Morgunblaðið - 18.12.1960, Qupperneq 6

6
M O R C V N B f 4 O 1Ð
Sunnudagur 18. des. 1960
í DÖGLiM
„Ennþá hafa dagarnir
sín dularfullu bros“,
segir skáldið í þessar síðustu bók
sinni. Og enn yrkir Davíð Stefáns
son fögur og heillandi ljóð, sem
saekja unað og anda í hið dular-
fulla bros daganna. Eg veit ekki,
hvort ég hefi nokkum tíma
skynjað fegurð morgunsins af
dýpri nautn en þegar ég heyrði
Davíð lesa úr þessum nýju kvæð-
um sínum, og seiður raddarinnar
gæddi orðin lifandi sál skálds-
ins. Mér fannst, að ég hefði
aldrei fyrr séð móður jörð rísa
svo morguntæra úr djúpi rúms
og tíma. Og þá er áreiðanlega vel
gert, ef orðin megna að taka fram
sjálfri morgundýrð Eyjafjarðar.
En sú dýrð hefir laugað sál
Davíðs frá fyrstu bernsku. Hún
er orðin samgróin innsta eðli
hans, æviljósið bjarta, sem lýs-
ir veginn fram til ókunnra
stranda.
„í dögun" nefnir skáldið þessa
nýju bók sína, og má vera, að
sumum virðist kynlegt við fyrstu
heyrn. Er hann að hæðast að
okkur, gamall maðurinn, eða er
hann orðinn ær? kunna einhverj-
ir að spyrja. En Davið er hvorki
ær né heldur hæðist hann að
neinum, sem á hreint og íslenzkt
hjarta. Eg skal ekki segja, hvað
hann kynni að gera við hina. En
„í dögun" er réttnefni á fleiri en
einn veg, enda ber fyrsta kvæði
bókarinnar það nafn, og morgun-
lýsingar er að finna víðar í bók-
inni. Sannleikurinn mun og sá,
að mörg Ijóðin munu til orðin í
dögun, því að Davíð er árrisull
og skynjar djúpt unað þess, er
kyrrð naeturinnar breytist í fögn
uð dagsins. Morgunsólin verður
honum „gleði himins", og hann
nýtur þess að vakna til nýs iífs
með nýjum morgni:
„Er sálin rís úr svefnsins
tæru laug,
er sælt að finna líf í hverri
taug“,
blóði, heldur ómur „frá ókunnu
landi“. Ein setning varð mér öðr-
um fremur minnisstæð úr þeirri
bók, af því að mér fannst nún
táknræn fyrir anda bókarinnar:
„Gegnum alla heimsins harma
hillir undir hvítan bjarma“.
Yfir kvæðunum voru töfrar hins
hvíta bjarma. Eg mundi segja
líkt um þessa bók. Og þó er hún
ef til vill dulari en hin fyrri, enn
fínlegri í skáldlegri fegurð sinni.
Davíð fer víða til aðfanga í
þessari nýju bók sinni, allt frá
Ódáðahrauni til Sínaífjalls og í
rústir Babylonar. Hann yrkir um
íslenzka menn og útlenda, Jónas
Hallgrímsson og Djengiskhan,
Diogenes og Látra-Björgu. Hann
leitar fegurðar — og finnur —
í Atlantis hinu týnda, og hann
glettist við samtíðina í kvæði
eins og Hrapið. Annars eru á-
deilukvæði hér færri en stund-
um áður, og gefur það bókinni
mildari svip. En Davíð sKortir
sízt yrkisefni. Hugur hans er
frjór, og í sýn hans vakir jafnan
andi, andi listrænnar fegurðar og
heilbrigðrar lífstrúar. Þess vegna
lesa menn ljóð hans sér til nautn
ar og hollustu í senn, og er þá
bezt, þegar slíkt getur farið sam-
an. En nútímalist hefir hætt til
þess um of að ganga upp í eigin
dul og hverfast um of í sjálfa
sig. Hún hefir gleymt því, að
listin er þjónn, ekki herra. En
frjáls þjón*.
„f sálir v»rar streymir óðsins
andi
frá æðri heimum, þjóð og
föðurlandi",
Davíð Stefánsson
segir Davíð í litlu fallegu ljóði,
sem hann nefnir Þagnarljóð (Eg
leyfi mér að skjóta því hér inn,
að Davíð skynjar sterkt ljóðrænu
þagnarinnar). Þó að Davíð komi
víða við, munu hér taldar upp-
spretturnar þrjár, sem hann hef-
ir löngum sótt mest til. Allir vita,
að Davíð er manna þjóðlegastur,
og fátt mun honum heilagra en
„ættjörðin góða“. Um hann
mætti segja það, sem Matthias
kvað um móðurbróður hans, Ólaf
Davíðsson: „Sál vors lands var
sálin hans“. Og enn knýr Davíð
hinn þjóðlega streng. Nægir að
benda á Þrettándakvöld jóla,
skemmtilega davíðskt kvæði, til
þess að sýna, að andi þjóðsagn-
anna er honum ekki þorrinn,
heldur getur enn runnið saman
við verúleika stundarinnar. Þá
er einnig að finna gullfallegar
náttúrulýsingar, eins og í Fjalla-
vatn, með norðlenzkum tærleika.
Og náttúran er víða nálæg, og
sú náttúra er íslenzk og eilíf í
senn. Ungur batt Davíð tryggð
við móðurskaut náttúrunnar,
og hann hefir reynt, „að ljóðið
grær við náttúrunnar brjóst",
eins og hann segir í snjöllu kvæði
um Ómar Kajam, þar sem all-
mikið er að finna af Davíð sjálf-
um. Og í spaklegu kvæði um
Diogenes má sjá, að Davíð er
ekki mikið gefið um þá, sem
„þykkum veggjum unna“, enda
tvísýnt, hvað verður um mann-
lega heilbrigði, þegar öll mann-
leg hugsun verður komin undir
þak. En Davíð er hinn óspillti
sonur náttúrunnar og fegurð
hans heilbrigð. Hann hefir borið
gæfu til að safna í sig ljósi him-
ins og sólskini áranna. Hann hef-
ir aldrei verið úrkynjunarskáld,
sem sótt hefir innblástur í ljót-
leika og sjúklegt hugarfar. Ljóð
Davíðs hafa aldrei verið „bölva-
blóm“ (fleurs du mal), sprottin
á sorphaug mannlegrar spilling-
ar. Tengsl hans við náttúruna og
tryggðin við upprunann hafa
forðað því. í gegnum fegurð
lands síns hefir hann skynjað
fegurð jarðarinnar. Honum næg-
ir að segja aðeins: „Vor jörð. Vor
jörð“. (síðustu orðin í kvæðinu
Um páskaleytið), til þess að vér
skynjum allan unað og munað
vorrar jarðar. Svo sterk er skynj
un hans, að orðin, hin venju-
legustu orð, verða heit af tilfinn-
ingu hans. Slíkt er að eiga guða-
neistann. Og fegurð jarðarinnar
vex yfir sjálfa sig. Hún verður
fegurð heimsins, fegurð guðs.
Skynræn nautn skáldsins verð-
ur trúarleg dul. Gegnum ást
sína á landinu og náttúrunni hef-
ir skáldið vaxið til æðri heima.
Það virðist mér auðkenni þess-
arar síðustu bókar. Og skáldleg
fegurð hennar verður að tærari.
Er vafamál, hvort hér er ekki
að finna sum fegurstu kvæðin,
sem Davíð hefir ort. Eg nefni
segir hann. Og sæll hver sem
slíkt getur með sanni sagt á þess-
ari öld morgunhöfgans. En birta
morgunsins verður Davíð meira
en Ijós þessa heims. Hún verður
jafnframt fyrirheit æðri og feg-
urri heima. Árbjarmi bókarinnar
er í senn verulegur og táknrænn,
af þessum heimi og öðrum.
Fyrir um það bil áratug var
Davíð vanheill, og munu þá
ýmsir hafa haldið, og ef til vill
hann sjálfur, að dagsverkinu
væri lokið. En Davíð sótti aftur
í sig veðrið. „Ljóð frá liðnu
sumri“ komu út 1956. Vinir
skáldsins urðu ekki fyrir vor,-
brigðum. Ungur hafði Davíð sótt
þroska í veikindi. Þá höfðu veik-
indin eflt lífþrá hans. Nú höfðu
þau dýpkað himinþrá hans.
Davíð var enn hann sjálfur —
og mun seint verða annað- — en
þó var tónninn eilítið breyttur.
Söngvaiseiður lífsins var ekki
lengur dynur í ólgandá æsku-
• Myrkrið býður
hættunni heim
Hér í dálkinum var um dag
inr. drepið á skammdegis-
myrkrið og hætturnar á göt-
unum meðan það er sem mest
Ýmsir hafa hringt í Velvak-
anda og lagt áherzlu á að
þar hafi sízt verið ofmælt.
Eg átti t.d. tal urn þetta yið
strætisvagnabílstjóra, sem tel
ur það stórhættulegt hve bið
stöðvar strætisvagnanna eru
illa upplýstar. Sagð: hann
mér að fyrir 1—2 árum hefðu
strætisvagnastjórar gert laus
lega rannsókn á því hve marg
ar af biðstöðvum bæjarins
væru upplýstar og komizt, að
þeirri niðurstöðu að það væri
aðeins helmingurinn. Strætis
vagnstjórafélagið hefði svo
sent beiðni um að þessu yrði
kippt í lag til viðkomandi að-
ila. Ekki kvaðst hann hafa
heyrt neitt um málið síðan
eða geta séð að nokkuð hafi
verið aðhafst í því.
En þetta myrkur á bið-
stöðvunum býður margskon-
ar hættu heim. Þarna bíður
fólk, sem gengur kannski
fram í götuna þegar bíllinn
kemur og sézt þá ekki fyrr
en full seint, ef hált er á göt
unni og erfitt að stöðva bíl-
ana. Aðrir vegfarendur aka á
fullri ferð eftir götunni, fram
hjá biðstöðvunum án þess að
sjá þær eða draga úr ferð.
Strætisvagnastjórarnir sjálfir
sjá varla aftur með vögnun-
um, þar sem fólkið er að fará
út. Og hefur komið fyrir að
fólk hafi festst í hurðinni af
þeim sökum, því þó pera sé
inni í vagninum yfir dyrun-
um, sézt ekki vel frá bílstjór
anum að öftustu hurðinni ef
myrkrur er úti og margt í
vagninum. Sums staðar er sá
háttur að götur pru aðeins
lýstar öðrum megin. Eru bíl
arnir þá í ágætri birtu er þeir
aka í aðra áttina og biðstöðv
ar sæmilega upplýstar. Hinn
helmingur vegarins og bið-
stöðvar þar eru í algeru
myrkri. Nú í svartasta skamm
deginu finna menn ennþá
meira til þessa en endranær
og þörfin brýn að bæta úr.
• Drasl í göngunum
X tilefni ummæla Velvak-
anda um göngin undir Miklu
brautina, tók Hlíðarbúi einn
sig til og athugaði göngin,
sem standa opin. Hafði hann
oft séð krakka fara gegnum
þau undir götuna, til að losna
við bílaumferðina. En strax
upp úr Þrjú sjást þar ekki
handaskil. Krakkar fara samt
sem áður niður í myrkrið.
Maður þessi fór þangað með
vasaljós og sagði að þarna
lægi alls konar drasl, dósir og
timburfatningar, og gseti fólk
t.d. Stjörnudraum og set að lok-
um lítið kvæði, Skógarhindm,
sem mér finnst fallegast af öllu
í einfaldleik sínum og fínlegum
tærleika:
Langt inn í skóginn leitar hindin.
særð ,
og leynist þar, sem enginn J
hjörtur býr,
en yfir hana færist fró og værð.
Svo fjarar lífið út. .
Ó, kviku dýr,
reikið þið hægt, er rökkva tekur
að,
og rjúfið ekki heilög skógarvé,
því lítil hind, sem fann sér
felustað,
vill fá að deyja ein á bak við tré.
Um blóð, sem fyrr var bæði ungt
og heitt,
mun bleikur mosinn engum segja
neitt.
En þú, sem veizt og þekkir allra
mein,
og þú, sem gefur öllum lausan
taum,
lát fölnað laufið falla af hverri
grein
og fela þennan hvíta
skógardraum.
Er fuglar hefja flug og
morgimsöng
og fagna því, að ljómar dagur
nýr,
þá koma öll hin ungu, þyrstu dýr
að uppsprettunnar silfurtræu
lind — „
öll, nema þessi eina, hvíta hind.
Um slíkt kvæði tala ég ekki.
Hér hæfir aðeins auðmjúk þögn.
Enn er margt ótalið. Eg veit,
að margir fagna því að finna
hér hinn gamla Davíð, sem ung-
ur stóðst manndómsraun frægðar
innar og hefir aldrei látið hé-
gómatildur heimsins gera sig að
minni manni. Enn er rödd hans
auðkennd, karlmannleg, drengi-
Frh. á bls. 23
hæglega slasað sig á þessu,
þegar það væri að þreyfa sig
í gegn. Æskilegt væri auð-
vitað að draslið yrði fjarlægt
og Ijós sett í göngin, sem væru
mjög þarfleg, og vel til fund
ið að setja þau þarna. Ef ekki,
þá þarf að loka þeim, svo
ekki stafi a.m.k. hættt a£
þeim.
^Hve^stórhluti?
Fyrir helgina var verið að
bjóða upp smyglvarning þann
sem tollgæzlan hefur gert
upptækan. Þar flugu m.a. út
hverjar 10 tylftirnar og 25
tylftirnar af brjóstahöldum á
fætur öðrum fyrir drjúgan
skilding. Það er dálítið fróð
legt að hugleiða hve mikið af
þessari vöru kemur inn í land
ið eftir löglegum leiðum. Frá
Bandaríkjunum komu árið
1959 aðeins 10 kg. af brjósta-
höldurum, lífstykkjum og
þess háttar vöru. Umfram
magnið sem hér sást á árinu
má búast við að hafi komið
eftir krókaleiðum. AUt magn
ið af þessum vörum yfir árið
var 3,9 lestir, mest frá Aust
ur-Þýzkalandi.
Og ef við athugum aðra
vöru, sem sagt er að sjómenn
smyglf gjarnan frá Bandaríkj
imum nælonsokkana, er út-
l.oman eitthvað á þessa leið.
Kvennælonsokkar og aðrir
sokkar og leistar úr gerfiefn
um eru í sama flokki á skrám
yfir innflutning, en gera má
ráð fyrir að nælonsokkar séu
bróðurparturinn. 23,3 lestir af
þessum vamingi voru fluttar
inn 1959 að verðmæti 4,178
þús. kr., mest frá Austur-
Evrópulöndunum, aðeins 41
kg. (með umbúðum) af sokk
um kom frá Bandaríkjunum.
Hvað haldið þið, stúlkur, að
það sé stór hluti af amerísku
nælonsokkunum, sem sáust á
fótleggjum íslenzkra kvenna
á árinu?