Morgunblaðið - 10.03.1961, Blaðsíða 11

Föstudagur 10. marz lt 1
MORCTJTSBLAÐIÐ
11
UTGEFANDI: SAMBAND UNGRA SJÁLFSTÆÐISMANNA RITSTJÖRI: JAKOB MÖLLER
Er þörf breytinga á fræöslukerfinu?
írá fundi Heimdaliar sunnudaginn 26. feb.
SUNNUDAGINN 26. marz hélt Heimdallur, FUS, fund um
fræðslumálin í Sjálfstæðishúsinu. Frummælendur voru þrír
þekktir skólamenn, þeir síra Bragi Friðriksson, Jóhann
Hannesson, skólameistari á Laugarvatni, og Þór Sandholt.
skólastjóri Iðnskólans í Reykjavík.
Formaður félagsins, Birgir ísl. Gunnarsson, setti fund-
inn og bauð fundarmenn velkomna, en þeir voru eitthvað
á annað hundrað. Síðan gaf hann frummælendum orðið, og
verður hér freistað að rekja að nokkru efni ræðna þeirra,
sem voru hinar merkustu.
Rœba
sr. Braga
FriÖriks-
sonar
Séra Bragi Friðáiksson tók til
imáls fyrstur frummælenda.
Hann rakti skipan fræðslumála
frá fornu fari, er heimili og
pvastar sáu algjörlega um upp-
fræðslu barna. „Árið 1880 eru þó
loks sett lög um uppfræðslu
toarna í skrift og reikningi. Prest
ar skyldu enn sjá um fram.
Jtvæmd þessa, en engu fé var
varið til þess.
Árið 1907 er svo stigið lang-
líiesta sporið af hálfu stjórna-
valda í fræðslumálum þjóðarinn
ar. í>á var skólaskylda ákveðin
frá 10—14 ára aldurs og heimil-
ium jafnframt gert að skyldu að
sjá um, að börnin væru læs og
skrifandi 10 ára gömul. Menntun
kennara var og undirbúin með
þessari lagasetningu. Tvívegis
Ihafa þessi fræðslulög verið end-
urskoðuð. Það er árið 1926 og
1936. Voru breytingar þær helzt-
ar, að skólaskylda var færð nið-
ur til 7 ára aldurs og styrkur
til skólabygginga ákveðin. Náms
eftirlit hófst árið 1941. Með þess-
um nýmælum gerðist það og, að
nú var ákveðið, að farkennsla
legðist niður að mestu eða öllu
leyti og heimavistarskólar yrðu
reistir til sveita þar sem því yrði
við komið“. Séra Bragí rakti síð-
an þær breytingar, sem urðu við
setningu fræðslulaganna árið
1946. En þau lög taldi hann lang
merkasta sporið sem enn hefur
verið stigið í þessum málum hér
á landi. Þá urðu þær breytingar,
að skólakerfið var samræmt,
skólaskyldan lengd um eitt ár,
skipt í bóknáms og verknáms-
deildir og auknar kröfur gerðar
til menntunar kennara.
Hann taldi, að samræming
skólakerfisins hafi verið eitt
merkasta atriðið í þessum nýju
lögum. Áður hafi skólarnir ver-
ið £ ýmsu sundurleitir og aðstaða
unglinga í hinum ýmsu landshlut
um mjög misjöfn til mennta.
Aldrei megi þó steypa þá í eitt
mót.
Ræðumaður ræddi því næst
nokkuð um lengingu skólaskyld-
unnar, sem hann taldi hafa verið
gagnlega, en framkvæmda á
rangan hátt. Betra hefði verið
eð lengja barnaskólana um eitt
ár. Eins og málum er nú háttað
Ikomist börnin of fljótt í gagn-
fræðaskóla, en það leiði aftur
til þess, að börnunum finnist
þau vera orðin fullorðin löngu
éður en þau séu það í raun og
veru. Skólaskyldan leggi einnig
þjóðfélaginu þá skyldu á 'herðar,
að allir nái því marki, sem
fræðslulöggjfin geri ráð fyrir, en
á þetta hafi nokkuð vilja bresta.
Úrvals og miðlungsnemendum
séu allir vegir færir innan
fræðslukerfisins, en slökum nem-
endum sé of lítið sinnt. Of mikið
sé byggt á þeirri stefnu að allir
haldi áfram námi, gerist lang-
skólagengnir.
Þó að allt það, sem hér hefur
á undan verið rakið sé mjög
mikilvægt, taldi þó ræðumaður
ákvæðin um verknámið lang
mikilvægust í nýju fræðslulögun
um. Enda hafi þróunin orðið sú
hér í bæ, að æ fleiri nemendur
sæki um inngöngu í verknáms-
deildirnar, eða um 40—50% nem
enda. Síðan sagði síra Bragi
„Verknám hefur þann mikla
kost, að hér er höndin til vinnu
jafnt og hugurinn. í nánu sam-
bandi við aukið verknám ber
svo að efla starfskynningu og
fræðslu um stöðuval.. Vaxandi
skilningur er pú á þessu. f auknu
þéttbýli leynist sú hætta, að
æskufólkið losni úr tengslum við
atvinnulífið og er bá illa farið
vorri fámennu þjóð. Samhliða
verknáminu ber svo að auka alls
konar kynningu á heilbrigðum
viðfangsefnum og félagslegum
framfaramálum‘“.
......Fræðslulögiir hafa miklu
mörgu góðu til leiðar komið, en
þau geta og mega samt aldrei
slíta sundur þau meginbönd, sem
frá upphafi hafi treyst sterkasta
þráðinn í menningu þjóðarinn-
ar, en það eru kærleikur foreldr
anna, kristin trú og farsæl
fræðsla. Greinilega hafa skólarn
ir tekið að sér i æ ríkara mæli
umsjá og eftirlit með uppeldi og
mótuir skaphafnar og lífsskoð-
unar. En á sama tíma hefur verið
dregið úr kristilegri uppfræðslu
og stór er sá hópur kennara, sem
lætur sig litlu skipta eða bein-
línis vinnur gegn kristlegum
áhrifum meðal nemenda sinna.
Það er ekki á þekkingu þjóð-
anna, sem framtíð þeirra hvílir
á, þótt afkoma í efnislegum skiln
ingi, sé henni óneitanlega háð.
Frelsj og framtíð íslendinga og
andleg reisn og menning er und-
ir því komiir, hvern siðferðistyrk
og á.byrgðartilfinningu þjóðin á,
þegar út í lífsbaráttuna er kom-
ið. Það er engin goðgá að halda
því fram, að hinar fornu en sí
nýju kristnu dyggðir, trú-
mennska, drenglyndi, frónfýsi,
kærleikur eru þar styrkustu
undirstöðurnar".
Ræðu sína endaði síra Bragi
Friðrrksson með því að svara
spurningunni um hvort þörf sé
breytinga á fræðslukerfinu
þannig: „Lögin stefna í rétta átt
sem heild, en stöðugt þarf end-
urskoðunar við með breyttum
þörfum og aðstæðum. En um-
fram allt. Það má aldrei gleym-
ast, að hér er um maimssálir að
tefla. Þroskj þeirra og heilbrigði
er viðfangsefni vort. Engin lög,
þekking eða skipulag er einhlítt.
Skilningur, samúð og kærleik-
ur til nemenda og samstarf
heimila, kirkju og skóla mun
tryggja beztu og farsælustu
framkvæmd þessara mestu
fræðslulaga, sem löggjafarþing
vort enn hefur samþykkt“.
Rœða Jóhanns
Hannessonar skóla-
. meistara
Næstur tók til mál annar frum
mælandi, Jóhann Hannesson,
skólameistari á Laugarvatni.
í upphafi máls síns ræddi
hann um það, að eins og alla
aðra stranga skipulagningu á
mannlegri starfsemi, hætti
fræðslulögum til að hnigna,
staðna og steingerfast. Engan
þyrfti að undra, að endurskoða
þyrfti fræðslulögin, þar sem svo
miklar breytingar hefðu orðið á
öllum þjóðfélagsháttum á þeim
stutta tíma, sem liðinn væri síð-
an þau voru sett. Vandamálið
væri fólgið í því, hvað það væri
í lögunum, sem þyrfti endur-
skoðunar við. Þyrfti að fjölga
skólunum eða að breyta þeim
skólum, sem fyrir eru. Eða þarf
ef til vill algjörlega ný viðhorf
í skólamálum. Hann taldi, að
svo mörgum vandamálum væri
ósvarað, að endurskoðun væri
ekki tímabær. Spurningin væri
ekki fyrst og fremst um skóla-
kerfið, heldur um þjóðfélagið,
sem það ætti að þjóna. Ef við
vissum, hver þróun þjóðfélagsins
yrði á næstu árum, þá gætum
við einnig gert okkur grein fyrir,
hvernig skólakerfið ætti að
vera.
Hann taldi að gera mætti ráð
fyrir þrennu í þróun þjóðfélags.
ins á næstu árum. „í fyrsta lagi,
að almenn velmegun haldi áfram
að aukast og að henni verði sam
fara aukin fjölbreytni í þjóðlíf-
inu öllu.
í öðru lagi, að verkefni skól-
anna sé að sjá starfhæfu fólki
til æ fjölbreyttari starfa og að
aukin fjlbreytni í menntun sé
óhjákvæmileg.
í þriðja lagi, — að almenn
menntun — ekki sérmenntun eða
tæknimenntun — sé það, sem
mest ríður á, vegna þess að al-
menn menntun er grundvöllur
allar annarrar menntunar —
einnig starsmenntunar og tækni
menntunar“.
Það sem fyrst og fremst skorti
í skólakerfi okkar væru skólar,
sem veittu almenna menntun.
Segja mætti, að næstum allir
framhaldsskólar væru að ein-
hverju eða öllu leyti sérskólar.
Jafnvel menntaskólarnir, sem
upphaflega voru ætlaðir til að
veita almenna menntun hafa að
miklu leyti orðið að sérskólum
til undirbúnings til háskólanáms.
„Ég ætla ekki hér að reyna
að bera fram neinar ákveðnar
tillögur um nýja skóla. Eins og
ég sagði í uppliafi máls míns,
er ég ekki einu sinni viss um,
að við, séum búnir undir breyt-
ingar á fræðslukerfinu einmitt
nú. Err ef til þess kæmi, að við
snerum okkur að þvi, að sinna,
hraðvaxandi þörf okkar á al-
mennri menntun, er eitt eða
tvennt sem mér virðist hlyti að
verða gert, og á þessi atriði lang
ar mig til að drepa. f fyrsta Iagi
þarf að lengja skólagönguna eða
að minnsta kosti þarf að auka
tækifæri til lengri skólagöngu,
allt til 18 eða 20 ára aldurs. Mér
er að vísu ljóst, að mörgum þyk-
ir nóg um það, að krafizt skuli
vera skólagöngu til 15 ára aldurs
af islenzkum unglingum. En
burt sé frá fjárhagshliðinni, sem
ég ætla ekki að ræða hér, held
ég að mótbárurnar gegn langri
skólagöngu sé á afar veikum rök
um reistar.
Skólameistari lagði áherzlu á
það, að hinir nýju skólar yrðu
fyrst og fremst að vera uppeld-
isstofnanir frekar en mennta-
stofnanir. íslenzkir skólar væru
yfirleitt of akademiskir. Ungl-
ingaskólarnir væru allir undir-
búningur undir aðra skóla og
nemandi sem hætti eftir gagn-
Ifræðaskóla fyndist hann hafa
hætt á miðri leið . . Síðan sag,i
ræðumaður orðrétt: En skóli,
sem á að veita almenna mennt-
uir má ekki vera undirbúningur
undir neitt nema líf nemandans
sem fullorðins þjóðfélagsþegns.
Auðvitað er fræðsla þáttur í slík
um undirbúningi, og það stærsti
þátturinn, en fræðsla er af
mörgu tagi. Við vitum hvað
menntamaður þarf að kuima,
við vitum hvað sérfræðingur er.
En við höfum bæði lágar og
óljósar hugmyndir um það, sem
starfandi þjóðfélagsþegn þarf að
kunna“.
Ræðumaður sagði síðan, að
hann teldi, að nú þegar væru
innan skólakerfisins skólar, sem
hentuðu vel þeim breytingum,
sem hann álíti, að á þyrftu að
komast, þ. e. a. s. hinir almennu
gagnfræðaskólar. Með nokkrum
breytingum mætti gera úr þeim
skóla, sem vel hentuðu hinu nýja
fræðslukerfi. Nauðsynlegasta
breytingin væri aukning verk-
námsins, ekki aðeins vegna verk-
námsins heldur og vegna þess, að
það væri haldtoezta leiðin til að
draga úr hinu of akademíska
skipulagi skólanna. Ekki mætti
heldur gera of skörp mörk milli
bóknáms- og verknámsdeilda.
í öðru lagi þyrfti að gera
gagnfræðaskólanna að því, sem
þeir ættu að vera samkvæmt nú-
gildandi lögum, þannig að þeir
verði markvisst áframhald af
gagnfræðaskólunum og markmið
í sjálfum sér, en ekki undirbún.
ingur undir einhvern æðri skóla.
Að síðustu sagði Sveinn
skólameistari: Nýju skólarnir
verða fyrst og fremst a® vera
uppeldisstofnanir. En til þess að
það megi verða, þarf meira en
endurskoðun fræðslulaganna.
Við skulum nýta út í æsar
fræðslukerfið, sem við höfum.
Við skulum stöðugt hugleiða um
bætur og vænlegar breytingar á
því. En við skulum ekki gleyma
þvi, að vairdamál skólanna eru
á hverjum tíma aðeins Iítill þá.tt
ur af siðferðilegum og vitsmuna
legum vandamálum bjóðfélags
ins í heild“.
Rœða
Þórs
Sandholts
skóla-
stjóra
Síðastur frummælenda tók til
máls Þór Sandholt, skólastjóri
Iðnskólans í Reykjavík.
í upphafi sváraði hann spurn-
ingunni stuttlega á þessa leið:
„Áir breytinga getur engin fram
þróun átt sér stað. — Ef við
viljum framþróun þarf því breyt
ingar, og þar sem óhætt er að
slá því föstu, að við viljum
framþróun — þá viljum við líka
breytingar. — Þess ber þó að
gæta, að ekki eru allar breyt-
ingar til batnaðar og því ber að
athuga málin vel, gefa gaum að
góðum hugmyndum, ræða mál-
in og reyna að velja hinn rétta
veg — veginn fram á við“.
Síðan rakti skólastjórinn til-
högun iðnfræðslunnar, eins og
hún er nú hér á landi. Við búum
við hið svokallaða „meistara
kerfi“ eða „lærlinga" fyrirkomu
lag, en það er hið upprunalega
fræðslukerfi iðnaðarmanna.
Samkvæmt þeim lögum, sem
nú gilda eru 64 löggiltar iðn-
greinar í landinu og iðnnemar
1610. Námstími þeirra er 3—5
ár, bæði í iðnskóla og hjá meist-
ara. Til þess að öðlast nafnbót-
ina iðnsveinn, þarf að ljúka námi
í iðnskóla og síðan sveinsprófi.
Iðnsveinar geta síðan orðið
meistarar eftir 3 ár og með sam.
þykki iðnfræðsluráðs öðlazt rétt
indi til taka lærlinga. Kröfur
þær, sem gerðar eru til inntöku
í iðnskóla er, að viðkomandi hafi
lokið skyldunámi og einnig 3.
bekk í gagnfræðaskóla, en þó
getur nemi, sem aðeins hefur
lokið skyldunámi þreytt inn-
göngupróf í iðnskólann. Á hverju
námsári gengur lærlingurinn í
skóla í um það bil 10 vikur, að
jafnaði 38—46 stundir á viku.
Skólastjórinn gat síðan um
aðra skóla hér á landi en iðn-
skóla, sem veittu tæknimenntun,
en það eru fyrst og fremst Há-
skólinn og Vélskólinn og auk
þess ýmsir aðrir, sem frekar
féllu undir hið almenna fræðslu-
kerfi.
Síðan vék ræðumaður að
þeim breytingum, sem hann
taldi, að gera þyrfti á iðnfræðslu
og tæknimenntun hér á landi.
Hann ræddi í því sambandi um
þær miklu umræður, sem hér
hefðu fram farið um nauðsyn á
iðnfræðingaskóla, verkstjóra-
skóla, meistaraskóla og ýmis-
legt fleira. Þetta væru allt æski-
legir hlutir, ef við hefðum efni
á því að veita okkur þá, en í raun
inni mætti frekar spyrja, hvort
við hefðum efni á bví að veita
okkur þá ekki? Framvinda í
tæknilegum efnum væri undir
því komin, að þessi fræðsla væri
aukin sem mest og framfarirnar
væru nauðsynlegar undirstöður
undir almennri velmegun í þjóð
félaginu.
Starfsfræðsla væri einnig
mjög nauðsynleg, því að hún
sýndi að hverju hugir ungling-
anna beindust og kynnti þeim
einnig lífsbaráttu, sem allsstaðar
væri háð.
Framh. á bls. 14