Morgunblaðið - 03.01.1961, Blaðsíða 11

Þriðjuðagur 3. janúar 1961
MORCVNBLAÐIÐ
11
Framundan er
bil stöðugs verð-
i efnahags
Fórnirnar hafa borið árangur
öppsprettur nýrrar fjúrmagnsmyndunar opnast
ÚtvarpsrœSa Ólafs Thors forsœtisraðherra
á gamlárskvöld
ÞAÐ mun víðast venja, að
þeir sem fá fé að láni, geri
lánardrottnum sínum reikn-
ingsskil um hver áramót, svo
að séð verði, hvort þeir eru
verðugir lánstraustsins.
Þeim, sem fá traust og
völd að láni, ber ekki síður
skylda til reikningsskila.
Fyrir því mun til þess
ætlazt af mér, að ég skýri
nú þjóðinni frá hversu horf-
ir um þá viðreisn, sem ríkis-
stjórnin og flokkar hennar
hófu á öndverðu þessu ári
og komin er nokkuð áleiðis,
enda þótt langt kunni að
reynast í land og bæði blind-
sker og brimsjóar á leiðinni.
★
Það eru þrjár spurningar,
sem ég þá einkum vil gera
skil, en það eru einmitt þær
spurningar, sem oftast hefur
verið beint til mín af þeim
mönnum, sem á annað borð
vilja ræða vandamálin af
einlægni:
í fyrsta lagi:
Var nauðsynlegt að grípa
til jafn róttækra úrræða
og ríkisstjórnin gerði?
í öðru lagi:
Hvar erum við nú á vegi
staddir?
1 þriðja lagi:
Hvað er framundan?
★
Það var sannfæring ríkis-
stjórnarinnar, að algjör
stefnubreyting í íslenzkum
efnahagsmálum væri nauð-
synleg um síðustu áramót,
vegna þess að sú stefna, sem
þá hafði verið fylgt um langt
skeið, hefti sókn þjóðarinnar
til framfara og velmegunar.
Þessi uppbóta- og verðbólgu-
stefna gerði íslendinga sífellt
háðari erlendum lántökum
og reyrði atvinnulífið í hafta
fjötra. Hún var á góðri leið
með að lama viljaþrek þjóð-
arinnar og trú hennar á það,
að hún gæti hafið sig upp úr
erfiðleikunum af eigin ramm
leik. í stað samstillts átaks
og almennrar fórnar, sem
nauðsynleg var, til að koma
efnahagsmálum þjóðarinnar
á réttan kjöl, kafnaði öll
viðleitni árum saman í tog-
streitu hagsmunahópanna
innbyrðis. Þjóð, sem þannig
bregzt við vandamálum sín-
um, er vissulega í hættu
stödd.
Enn alvarlegra var þó á-
stand íslenzkra efnahags-
mála, þegar það var skoðað
í ljósi þeirrar þróunar, sem
samtímis átti sér stað með
öðrum þjóðum. Höftin, upp-
bæturnar og verðbólgan,
spruttu upp úr erfiðleikum
kreppu- og styrjaldarára.
Nágrannaþjóðir okkar í Ev-
rópu tóku að losa sig úr viðj-
um þeirra skömmu eftir
styrjöldina, og varð það upp-
haf eins hins mesta fram-
faraskeiðs í sögu þeirra. Síð-
astliðinn áratug og þá ekki
sízt síðustu fjögur, fimm ár-
in hefir framleiðsla þeirra
farið ört vaxandi. Á hefir
komizt fullt frelsi á flestum
sviðum gjaldeyris- og inn-
flutningsmála og lífskjörin
stórbatnað. Jafnframt hafa
þessar þjóðir fært sig saman
til æ nánara samstarfs, m. a.
með stofnun tollabandalags
og fríverzlunarsvæðis, sem
menn eru sannfærðir um, að
muni færa þátttökuþjóðun-
um vaxandi velmegun á
komandi árum.
Dæmi þessara þjóða, sem
margar höfðu þurft að reisa
allt efnahagskerfi sitt úr
rústum styrjaldarinnar, mátti
vera okkur áminning um
það, að okkar eigin vand-
ræði væru sjálfskaparvíti, en
ekki óumflýjanleg örlög. Þá
var það og áhyggjuefni, að
íslendingar voru að verða
viðskila við nágrannaþjóðir
sínar. Eftir því sem hagur
Evrópuþjóðanna batnaði,
frelsi í viðskiptum þeirra
jókst og samvinna þeirra
varð nánari á öllum sviðum,
hlaut aðstaða okkar á er-
lendum mörkuðum að versna
og þar með möguleikarnir til
að bæta lífskjörin til jafns
við aðrar' þjóðir. Því hversu
lengi getur 180 þús. manna
þjóð staðizt samkeppni í
heimi stórra, frjálsra mark-
aða, fjöldaframleiðslu og sí-
breytilegrar tækni, ef hún
fjötrar sig í viðjar eigin
hafta og lamar þannig lífs-
þrótt sinn og viljaþrek?
Hversu lengi varðveitir sú
þjóð frelsi sitt og sjálfstæði?
Hér var því að dómi
ríkisstjórnarinnar ekki um
neitt að velja. Aðeins al-
gjör stefnubreyting í efna
hagsmálum gat forðað
þjóðinni frá þeim voða,
sem fyrir dyrum var. Rík-
isstjórnin hófst því handa
um að framkvæma rót-
tækar aðgerðir á flestum
Ólafur Thors forsætisráðherra.
sviðum efnahagsmálanna,
sem óhjákvæmilega hlutu
að kosta allan almenning
í landinu miklar fórnir,
enda þótt ráðstafanir væru
gerðar til að draga úr
kjaraskerðingu barnafjöl-
skyldna og aldraðs fólks.
Óþarft er að fjölyrða um,
að sérhver ríkisstjórn vill
gjarnan geta gefið almenn-
ingi, sem að síðustu mun
dæma hana af verkum henn-
ar, gull og græna skóga, í
stað þess að krefjast af hon-
um mikilla fórna. Þess vegna
hlaut ríkisstjórnin að spyrja
sjáífa sig, eins og almenn-
ingur hefur spurt:
Hvort ekki væri hægt að
ganga skemmra? Hvort ekki
væri auðið að ná .sama marki
á lengri tíma, með minni
þrengingum?
Svar ríkisstjórnarinnar
felst í gjörðum hennar. Hún
sá, að engin millileið var
möguleg. Það yrði að horf-
ast í augu við allan vandann
í einu. Hálfkák væri verra
en ekki. Ráðstafanirnar yrðu
að vera nægilega róttækar,
til þess að geta náð settu
marki og þær yrðu að veita
nokkurt svigrúm, til að
mæta ófyrirsjáanlegum örð-
ugleikum.
Reynslan hefir sannarlega
sýnt, að þess var full þörf.
Á þessu ári, sem nú er að
líða, hafa íslendingar orðið
fyrir miklum áföllum, vegna
verðfalls afurða á erlendum
markaði, aflabrests hjá tog-
araflotanum og á síldveiðum
bæði norðanlands og sunnan.
Ef uppbótakerfið hefði verið
framlengt er vafalaust, að
nú við þessi áramót hefði
orðið að leggja stórfelldar
álögur á þjóðina. En þrátt
fyrir þessi áföll, hefir ríkis-
stjórnin nú engra nýrra
fórna þurft að krefjast. Hins
vegar hefur tekjutap þjóð-
arbúsins vegna aflabrestsins
og verðfallsins, sem áætla
má að nemi a.m.k. 500 millj.
kr., eða nærfellt 3.000,— kr.
á mannsbarn í landinu, orðið
til þess, að ekki hefir verið
hægt um þessi áramót að
létta byrðum af almenningi,
eins og ríkisstjórnin hefði
óskað og vonað.
Erfiðum hjalla laefur þó
verið náð. Tekizt hefur að
koma á nauðsynlegum jöfn-
uði í gjaldeyrisviðskiptum
þjóðarinnar, og gjaldeyris-
staðan hefur batnað um hátt
á þriðja hundrað millj. kr.
frá því að efnahagsráðstaf-
anirnar voru gerðar. Jafn-
vægi hefur náðst milli spari-
fjármyndunar og útlána
bankanna. Eftir að verðhækk
unaráhrif gengisbreytingar-
innar eru nú komin fram,
hefur verðbólgan verið
stöðvuð. Athafna- og við-
skiptafrelsi hefur verið stór-
aukið. Óhagstæðar ytri að-
stæður meina þjóðinni að
sönnu í bili að njóta ávaxt-
anna af því, sem áunnizt hef
ur. Samt sem áður hefur nú
verið talið óhætt að lækka
vexti um 2%, og ef við verð-
um ekki fyrir nýjum áföll-
um, er framundan tímabil
stöðugs verðlags og batnandi
efnahags.
★
Af því, sem ég nú hefi
sagt, vænti ég að menn sjái,
að svarið við fyrstu tveimur
spurningunum, sem ég varp-
aði fram í upphafi er, að ís-
lendingum var sá einn kost-
ur nauðugur að færa fórnir,
til þess að komast út úr
efnahagskröggunum, sem og
hitt, að fórnirnar hafa borið
þann árangur, að við erum
nú komnir langt áleiðis að
settu marki. Það, sem nú
skiptir höfuðmáli er, að öll
þjóðin skilji nauðsyn þess
að varðveita það, sem áunn-
izt hefur, að forðast hækk-
anir á framleiðslukostnaði
og nýja peningaþenslu, sem
hlyti að steypa þjóðinni aft-
ur út í kviksyndi verðbólgu
og gjaldeyrisskorts.
★
Kem ég þá að loka-spurn-
ingunni:
Hvað er framundan?
Hvaða framtíð getur ís-
lenzka þjóðin búið sér?
Við skulum virða fyrir
okkur þá veröld, sem við lif-
um í og sem samgöngur nú-
tímans hafa gert okkur ná-
tengdari en nokkru sinni
fyrr. Þessi veröld er í meira
hafróti breytinga og bylt-
inga en nokkru sinni áður.
Ég minntist áðan á þær öru
framfarir, sem átt hafa sér
stað í Vestur-Evrópu síðast-
liðinn áratug. í Bandaríkjun
um, sem lengra hafa komizt
áleiðis í efnahagsmálum en
nokkurt annað land, býr ný
stjórn, undir forustu ungs
forseta, sig til nýrrar fram-
farasóknar. í Austur-Evrópu
sýnir sterkt ríkisvald,
hverju það getur áorkað,
þegar afli þess er beint til
uPPt>yggingar stóriðnaðar.
Og í þeim víðlendu og fjöl-
mennu heimsálfum, sem til
skamms tíma voru fátækar
og kúgaðar nýlendur, rísa
upp ungar þjóðir, ólmar og
óstýrilátar að komast sem
Framhald á bls. ÍZ.