐUM þessum vetrl'
kom út á forlagi ísafoldarprent-
smiðju þriðja bindi af sagna-j
þáttum Kristleifs Þorsteinssonar'
fræðimanns og bónda á Stóra-
Kroppi, Úr byggðum Borgar-
fjarðar.
Kristleifur er fyrir löngu
landskunnur fyrir fræðimennsku
sína, frábæran frásagnarhátt, lif-j
andi og leikandi meðferð hins
talaða máls alþýðumanna, eins.
og það lá á tungu þjóðarinnari
um langan aldur ósnortið af málj
lýtum og samkrulli við málfar
og tungur annarra þjóða.
Sagnaþættir Kristleifs bera
þess glögg merki, hve ríkri at-
hyglisgáfu hann var gæddur og
hve sterkur og þróttmikill þátt-
úr það var í lífi hans frá barns-
aldri til hárrar elli að skyggn-
ast inn í lifnaðarhætti þjóðar
vorrar á mörgum sviðum þójðlífs
vors, eins og þeir birtust í blíðu
og stríðu. Er frásögn hans öll
með þeim hugþekka geðblæ, sem
var sérkennilegur fyrir líf hans
og framkomu alla í samskiptum
og umgengni við samtíðarmenn
sína. Um traustleik í frásögn og
málsmeðferð efast enginn, sem
nokkur kynni hafði af þessum
grandvara heiðursmanni.
og kjör samtíðar sinnar í land
inu. ,
Það er að því vikið hér að
framan, að það kom snemma í
ljós í fari Kristleifs, hve rík
athyglisgáfa honum hafði fallið
í skaut og að fróðleiksfýsnin var
honum i blóð borin. En hitt er
ekki síður athyglisvert, hve frá-
bært og óskeikult minni hans
var.
Var Kristleífur þannig settur
í lífinu, að honum gafst til þess
þegar á unga aldri gott tækifæri
að kynnast lífi og högum sam-
tíðar sinnar, ekki einasta í sínu
eigin byggðarlagi og nágrenni
þess, heldur einnig og samtímis
í fjarlægum landshlutum. Fæð-
ingarstaður Kristíeifs, Húsafell,
en þar ólst hann upp og átti
heima langt fram á þroskaár sín,
var þá í þjóðbraut, milli Norður
og Suðurlands. Leiðir Norðlend-
inga suður á land lágu þar um
og mikill fjöldi fólks af Suður-
nesjum, sem árlega fór í kaupa-
vinnu norður í land, kom við á
Húsafelli i þessum ferðum bæði
vor og haust. Annar var sá stað-
ur, sem Kristleifi var gott til
fanga um að auðga þjóðlífsþekk-
ingu sina á þessum árum, en það
var í verinu. Hann var um langt
skeið, eins og þá var títt um
æskumenn sveitanna, útróðrar-
maður á vetrarvertíðum á Suð
urnesjum. Þar var jafnan á þess
um tíma árs fjöldi fólks saman
kominn víðsvegar að af landinu.
Við þessi tækifæri var það létt-
ur leikur þessum viðmótsþýða,
skemmtilega og glaðværa æsku-
manni að brjóta upp á viðræðu
efni við þetta fólk í því skyni
að fræðast af því um líf og háttu
manna í þeim byggðarlögum,
sem kunnugleiki þess náð: til.
Því er þessa getið hér, að þessi
aðstaða Kristleifs í skóla lífsins
olli því, að sagnaritun hans nær
langt út fyrir svið þess byggð-
arlags þar sem hann ól aldur
sinn. Það má með fullum sanni
segja, að Kristleifur Þorsteinsson
bregði með litauðgri frásögn
sagnaþátta sinna ljósi yfir líf
Kristleifur Þorsteinsson
Kristleifur hóf ekki sagnarit-
un sína svo neinu næmi fyrr
en hann var kominn á efri ár
og farið var að hægjast um hjá
honum í daglegum störfum. En
þegar hann hefst handa um að
rita sagnaþættina, festa á blað
þann fróðleik, sem safnazt hefir
fyrir í kollinum á honum á langri
ævi, þá stendur allt sem fyrir
hann hefur borið á lífsleiðinni
svo Ijóslifandi fyrir hugskots-
sjónum hans, að honum er það
tiltækt að rekja rás viðburðanna
í margslungnum og fjölþættu éfn
isvali, eins og það, sem frá er
1 sagt, væri nýlega afstaðið. Svo
traust var minni Kristleifs og
andlegt heilbrigði hans til hinztu
stundar.
Þetta þriðja bindi sagnarita
t Kristleifs Þorsteinssonar er, sem
hin fyrri bindi hans, þrungið af
þjóðlegum fróðleik og fjöiþætt
að efni. Og sami er snilldarbrag-
urinn á frásögninni og áður. Er
efni þessa bindis nokkuð meira
tengt við Borgarfjarðarhérað eitt'
en í hinum fyrri bindum. Þó er
þarna alllangur, fróðlegur og
skemmtilegur kafli með fyrir-
sögninni: „Frá Húnvetningum
fyrir 70—80 árum“, æskuminn-
ingar höfundar. Það kemur
skýrt í Ijós, að hinum unga
manni þótti Húnvetningar vera
ærið rismiklir á ferðalagi og
spöruðu ekki gæðingana, er þeir
riðu um sléttar grundir í hlað á
Húsafelli. Minnisstæðastur er
Kristleifi frá þessum tíma hóp-
ur Vatnsdælinga, sem riðu á
þjóðhátíðina á Þingvöllum 1874.
Eru í því sambandi nefnd nokk-
ur nöfn hefðar- og forystumanna
í því byggðarlagi. Horfði Krist-
leifur hugfanginn á þeysireið
þessara glæsilegu héraðshöfð-
ingja og hélt það mestu ham-
ingju hér á jörð að vera norð-
lenzkur stórbóndi og sveitar-
höfðingi.
Hefst bindi þetta á kvæði
Kristleifs um Kötlugosið 1918,
en það byrjar svo:
Katla undir fanna feld
féll í blundinn langa,
geyma mundi í iðrum eld
eins og bundinn fanga.
Vildi dvala vakna úr,
veðrið góða lofa.
Fimmtíu og átta ár í dúr,
er víst nóg að sofa.
En kvæðið endar á þessari
vísu. Þá var gosið um garð
gengið:
Gleymast undur, gróa sár,
glóir sól í heiði.
Nú hefir tindur Kötlu klár
kastað sinni reiði.
Þetta þriðja bindi endar á ald-
arminningu um séra Guðmund
Helgason prófast, sem lengi var
prestur í Reykholti. Séra Guð-
mundur var höfuðskörungur í
prestastétt og vinsæll af sókna-
búum. Hann var míkill búhöld-
ur og félagsmálamaður. Studdi
hann bændur þessa byggðarlags
með ráði og dáð í því að sinna
kalli hins nýja tíma, um við-
reisn og framfarir, er þá fór í
hönd. Um 1890 var byggð fyrsta
brúin í Borgarfirði á Hvítá á
Barnafossi. Var þetta afrek fyr-
irboði stærri tíðinda, er tímar i
liðu.
í bindi þessu eru sem áður
allmikið raktar ættir manna.
Sýmr það hve mikill ættfræðmg
ur Kristleifur var. Er ættfræðin
svo sem kunnugt er, mjög veiga
mikill þáttur í íslenzkri sagna-
ritun.
Kristleifur Þorsteinsson hefur
með þjóðlífslýsingu sinni lagt í
kjöltu þjóðar sinnar mikinn xróð
leik, sem lærdómsríkt er að
kynna sér.
Á því árabili, sem sagnaþættir
hans taka til, stendur þjóð vor á
tímamótum. Tímabil örbirgðar
og úrræðaleysis, sem svarf svo
fast að þjóðinni á þessum árum,
að stór hópur manna missti ger-
samlega trúna á landið og fram
tið þess og flýði í aðra heims
álfu, var að telja út. Birta af
nýjum degi skein yfir landið.
Nýrri von um úrbætur og úr-
ræði skaut upp í huga fólksins
og leysti úr læðingi bundin öfl,
er jukust að þrótti og þreki í
skjóli endurvaktrar trúar á bætt
an hag og bjarta framtíð. Öllu
þessu lýsir Kristleifur afburða
vel.
Sagnaþættir Kristleifs Þor-
steinssonar eru öllum fróðlegt og
athyglisvert lestrarefni. En alveg
sérstaklega vil ég í þessu efni
beina máli mínu til hinnar ungu
kynslóðar, sem nú er að vaxa
upp í landi voru, og þess fólks,
sem nú er komið á þroskaskeið
og hvetja það til að lesa sagna-
þætti þessa, kynna sér þann fróð
leik, sem í þeim er fólginn. Það
er hverri þjóð mikil nauðsyn og
heilladrjúgt að kunna sem
gleggst skil á sögu þjóðar sinn-
ar. Geta á eigin spýtur á traust-
um forsendum borið saman nú-
tíð og fortíð og dregið síðan
sínar ályktanir því. viðvíkjandi,
hvers vænta má af því, sem
framtíðin ber í skauti sínu. Þá
er og skylt að leiða athygli æsk
unnar að því, að við lestur þess-
ara sagnaþátta teygar hún af
tærri lind íslenzkrar tungu.
Verndun móðurmálsins er undir
stöðuatriði þess, að sönn menn-
ing geti þróazt og dafnað í landi
voru. Og minnugir skyldum vér
jafnan vera þess, að íslenzkri
tungu eigum vér það fyrst og
fremst að þakka, að vér erum
í tölu frjálsra og sjálfstæðra
þjóða.
Pétur Ottesen.
Nova Scotia
einn eftir
Kúbu, 8. des. (Reuter)
STJÓRNIN á Kúbu tilkynnti i
dag, að ákveðið hefði verið að
Þjóðnýta The Royal Bank of
Canada, en hann og Nova Scotia
bankinn voru einu erlendu bank-
arnir er komust hjá þjóðnýting.
unni 13. október sl. Ekki hefur
Nova Scotia bankinn enn verið
þjóðnýttur, en stjórn hans kveðst
ekki standa í neinum samning-
um við Þjóðbanka Kúbu og því
ekkert um það vita, hvort eða
hvenær röðin komi að þeim.
Ekki er enn Ijóst hvort bank-
anum koma einhverjar skaðabæt
ur vegna þjóðnýtingarinnar, en
fyrstu fréttir herma, að hún hafi
verið gerð með skilmálum er
bankastjórnin sætti sig við.
Staðfesting þeirrar fregnar hef-
ur ekki en fengizt hjá stjórn
bankans.
•JFiskurinn^tilbúinr^
á borðið
Húsmóðir skrifar: — Ég var
að lesa í Morgunblaðinu um
daginn hvernig íslenzkur
fiskur er seldur á amerískum
markaði. Þar er hann seldur
tilreiddur og þurfa húsmæð-
umar ekki annað að gera en
setja hann á borðið. Það hef-
ur oft hvarflað að mér hvílíkt
hagræði væri að því að fá
fiskinn keyptan þannig hér á
landi og væri fróðlegt að fá
upplýsingar um hvort nokk-
urra breytinga í þessa átt er
að vænta.
Fyrirspurn húsmóður er
hér með komið á framfæri til
réttra aðila.
• Útvarpsmessurnar
og jólin
Velvakanda hefur borizt
eftirfarandi bréf:
— Ég las í blöðunum um
daginn útdrátt úr grein eftir
séra Gunnar Árnason í Kirkju
ritinu, þar sem hann telur út-
varpsmessurnar fara meira og
minna fyrir ofan garð og neð-
an hjá fjöldanum, og mér
skildist að þær ættu varla
lengur rétt á sér sökum þess,
hve þeim væri misþyrmt á
samkomustöðum, vinnustöð-
• um o. s. frV.
En nú nálgast blessuð jólin
einu sinni enn, með öllum
sínum hátíðleik og mörgu út-
varpsmessum, sem því miður
fara ekki síður fyrir ofan
garð og neðan hjá miklum
fjölda hlustenda, t. d. vegna
gestaboða, matseldar, o. 11.,
þó blessað útvarpið sé samt
oftast látið vera opið á með-
an. Jafnvel aftansöngurir.n á
aðfangadag er engin undan-
um sagt, að yfir 80% sitji við
matarborðið og hámi í sig
jólakræsigarnar meðan hann
er fluttur.
• Útvarpfrá
Kristskirkju?
Nú langar mig til að koma

FERDIIMANR
☆
með eina uppástungu. Hún
hefur kannske komið fram
áður, án þess að ég hafi tekið
eftir því. Hvernig væri að út-
varpa miðnæturmessunni frá
Kristskirkju í Landaaoti einu
sinni? Ég hef sótt þá messu
nokkuð oft þegar ég nef haft
aðstöðu til undanfarin jól, þó
mótmælandi sé, enda fjöldi
þeirra þar, og ég get vart
hugsað mér dásamlegri né
hátíðlegri stund jólanna en
einmitt þá. Hinn fagri ka-
þólski hátíðasöngur og mess-
an sjálf, hlýtur að hrífa, og
það er eina kirkjan hér þar
sem heyra má sungna hina
fögru þýðingu Matthíasar
Jochumssonar á fegursta jóla
sálminum: „Stille Nacht, Heil
ige Nacht“, sem hann rétti-
lega þýðir: „Hljóða nótt, Heil-
aga nótt‘“, og sem mér finnst
alltaf fallegri en „Heims um
ból“.
Auðvitað geng ég þess ekki
dulinn, að útvarp frá Krists-
kirkju á jólanótt verður aldr-
ei eins og að vera þar sjálfur
staddur. En einmitt á þessum
tíma eru blessuð börnin flest
sofnuð, sæl með sínar gjafir,
en fullorðna fólkið situr þá
oftast og er að „slappa aí“
eftir erfiði og ánægju kvölds-
ins, og mundi vafalaust aldrei
vera móttækilegra fyrir há-
tíðlega jólamessu, en einmitt
þegar sjálf jólanóttin er að
ganga í garð.
Fróðlegt væri að heyra
hvort þetta hefði aldrei kom-
ið til mála áður. — 1 ná-
grannalöndum okkar er þetta
gert, þó ekki sé kaþólskan
ríkistrú þar, og því má ekki
reyna þetta einu sinni hér?
— Bóas.