Morgunblaðið - 21.12.1960, Blaðsíða 1

II
fftwpmMal* t*
Miðvikudagur 21. des
íslenzk framleiðsla við
mynni Thems-fljdts
BRETAR hafa jafnan verið hin
mesta fiskneyzluþjóð. Þeir hafa
jafnan átt mikinn fiskiskipaflota,
sem hefur skarkað á miðunum
umhverfis Bretlandseyjar og að
sumu leyti eyðilagt þau og þeir
hafa líka, eins og Islendingum
er kunnugt um sótt stíft á fjar-
læg mið.
Til Englands herst ferskur
fiskur frá mörgum nágranna-
löndum, frá fslandi, Færeyjum,
Noregi, Danmörku og Hollandx.
Honum er landað í tiltölulega fá-
um fiskihöfnum og dreift út um
allt landið. Er að vísu sagt að
dreifingarkerfi beirra sé gamait
og úrelt, en þó getur hver sem
ferðast um England sannfærzt
um það, að ferskur fiskur er til
í hverju plássi jafnvel langt inni
í landi.
Á yrri ferðum til Englands hef
ég komið snemma morguns á
hinn fræga Billingsgate fiskmark
að, þar sem burðarkarlarnir eru
ærið svolalegir, en þar er mikill
hraði og hreyfing á öllu. Og æ-
tíð er skemtilegt að koma inn í
enskar fiskbúðir. Við heyrum
stundum telað um það, að gæði
fisksins séu ekki nógu mikil þar,
-— ég skal ekki um það segja, en
fjölbreytnin er alveg otrúleg í
ensku fiskbúðunum og fölna í.s-
, lenzkar fiskbúðir aiveg gersam-
lega. við hliðina á þe'm Þarna
fást auðvitað þorskur og ýsa, ó-
tal tegundir af kola og skötu,
lúða, síld bæði fersk og söltuð
eða reykt, makríll, túnfiskur og
ekki má gleyma lifandi hollenzk-
um eða dönskum ál, sem iðar
þar í einhverjum kassanum.
Önnum kafnar húsmæður
Það má ímynda sér að það sé
erfitt í slíku landi að ætla að
koma inn á markaðinn frystum
fiski, en þó stefnir æ meira í þá
átt í Bretlandi, að frysti fisk-
markaðurinn tekur stór aukning-
arstökk og þá kannski sérstak-
lega hinn tilreiddi matur. f Eng-
landi verður sú þróxm eins og í
öllum öðrum löndum, að hús-
freyjurnar eru mikið farnar að
vinna úti til að auka tekjur heim
ilisins og þá finnst þeim miklu
þægilegra að taka í töskuna sína
pakka af frystum fiski, sem í
sumum tilfellum þarf aðeins að
hita upp, — heldur en að fara að
skera í sundur og tilreiða fersk-
an fisk. Því er fyrirsjáanlegt, að
freðfiskmarkaðurinn á eftir að
vaxa stórkostlega í Bretlandi á
næstu árum. Hann hefur þegar
hin síðustu ár tekið all stórt
stökk, en á eftir að vaxa enn
meir. Og nú eru fisksalarnir
smámsaman að kaupa sér kæli-
skápa til að sýna og geyma hina
frystu vöru í, þeir eru að vísu
tregir til vegna gamallar íhalds-
semi, en verða að fylgjast með
straumnum eins og aðrir. Það
hefur og hjálpað frysta fiskinum,
að minna hefur verið um ferska
fiskinn en áður og verðið á hon-
um hærra. En fiskur er ella
venjulegasta og ódýrasta fæðan
í Bi’etlandi.
Hér hefur hin íslenzka Sölu-
miðstöð hraðfrystihúsanna sótt á
og leitað eftir mörkuðum. Hef-
ur henni- orðið allvel ágengt síð-
ustu árin. Hér, eins og í Ameríku,
hafa íslendingar orðið þess var-
ir, að aukningin er og verður
jnest í tilbúnum réttum. Er óvið-
unandi að eiga þann markað ein-
göngu undir stórum brezkum
framleiðslufyrirtækjum, sem
taka fiskinn til framleiðslu sinn-
ar aðeins þar sem hann býðst ó-
dýrast í hvert sinn. Hefur sölu-
miðstöðin því þegar farið út í
sömu sálmana og í Ameríku, m.a.
til að draga úr verðsveiflum, að
setja á sitofn sína eigin fisk-
verksmiðju til framleiðslu á txl-
búnum fiskkökum. Þetta hefur
auðvitað vakið upp andspyrnu
stærstu fiskhringanna brezku, en
með því hefur varan sem Sölu-
miðstöðin býður viðskiptamönn-
um sínum í Bretlandi orðið fjöl-
breyttari og auðveldara að koma
henni út þannig.
Farið til Gravesend
Fiskverksmiðja Sölumiðstöðv-
arinnar í Englandi hefur nú
starfað í 2% ár og reksturinn
gengið upp og niður. Um tíma
var pakkað tilreiddum fiski fyr-
end virðist vera þéttbýli með-
fram Tems-fljóti með verksmiðj-
um og hafnarmannvirkjum á
stöku stað.
Við höfum aðeins gengið stutta
leið frá járnbrautarstöðinni í
Gravesend, þegar Jón Gunnars-
son bendir okkur á gamallegt
múrsteinshús. Þetta er sjálf verk
smiðjan, framan á því er lítið
tréskilti með nafninu „Fresh
Frozen Fillets“, en svo kallast
sölufyrirtæki Sölumiðstöðvarinn-
ar í Bretlandi. Sjáum við af heit-
inu, að ekki hefur við nafngjöf-
ina verið gleymt hinni gömlu ís-
lenzku hljóðstafasetningu.
Húskaupin
Þarna taka á móti okkur fs-
lendingurinn Hjalti Einarsson,
sonur Einars Guðfinnssonar í
Bolungarvík, — sem er verk-
smiðjustjóri og enskur maður,
Einn al 19 sendiferðabílum Sölumiðstöðvarinnar í Englandi.
Bílarnir eru einangraðir og búnir frystitækjum. Vörumerkið
Icelandxc skráð á þá stórum stöfum.
keypti það fyrir 9 þúsund sterl-
ingspund.
Húsið sjálft var að vísu í nið-
urníðslu, en því fylgdu þó frysti-
klefar og ýmis frystiáhöld. Sumt
af þessu hefur orðið að gera upp
og byggja hluta af húsinu upp
að nýju. En aðalatriðið er, að
lóðin er fremur rúmgóð og hún
liggur út að bakka Tems-fljóts-
ins og vel getur verið að það
hafi ekki svo lítið að segja, því
að spara mætti flutningskostnað
með því að láta uppskipunar-
pram.ma flytja fiskinn beint frá
skipi að húshlið og var gert ráð
fyrir því við endurbyggingu, að
Starfsstúlkur í Gravesend pakka steiktum fiskkökum niður.
ir einn af stóru hringunum, en
hann hljóp svo fljótt í burtu, svo
nokkur afturkippur kom í fram-
leiðsluna. Síðan er pakkað ein-
göngu undir merkinu „Iceland-
ic“. Hefur það nú gengið ágæt-
j lega upp á síðkastið, svo að von-
ir standa til að verksmiðjan
verði áfram fullnýtt.
Verksmiðjan er staðsett í bæn-
um Gravesend ~við mynni Tems-
fljóts. Það var liður í kynnis-
ferð SöhlThiðstöðvarinnar nú fyr-
ir nokkru að fara með frystihúsa-
menn og blaðamenn þangað út
eftir og sýna þeim þessa verk-
smiðju. Lögðum við að stað þang
að snemma dags. Þar rétt við hið
fræga Trafalgar-torg og minnis-
merki Nelsons flotaforingja er
Charing Cross járnbrautarstöðin.
Á henni tókum við hraðlest til
Gravesend, og tók ferðin um 40
mínútur. Lá leiðin fyrst yfir
Tems-fljót rétt fyrir framan hina
miklu og frægu þinghúsbyggingu
en síðan gegnum verksmiðju-
hverfi og hin sérkennilegu og
heldur ömurlegu verkamanna-
hverfi, gömul hús gerð úr rauð-
um múrsteini, en svo óhrein af
ryki og sóti, að varla sést í múr-
steininn. Alla leiðina út í Graves
Mr. Denis Edge sem er fram-
kvæmdastjóri sölufyrirtækisins.
Ganga þeir með okkur um verk-
smiðjuna og sýna okkur hana.
Er hún á allan hátt miklu minni
en verksmiðja sú í Nanticoke í
Bandaríkjunum sem ég hef áður
lýst.
Hjalti segir okkur, að þetta sé
gamalt hús. Það muni hafa verið
byggt kringum 1920 og hafi ver-
ið starfrækt síðan 1924 sem ís-
hús. Það framleiddi aðallega ís
til heimila, en síðan ísskáparn-
ir ruddu sér til rúms hefur slík
ísframleiðsla dregizt mjög sam-
an og upp úr 1950 lagðist hún
niður hér.
Upp úr 1955 var Sölumiðstöð-
in að leita fyrir sér um verk-
smiðjupláss og stóð þá í samn-
ingum við fyrirtæki eitt í bæn-
um Crawley, en þeim kom ekki
saman um kaupverð og slitnaði
upp úr samningum. En þegar svo
var komið, kom einn af stjórn-
armönnum í fyrirtækinu, sem
rey i hafði verið að semja við, að
máli við íslendinga og þóttist
vita af ágætu plássi sem þeir
myndu geta fengið fyrir skap-
legt verð. Það var þetta hús og
varð það úr að Sölumiðstöðin
hægt væri að koma löndunar-
tækjum þar fyrir.
Framleiðsla hófst 1958
Við höfðum ekki séð ána frá
götunni, en nú sýndi Hjalti okk-
ur fram fyrir húsið. Þar blasti
mynni Tems-fljóts við og var
mikil umferð um það af alls kon-
ar skipum inn til Lundúna. Há-
flæði var og virtist aðdjúpt upp
að húsveggnum og auðvelt að
koma uppskipunarpramma þang
að. En mikill munur flóðs og
fjöru er á þessum stað og þegar
háfjara er, þá er þurr fjaran
undir húsveggnum.
Lóðin er um 50 metrar á lengd
og nálægt því 500 fermetrar á
stærð. Innst á henni eða næst
götunni er þriggja hæða múr-
steinshús. f því er matsalur fyr-
ir starfsfólk og skrifstofur verk-
smiðjunnar og sölufyrirtækisins.
í bakhúsum eru fjórar frysti-
geymslur sem hver tekur 300
tonn og svo vinnusalurinn sem
hinn tilreiddii fiskur er franv
leiddur í.
Verksmiðjan sem við skoðuð-
um í Gravesend var á allan hátt
í smærri mælikvarða en verk-
smiðjan í Naticoke í Bandaríkj-
unum. Framleiðsla hófst í hennl
í apríl 1958 og var þetta fyrsta
fiskverksmiðjan í Englandi í
eigu útlendra manna. Að þessu
leyti var Sölumiðstöðin einnig
alger brautryðjanai í Bretlandi.
Nú koma fleiri á eftir, t.d. er
norska frystihúsafélagið Findus
nú að byggja nýja og rxsastóra-
fiskverksmiðju í Grimsby. Fannst
mér er ég gekk um þessa litlu
Gravesend-verksmiðju, að betra
hefði verið að byggja nýja verk-
smiðju upp frá rótum, en hola
henni hér niður í þessum gömlu
múrsteinshúsum. Virðist mér að
verk- og vörunýting geti ekki
verið eins góð í þessu gamla húsi
eins og í nýtízku verksmiðju-
byggingu. Allt stafar þetta af
því, að lítið fjármagn liggur á
lausu hjá okkur og svo fara Norð
menn fram úr okkur með því að
reisa nýtízkulega verksmiðju
með fullkomnustu verknýtingu.
Hérna í Gravesend vinna 25
konur og 10 karlmenn bæði við
verksmiðjuna og skrifstofuna.
Hér er aðeins unnið í einni vakt.
Það er auðvelt að ráða konur til
starfa hér, þær eru nær því all-
ar húsmæður hér í bænum. Hitt
er erfiðara að fá karlmenn til
starfa, því að í nágrenninu er
mikið starf fyrir þá t.d. í stórum
sementsverksmiðjum í nágrenn-
inu og við hafnarmannvirkin
miklu meðfram Tems.
Hörð samkeppni
Við ræddum nú um sinn við
framkvæmdastjóra sölufyrirtæk-
isins, Mr. Denis Edge. Hann
sagði að hér í Bretlandi væri
mjög harður aðgangur á fisk-
markaðnum. Verzlunarálagning
á fisk væri tiltölulega lág og
hefði það smásaman leitt til þess
að fáir stórir auðhringir hefðu
safnað togaraflotanum og dreif-
ingarkerfinu í sínar hendur og
stefndi stöðugt í þá átt að allt
kæmist í fárra hendur.
Hann taldi að um tvær leiðir
væri að ræða til að komast inn
á fiskimarkaðinn. önnur væri
sú að verja feikilega miklu fé til
auglýsinga og taka markaðinn
þannig með trompi, hin væri að
miða við hægfara þróun, við-
halda stöðugt vörugæðum, en
eyða ekki miklu fé í auglýsing-
ar. Þessa seinni leið færi Sölu-
miðstöðin, líklega meðfram
vegna þess, að hún hefði ekki
nóg fé til auglýsinga.
Við höfum reynt að hefja smá-
auglýsingaherferðir á vissum
svæðum, sagði Mr. Edge, en þær
hafa borið minni árangur en við
vonuðum, fyrst og fremst af því
að stóru fiskhringarnir hafa
svarað henni á hverju svæði með
því að fylla fiskskápa kaup-
mannanna, svo þeir höfðu ekkert
pláss til að auka kaupin frá okk-
ur.
Mr. Edge sagði að það væri
erfitt fyrir fslendinga að hafa
aðeins fram að bjóða fisk. Keppi-
nautarnir svo sem hið risastóra
Birds Eye bjóða hins vegar auk
Framh. á bls. 2