Morgunblaðið - 17.06.1961, Blaðsíða 8
8
MORCUKVr 4T>1Ð
Ur 50 ára sögu Háskdlans
HASKÓLI Islands er af tveim-
ur ástæðum sérstaklega tengd-
ur nafni Jóns Sigurðssonar,
forseta: í fyrsta lagi gerði hann
tillögu um það, þegar Alþingi
Islendinga var endurreist 1845,
að stofnaður yrði skóli á Is-
landi, sem veitti nemendum sín-
um góða og nauðsynlega mennt-
un. Má rekja upphafið að stofn-
un háskólans til þessa áhuga-
máls Jóns Sigurðssonar; í öðru
lagi var Háskóli íslands stofn-
aður á 100 ára afmælisdegi
Jóns Sigurðssonar 17. júní 1911.
Þá bjuggu aðeins á íslandi 85
þúsundir manna og má segja
að það hafi sýnt óvenjulega
djörfung, þegar þessi fámenna
þjóð réðst í að stofna sinn eig-
in háskóla. Að vísu hafði Presta
skólinn þá starfað frá 1847,
Læknaskólinn frá 1876 og Laga-
skólinn frá 1908. Þessir þrír
skólar mynduðu kjarnann í hin-
um nýja Háskóla Islands, en
fjórðu deildinni, heimspeki-
deildinni, var bætt við og skyldi
þar leggja áherzlu á rannsókn-
ir á íslenzku máli, bókmennt-
um og sögu, auk almennrar
heimspeki. 1 upphafi störfuðu
við háskólann aðeins 11 pró-
fessorar og dósentar, auk nokk-
urra aukakennara. Fyrsti rektor
skólans var kjörinn dr. Björn
M. Ólsen, hinn mætasti maður,
mikill og djarfhuga vísindamað-
ur, sem hefur rutt mörgum
hindrunum úr vegi fyrir réttum
skilningi á ýmsum atriðum í
sögu og bókmenntum þjóðarinn-
ar fyrr á öldum.
Fyrsta árið, sem háskólinn
starfaði, voru þar við nám 45
stúdentar, en síðan hefur stúd-
entafjöldinn aukizt að miklum
mun,þannig stunduðu 182 stúd-
entar nám við háskólann 1936,
448 tíu árum síðar og 1958 voru
stúdentarnir orðnir 789. Nú eru
þeir orðnir yfir 800 talsins.
Samtímis því að nemendafjöld-
inn hefur vaxið svo ört má
geta þess að nú eru kennarar
háskólans um 90, þeirra á með-
al eru lektorar frá Danmörku,
Noregi, Svíþjóð, Þýzkalandi,
Frakklandi, Englandi og Banda-
ríkjunum.
Deildum fjölgað
Á síðustu árum hefur verið
bætt við deildum við háskól-
ann, bæði verkfræðideild og
viðskiptadeild, en stúdentar sem
nám stunda í verkfræðideild
taka yfirleitt lokapróf við Verk-
fræðiháskólann í Kaupmanna-
höfn samkvæmt sérstökum
samningi þar að lútandi, en
einnig geta stúdentar við verk-
fræðideildina lokið námi sínu í
öðrum löndum. Kennarar við
verkfræðideildina eru prófessor-
amir Finnbogi R. Þorvaldsson, dr.
Leifur Ásgeirsson, dr. Trausti
Einarsson og Þorbjöm Sigur-
geirsson auk nokkurra auka-
kennara.
Nú sem stendur er viðskipta-
deildin í nánum tengslum við
lögfræðideildina en gert er ráð
fyrir þvi, að deildimar verði
aðgreindar. Kennarar í við-
skipta og lögfræðideild eru pró-
fessorarnir Ólafur Jóhannesson,
Ármann Snævarr, Theodór B.
Líndal, Ólafur Björnsson og
Magnús Torfason, en í stað
dr. Gylfa Þ. Gíslasonar, sem er
prófessor í viðkiptafræðum kenn
ir Guðlaugur Þorvaldsson cand.
öcon.
I guðfræðideildinni sem er
elzti vísir að háskólanum, kenna
prófessorarnir Björn Magnússon,
Magnús Már Lárusson, dr. Þór-
ir Kr. Þórðarson og Jóhann
Hannesson.
Sérstakar deildir starfa innan
læknadeildarinnar, tannlækna-
deildin og lyfjadeildin, en auk
þess eru ýmsar rannsóknarstof-
ur reknar á vegum læknadeild-
arinnar, bæði í bakterílógíu og
meinafræði og öðrum fræði-
greinum innan læknavísind-
anna.
Rannsóknarstofa Háskólans
var stofnuð 1917, en 1934 var
hún flutt í eigið húsnæði við
Barónssstíg. Ekki verður nán-
ar drepið á starfsemi rannsókn-
arstofunnar, en þess má þó
geta að í tengslum við hana
og háskólann er unnið víðtækt
rannsóknarstarf að Keldum, s.s.
á veirusjúkdómum og ýmsum
húsdýrasjúkdómum. Rannsókna-
stofurnar að Keldum voru reist-
ar með aðstoð Rockefeller-stofn-
unarinnar 1948. Yfirmaður þeirr
ar stofnunar er Páll Á. Páls-
son, yfirdýralæknir.
Ýmsar aðrar rannsóknarstofn-
anir eru reknar á vegum lækna
deildarinnar og hafa prófessor-
ar og kennarar við læknadeild-
ina yfirumsjón með þeim.
Atvinnudeild Háskólans var
reist 1937 og var upphaflega
gert ráð fyrir því, að stofnun-
in yrði kennslustofnun en þró-
unin hefur orðið sú, að þar eru
aðallega stundaðar rannsóknir í
þágu aðal-atvinnuveganna, sjáv-
arútvegsins, iðnaðarins og land-
búnaðarins. 1 atvinnudeildinni
eru unnin hin mikilvægustu
störf sem of langt væri upp að
telja í stuttri grein. En ekki
má undir höfuð leggjast að geta
hennar í sambandi við 50 ára
afmæli háskólans, því hún var
stofnuð fýrir atbeina hans og
hefur haft náin samskipti við
latína, náttúrufræði, landa-
fræði, efnafræði, eðlisfræði, al-
menn saga, heimspeki og bóka-
safnsfræði. Stúdentar, sem
leggja stund á BA-próf, verða
að taka próf í þremur námsgrein
um, heimspeki, sem er skyldunám
og einhverjum tveimur greinum
öðrum, og er meðalnámstími 3
ár. Auk þess hefur verið komið
á sérstöku prófi fyrir útlenda
stúdenta, sem vilja leggja stund
á íslenzk fræði til þess að geta
kennt þau síðar í heimalandi
sínu.
Þá geta stúdentar við heim-
spekideildina einnig tekið kenn-
arapróf í íslenzkum fræðUm,
mannkynssögu o.s.frv. Til að
öðlast próf í íslenzkum fræð-
um verða stúdentar að leggja
stund á islenzkar bókmenntir
að fornu og nýju, íslenzka mál-
fræði og hljóðfræði og sögu Is-
lands að fomu og nýju.
1 nánum tengslum við ís-
lenzkudeild heimspekideildar-
innar er orðabók Háskólans,
sem á að vera vísindaleg orða-
bók um íslenzka tungu og þróun
hennar, og er ráð fyrir því gert að
hún nái yfir 400 ár, eða frá 1540
(Nýjatestamentis þýðing Odds
Gottskálkssonar var prentuð
1540) og til okkar daga. Orða-
bók yfir tímabilið frá upphafi
Islands byggðar og til 1540 er
nú í smíðum og vinna að henni
danskir og norskir fræðimenn.
I 15 ár hefur verið unnið að
íslenzku orðabókinni og nú hef-
ur verið safnað 800 þúsund seðl-
þar voru, eins og gefur að
skilja, mjög þröng húsakynni
fyrir umfangsmikil kennslu-
störf. Háskólabyggingin var
reist með aðstoð háskólahapp-
drættisins, sem hóf starfsemi
sína 193,4. Háskólahappdrættið er
enn starfandi, eins og kunnugt
er, og hefur háskólanum ætíð
verið mikill styrkur að starf-
semi ■ þess. Gert er ráð fyrir
þvi, að í lok þessa árs nemi
hagnaður af happdrættinu um
25 millj. kr. frá byrjun.
Gamli stúdentagarðurinn var
reistur 1934 og þremur árum
síðar var atvinnudeildin reist,
eins og fyrr segir.
90 þús. bindi í Háskóla-
bókasatninu
Prófessor Guðjón Samúelsson,
arktekt, teiknaði háskólann. 1
háskólabyggingunni eru um 100
herbergi, þ.ó.m. um 20 einka-
herbergi fyrir prófessora. Þar
er einnig kapella á annarri hæð
og hátíðasalur sem tekur 250
manns í sæti, en háskólabóka-
safnið er til húsa á neðstu hæð-
inni auk lestrarsalar. Þar eru
nú varðveitt um 90 þúsund
bindi. Góður stuðningur var það
Háskólabókasafninu þegar dr.
Benedikt S. Þórarinsson kaup-
maður gaf þvi einkabókasafn
sitt. Eru í því næstum allar
þær bækur, sem voru prentað-
ar á íslandi á 19. öld og fram
undir fyrri heimsstyrjöld. Auk
þessarar ágætu gjafar hefur há-
skólinn fengið fleiri bókagjafir,
hann, ef því hefur verið að
skipta. Hefur atvinnudeildin
reynzt hin þarfasta stofnun,
eins og kunnugt er.
Miklar vonir voru bundnar
við heimspekideildina þegar í
upphafi. Þá störfuðu við hana
auk dr. Björns, þeir dr. Ágúst
H. Bjarnason og Jón Jónsson
Aðils. Nú starfa við deildina
tveir prófessorar í íslenzkri
tungu og samanburðarmálfræði,
tveir í sögu og tveir í íslenzk-
um bókmenntum, dr. Halldór
Halldórsson og dr. Hreinn Bene-
diktsson kenna málfræði, dr.
Einar Ól. Sveinsson og dr. Stein
grímur J. Þorsteinsson bók-
menntasögu og dr. Guðmundur
Jónsson Islandssögu. Ekki he£-
ur enn verið skipað í embætti
Þorkels heitins Jóhannessonar,
háskólarektors. Auk þeirra er
dr. Sigurður Nordal pófessor við
deildina, eh hefur ekki stundað
kennslustörf undanfarin ár,
eins og kunnugt er. Prófessor-
ar í heimspeki eru þeir dr.
Símon Jóh. Ágústsson og dr.
Matthías Jónasson.
17 námsgreinar
Fyrir nokkrum árum var kom
ið á svonefndu BA-prófi við
heimspekideildina og fyrirmynd-
ir sóttar í enska og banda-
ríska skóla. Eru nú 17
námsgreinar kenndar til
prófs: danska, norska, sænska,
enska, franska, þýzka, gríska,
Háskóli íslands
um. Auðvitað er sama orðið á
mörgum af þessum seðlum og
er þannig hægt að segja sögu
orðsins, rekja þróun þess, skýra
frá breyttri merkingu orðsins
o.s.frv. Dr. Jakob Benedikts-
son hefur yfirumsjón með þessu
starfi, en auk hans vinna að
orðabókinni Ásgeir Blöndal
Magnússon, cand. mag. og Jón
Aðalsteinn Jónsson, cand. mag.,
en þess má geta að orðabókin
hefur notið aðstoðar fjölmargra
áhugamanna. Til samanburðar
má geta þess, að norska orða-
bókin, sem nú er í smíðum og
á að ná yfir norska tungu frá
1500 til þessa dags, fer ekki
í prentun fyrr en safnað hefur
verið og unnið úr 4—5 milljón-
um seðla, enn hefur „aðeins“
verið safnað 1,6 milljónum orða
seðla.
Á vegum orðabókanefndar
hafa verið gefin út nokkur
hefti yfir nýyrði og hafa þau
komið að góðu gagni. Fimm
bindi hafa nú komið út af þessu
nýyrðasafni og má áætla orða-
fjöldann um 30 þús. (þar eru
ný orð um eðlisfræði, atóm-
fræði, efnafræði, rafmagnsfræði,
sálarfræði, rökfræði, sjávarút-
veg, landbúnað, flug og bygg-
ingarfræði).
Háskólinn var byggður á ár-
unum 1936—1940 og var vígð-
ur 17. júní 1940. Hafði hann áð-
ur verið til húsa í Alþingis-
húsinu eða frá 1911—1940, en
t. d. frá próf. Finni Jónssyni,
dr. Sigfúsi Blöndal og norska
prestinum Sophus L. Tormods-
æter og einnig arfleiddi Arvid
Johannsson, prófessor í Manc-
hester háskólabókasafnið að sín-
um málfræðibókum. Nú eru á
prjónunum fyrirætlanir um að
sameina Háskólabókasafnið
Landsbókasafninu, sem hefur að
geyma 200 þúsund bindi, auk 11
þúsund handrita frá síðari öld-
um, og reisa nýja bókasafns-
byggingu við háskólann. Há-
skólabókavörður er dr. Björn
Sigfússon.
1943 var Nýi stúdentagarður-
inn reistur, en þar eru her-
bergi fyrir 66 stúdenta. Má geta
þess að báðir stúdentagarðarnir
voru byggðir fyrir peninga, sem
safnazt hafa í frjálsum sam-
skotum. Þá má geta íþróttahúss
háskólans, sem er suðvestan á
háskólalóðinni. Iþróttakennari
háskólans er Benedikt Jakobs-
son.
Ekki er úr vegi að geta þess,
að prófessor Alexander Jóhann-
esson, sem var rektor háskól-
ans um margra ára skeið, hef-
ur að öllum öðrum ólöstuðum
unnið dyggilegast að því að
koma upp hinum veglegu há-
skólabyggingum. Hefur hann
lagt geysimikla vinnu í að gera
háskólahverfið sem myndarleg-
ast úr garði, svo það mætti
verða háskólanum og þjóðinni
allri til hins mesta sóma. Pró-
Laugardagur 17. Júní 1961 '
Ármann/ Snævarr
há.skólarektor
fessor Alexander hefur ekki enn
lagt árar í bát, því nú vinnur
hann ötullega að því að koma
upp háskólabíóinu nýja og er
formaður byggingarnefndar þess.
Ér í ráði að bíóhúsið geti tekið
til starfa áður en háskólahátið-
in verður haldin í október í
haust. I þessu nýja bíói verða
sæti fyrir 1000 áhorfendur. Þar
verður hægt að sýna, auk kvik-
myr.da, leikrit og sinnig er í
ráði að húsið verði einkar hent-
ugt fyrir hvers konar hljóm-
leika.
Þá má einnig geta þess hér,
að verið er að reisa nýja bygg-
ingu við Landsspítalann fyrir
læknadeild háskólans, enda er
læknadeildin rekin í nánum
tengslum við þá stofnun.
Kennarar í læknisfræði eru
prófeíftorarnir Níels Dungal, Jón
Steffensen, dr. Júlíus Sigurjóns-
son, Jón Sigtryggsson, dr.
Snorri Hallgrímsson, dr. Sigurð-
ur Samúelsson, Kristinn Stefáns
son, Davíð Davíðsson, dr. Stein-
grímur Baldursson, auk dósenta,
lektora og annarra fyrirlesara.
Loks má geta þess, að á veg-
um háskólans er fyrirhugað að
byggja stórbyggingu fyrir lækna
deildina með viðeigandi rann-
sóknarstofnun, félagsheimili stúd
enta, byggja náttúrugripasafn,
og sérstakan stúdentagarð fyr-
ir kvænta stúdenta, eins og tíðk
ast í öðrum löndum.
Þá ber þess og að geta, að
háskólaritari hefur verið um
langt árabil prófessor Pétur Sig
urðsson. — Formaður Stúdenta-
ráðs er Hörður Sigurgestsson
stud. öcon.
Æsku tslands til gagns
Þegar litið er yfir þróunar-
sögu Háskóla tslands frá stofn-
un hans 1911, hljótum við að
undrast, hversu skólinn hefur
stækkað jafnt og þétt og starf
hans borið ríkulegan ávöxt.
En betur má ef duga skal, því
við lifum á öld menntunar og
uppfræðslu og í þjóðfélagi sem
ekki vill dragast aftur úr, er
nauðsynlegt að búa sem bezt
að æskulýðnum, veita honum
sem fjölbreyttasta menntun, svo
hann megi verða sem bezt und-
ir það búinn að taka við nýju
þjóðfélagi. En hvað sem því
líður, þá hefur draumur lítill-
ar þjóðar orðið að glæsilegum
veruleika. Háskólinn er undir-
staða menntunar í landinu. Án
hans væri fátt um fína drætti
hér á landi í þeim efnum. Má
vænta mikils af störfum há-
skólans í nánustu framtíð, ekki
sízt fyrir þá sök að stjórn hans
er í góðum höndum og háskóla-
rektor Ármann Snævarr, pró-
fessor, er framfarasinnaður
maður, óhræddur að leggja á
brattann, finna nýjar leiðir og
grandskoða ný viðhorf.
Öll íslenzka þjóðin óskar há-
skólarektor, prófessorum og
öðru starfsliði háskólans til ham
ingju á þessum merku tímamót-
um og óskar þess af alhug, að
starf skólans megi ætíð blómg-
ast æsku íslands til gagns og
nytsemdar, þjóðinni allri til
blessunar á ókomnum árum.