Morgunblaðið - 06.01.1961, Qupperneq 11

Fðstudagur 6. janúar 1961
MORGUNBLAÐIÐ
11
Haraldur Böðvarsson:
Síld, síld - ört
vaxandi eftirspurn
Hingað komu í haust tveir
aðalinnflytjendur fersk- og freð
síldar frá Vestur-Þýzkalandi.
Þeir voru búnir að kaupa freð-
síldina af Sölumiðstöðinni og
SÍS, en vildu líka kaupa 500
tonn á viku af ísaðri síld, sem
flutt yrði laus í lest togara eða
annara skipa, blönduð ís og
salti. Einnig var hér á ferð
stærsti innflytjandi Bretlands á
fiski og síld í sömu erindagerð-
vun ,en hann vildi meira magn
en Þjóðverjamir og flutt á sama
hátt. Fyrir nókkrum árum flutt-
um við talsvert magn af slíkri
síld til Þýzkalands og líkaði
hún vel, þrátt fyrir það að hún
var orðin 5—8 daga gömul þeg-
ar á markað kom. Við svöruð-
um þessum herrum því, að við
vildum ekki taka á okkur á-
hættu vegna skemmda á leið-
inni til Þýzkalands, en þeir
vildu kaupa síldina þangað
komna. Við sögðum þeim að
tryggara væri að frysta hana
hér fyrst og senda hana frosna
til þeirra og féllust þeir á það.
En samt sem áður hafa nokkur
skip flutt héðan síld í ís nú í
haust og hefur það gefizt sæmi-
lega í sumum tilfellum. Þegar
síld er flutt laus í skipi, blönd-
uð með ís og salti, frýs hún
að nokkru leyti og þiðnar svo
upp á leiðinni og þegar hún er
tekin á land er henni mokað
með göfflum í kassa og flutt
þahnig á markaðinn, síðan lát-
in í saltpækil, síðar er hún
flokkuð. Það sem heilt er af
heniii fer i reykingu strax en
sú síld, sem er með kvið-
skemmdir er flökuð og lika
reykt (flökin) eða marineruð,
kifvdduð o.s.frv. Sama er að
segja um þá síld sem veidd er
í Norðursjó, hún er aðeins ís-
uð og er henni landað eftir
4—5 daga og er þá í mjög mis-
jöfnu ástandi en allt ér það nýtt
til manneldis nema aumasti úr-
gangurinn.
íslenzkt síldarmat
Þegar bátur kemur að bryggju
beint af miðunum, venjulega
með 8—10 tíma gamla síld, er
hún skoðuð af matsmönnum og
það sem álitið er hæft til fryst-
ingar er tekið strax upp í frysti
hús, dreift á gólf með þykku
íslagi, blandað ís saman við
hana þegar hún rennur af bíln-
um og gætt vandlega að hafa
bynginn ekki nema 20—30 cm.
háan og síðan er vandlega dreift
yfir skelís 20—25 gráðu köldum
og jafnóðum byrjað að þvohana
úr köldu vatni ísblönduðu og
þar næst er hún vegin, 9,3 kg.,
og látin í vaxbomar pappaöskj-
ur, sem fara strax í frystitæk-
in og fryst við 40 gráðu kulda
og er gegnfrosin í ca. 90 mín..
— Ef nokkuð sést á síldinni að
utanverðu á kvið eða haus, fer
það til vinnslu í lýsi og mjöl.
Frá því að síldin kemur inn í
frystihúsið og þangað til búið
er að vinna hana, eru 5—8
tímar og þá er hún komin í
frystigeymsluna með 25—30 st.
frosti og ætti þá öllu að vera
borgið, en svo er ekki. í frysti-
húsinu vinna tveir lögboðnir
matsmenn, sem líta eftir öllu
frá því síldin kemur að landi
og þangað til hún er komin um
borð í skip, sem flytur hana til
kaupandans. Þar að auki koma
matsmenn og eftirlitsmenn frá
SölumiðstöQinni öðru hvoru til
að fylgjast með öllu, bæði um
borð í bátunum og vinnslunni í
landi. Þetta er ekki nóg. Áður
en síldin er flutt út kemur yfir-
fiskmatsmaður og skipar að
taka út t. d. 50 öskjur, 9,3 kg.
hverja og láta þær þiðna upp
á 12 tímum og að þeim tima
liðnum skoðar hann vandlega
hverja síld og þegar hann finn-
ur engan galla á henni útvort-
is, þá tekur hann hníf, ristir
upp kviðinn og leitar að inn-
vortis meinsemdum — jú, viti
menn, í kviðarholinu er böl-
valdur — verri en nokkurt
krabbamein — autolýsa! Þessi
rannsókn er þannig framkvæmd
að matsmaðurinn fer með þum-
alfingur inn í kviðinn og ef
hann getur nuddað svörtu himn
una af þunnildinu, þá er dóm-
urinn faliinn.
í hverri öskju eru 45—50
síldar, ef 1—5 finnast með lausa
himnu, þá fær hún heitið A,
ef 5—6 finnast í öskju, þá heitir
hún B, og þar fyrir ofan upp í
25 þá er það C, en svo kemur
nýr flokkur, sem er óalandi
og óferjandi með 17—22. Það
er ekki mannamatur og dæmist
ekki hæfur til útflutnings, þrátt
fyrir það að engin merki um
skemmdir sjáist á síldinni að
utanverðu, en samt er þetta
mikið betri síld en ísuð síld,
samkvæmt framansögðu.
Ekki er sopið kálið þótt í
ausuna sé komið. Eftir nokkra
daga kemur svo kaupandinn
umboðsmaður hans og byrjar
þá sama athöfnin — tekin út
síld til að þíða upp og skoðuð.
Eftir það er hæstaréttardómur
upp kveðinn.
Eins og fram kemur af þvi
sem sagt er frá hér að framan,
þá er fyrri athöfnin eða fram-
kvæmd á síldarmatinu, alger-
lega óþörf og bakar framleið-
andanum aukakostnað og fyrir-
höfn og ætti að sjálfsögðu að
I falla niður í framtíðinni.
Saltsíldarmatið er fram-
kvæmt á sama hátt, tivsvar skoð
uð sama síldin, fyrst af ríkis-
matinu og síðar af umboðs-
manni kaupandans og í mörg-
um tilfellum virðir kaupandinn
ríkismatið að vettugi. Það er
þegar orðin allt of mikil yfir-
bygging á ríkismatinu og allt
of margir menn þar yfirmenn
og valdhafar, en svo er t. d.
aðeins einn matsmaður (undir-
mat) hér á Akranesi til að
meta skreið, saltfisk, þurran og
úr salti o. s. frv. á fjórum fisk-
verkunarstöðvum og veldur það
oft miklum árekstrum og ó-
þægindum, enda verður þá að
ieita til Reykjavíkur og fá það-
an menn, sem verður að greiða
aukalega fyrir ferðir og uppi-
hald hér etc.
Þá skal vikið nokkuð að fjár-
tjóni, sem óhappa- og öfgamenn
síldarmatsins hafa valdið okk-
ur á haustvertíðinnl, með ó-
hæfum reglum og röngum for-
sendum, samanber autolýsugrýl-
una, sem Pólverji nokkur kom
inn í kollinn á yfirmatinu fyrir
nokkru í þeim tilgangi einum
að prútta verði niður á síld-
inni.
Við höfum fryst í frystihúsi
okkar fram að 17. des. 6200
tunnur af síld, en hefðum get-
að notað a. m. k. 30% meira
eða 1800 tunnur af síld þeirri,
sem fór í mjöl og lýsi, ef mat-
ið hefði verið starfa sinum vax-
ið og verðmunur á þessum 1800
tunnum, miðað við bræðslusíld
og brúttó-útflutningsverð cif
nemur 873 þús. krónum til
tjóns fyrir sjómenn og útgerð-
armenn.
Það er síldarhungur í Vest-
ur-Evrópu og þess vegna synd-
samiegt að láta vel nothæfa
matarsíld fara í bræðslu fyrir
, aðeins Vio hluta af fáanlegu
verði freðsíldar.
Óæta úrgangssíldin
Við áttum talsvert magn af
þessum óæta úrgangi eins og
fiskimatsstjóri kallaði það, en
að okkar 'áliti var þetta góð
markaðsvara, bæði í Þýzkalandi
og Bretlandi. Sturlaugur sonur
minn kynnti sér í haust, bæði
í Þýzkalandi og Bretlandi, síld-
armarkaðinn, þegar hann var
þar staddur og undirbjó sölu
á þeirri síld, sem matið vildi
ekki viðurkenna, en sú síld,
sem matið viðurkenndi, var
seld til Þýzkalands af Sölumið-
stöðinni og SíS. Togarinn Vík-
ingur fór héðan 23. des. beint
til Þýzkalands og hafði lítinn
eigin afla og fannst okkur til-
valið að senda dálítinn slatta
af óætu síldinni með honum.
Við höfðum samband við Davíð
Ólafsson fiskimálastjóra og fram
kvæmdastjóra útflutningsnefnd-
ar, Jón Héðinsson og fyigdust
þeir með gerðum okkar í mál-
inu frá byrjun. Við höfðum
einnig samband við Sölumið-
stöðina og hafði hún ekkert
við það að athuga, þó að við
sendum þennan úrgang, því það
kæmi ekki í bága við þeitra
samninga. Við létum 22 tonn af
þessari síld um borð í Víking
og hann ætlaði að koma við í
Reykjavík til að taka skipverja
er þar voru, og Sturlaugur fór
einnig með til vara ef eitthvað
skyldi koma fyrir. Ég talaði við
Jón Héðinsson, skrifstofustjóra,
á meðan Víkingur var á leiðinni
suður og bauðst hann til að hafa
útflutningsleyfið tilbúið á
bryggjunni þegar hann kæmi, til
þess að tefja ekki að óþörfu
vegna þess að hann var orðinn
tæpur með tíma, til þess að
ná sölumarkaði á þeim tíma
sem honum var ætlaður í
Bremerhaven. Nú, jæja, ailt í
fínasta lagi — en það eru lög
til sem banna að flytja úr
landi frosinn fisk og síld nema
fylgi matsvottorð um gæðin frá
fiskmatsstjóra. Þetta vissum
við ekki, en það má flytja út
ófrosna síld hversu léleg sem
hún er. Þegar hér er komið
máli, hafði yfirmatsmaðurinn á
Akranesi tilkynnt yfirboðara
sínum, fiskimatsstjóra í Reykja
vik, um þá óhæfu, sem framin
hafði verið, að senda frosna
síld úr landi í forboði yfirmats-
ins — og viti menn. Fiskimats-
stjóri kærir eins og skot fyrir
áfbrotið til Stjórnarráðsins og
nú vandast málið. — Stjórnar-
ráðið fer allt úr skorðum, þar
er hlaupið á milli herbergja og
flett upp í ýmsum doðröntum
og þeir vitru menn, Jónas Har-
alz og Gunnlaugur Briem, vilja
fullnægja öllu réttlæti og biðja
Bergstein fiskimatsstjóra að
senda tafarlaust matsvottorð og
er það gert með hraðboða, en
vottorðið er svohljóðandi:
Útflutningsnefndin,
Reykjavík.
Samkvæmt ósk yðar um frysta
síld, sem virðist hafa verið lest-
uð til útflutnings í b/v Víking
frá Akranesi, tilkynnist yður að
hér er um að ræða úrgangs-
síld, er dæmist ekki hæf til
útflutnings sem matvara, við
mat á frystri síld til útflutnings.
Virðingarfyllst,
23. des. 1960
Bergsteinn Á. Bergsteinsson
(sign.)
Nú, þama liggur fyrir Stóri-
dómur og öllum áhyggjum létt
og hvað þarf þá lengur vitn-
anna við. Meðan á öllum ósköp
unum stóð var Sturlaugur
staddur á Tollstöðinni í Reykja
vík ásamt tollverðinum frá
Akranesi, sem hafði fengið fyr-
irmæli um að sleppa ekki skips
skjölum við togarann Víking,
svo hann gæti ekki siglt, fyrr
en útflutningsleyfi væri fyrir
hendi á síldinni. Sturlaugur
fékk að hringja frá Tollstöð-
inni í ýmsar áttir til að safna
liði, þ. e. að tala við ýmsa
áhrifamenn í höfuðstaðnum
Reykjavik, sem til greina gátu
komið að milda hinn stranga
dóm og á meðan söfnuðust fyr-
ir á Tollstöðinni margir toll-
þjónar, sem hlustuðu með
spenningi á það sem fram fór
og létu sumir þeirra óspart í
ijós að þeir væru algerlega á
ókkar bandi í þessu máli. —
Þegar búið var að tefja Vík-
ing að óþörfu í rúma 4 tíma,
kemur maður á hlaupum með
skjal til undirskriftar fyrir
skipstjórann, sem Sturlaugur
fékk að kynna sér og bað hann
um að skrifa strax undir svo
að skipið gæti siglt, því ekki
var um annað að ræða, ef ná
ætti í markaðsdaginn, sem skip-
inu var ætlaður í Þýzkalandi.
En skjalið er svohljóðandi:
Viðskiptamálaráðuneytið.
Útfiutningsdeild.
Undirritaður skipstjóri á tog-
anum Víkingi frá Akranesi lýs-
ir því hér með yfir, að freð-
síld sú, sem sett var um borð
í togarann í dag á Akranesi,
verður ekki seld sem matvara
á erlendum markaði, heldur
tekin í land í Reykjavík, hent
fyrir borð á leiðinni eða sé
seld í síldarmjölsframleiðslu í
ÞýzkalandL Síld þessa hefur
fiskmatsstjóri dæmt óhæfa til
útflutnings sem matvöru og
hefur útflutningsleyfi fyrir
heiini verið synjað.
Reykjavík, 23. des. 1960
Grettir Jósepsson (sign).
Jæja, nú létti fargi af mönn-
um og togarinn Víkingur gat
haldið úr höfn með alla pappíra
í lagi. Um leið og Sturlaugur
kvaddi skipstjórann bað hann
um að afhenda umboðsmanni
togarans í Þýzkalandi sildina
eins og annan farm skipsins og
láta hann afskiptalausan um
það hvað hann gerði við síldina,
því ef hún væri eins og mat-
ið hér teldi hana vera, þ. e.
óæt, þá færi hún að sjálfsögðu
í gúanó, en ef hún væri góð
vara til manneldis, eins og við
héldum fram, þá væri þýzki
fiskmarkaðurinn hæstiréttur í
þessu máli og til hans ætluð-
um við að áfrýja.
Áður en lengra er haldið,
skal á það bent að svokölluð
autolýsa (sjálfsmelting) stöðv-
ast að mestu leyti um leið og
síldin er látin í kaldan ís eða
í frost og í öðru lagi þá er
hvorki kviður né innýfli not-
að til manneldis, nema hrogn
og svil.
Nú skuium við fylgjast með
því er gerist í Þýzkalandi. Vík-
ingur skilaði sér til Bremer-
haven á réttum tíma og aflinn
var seldur á opinberum fisk-
markaði miðvikudaginn 28. des.
og umrædd síld þar með. —
Kaupendum líkaði síldin mjög
vel og var hún öll seld fyrir
hæsta markaðsverð eða sam-
tals fyrir 15,000 DM, sem sam-
svarar ísl. krónum 136,687,50
eða sex krónur o^ tíu aura kg.
Hefðum við þurft að láta síld-
ina í bræðslu, var verð á henni
aðeins 61 eyrir kg og þá hefði
útkoman orðið 13,420 ísl. kr.
og er þar með brúttóhagnaður
á þessu stríði samtals krónur
123,267,50 í útlendum gjaldeyri.
Ég álít þennan sigur vera
hliðstæðan því, að vinna mál
fyrir hæstaréttL Eg býst ekki
við að fiskimatsstjóri vilji, þrátt
fyrir þessar staðreyndir, viður-
kenna mistök þau er fram hafa
komið í þessari deilu og vil
benda á, að ennþá er hægt að
sannprófa gæði síldarinnar á 480
öskjum, sem við eigum eftir í
frystihúsi okkar, en hafa verið
dæmdar á sama hátt og sú síld
er send var með Víkingi.
Ennþá vil ég benda á eitt
sönnunargagn frá Þýzkalandi.
— Kaupandinn, sem keypti
fyrsta og annars flokks síldina
af SÍS og Sölumiðstöðinni og
fékk einkaleyfi fyrir sölu á
gæðasíld — sendi símskeyti til
Sölumiðstöðvarinnar strax sama
daginn og okkar síld var seld
og taldi það samningsrof að
láta aðra selja gæðasíld á
markaðnum sem þeir áttu að
hafa einkaleyfi fyrir.
Þær 480 öskjur af sild sem
hér að ofan eru nefndar, mun-
um við leitast við að senda til
Þýzkalands á sama hátt, þ.e.a.s.
með leyfi yfirvalda.
Akranesi, 4. jan. 1960
Haraldur Böðvarsson.
Stúlka
Vantar stúlku í þvottahús, sem getur
annast afgreiðslu o. fl.
Sími 34442 og 18008.
Útgerðarmenn
Höfum kaupendur að góðum helzt nýlegum vélbát-
um frá 45—120 tonn.
liöfum til sölu m. a. báta af eftirtöldum stærðum:
53 tonrt 44 tonn 38 tonn
36 — 33 — 29 —
27 — 22 — 21 —
17 — 12 — 8 —
amta Skipasalan
Ingólfsstræti 4 efri hæð — Sími 10309.