Morgunblaðið - 17.06.1961, Blaðsíða 16

16
M O R cn\ P r á r>l Ð
Laugardagur 17. júní 1961
HIRÐSKÁLD
Jóns Sigurðssonar
I TILEFNI af 150 ára afmæli Jóns Sig-
urðssonar forseta gefur Almenna Bóka
félagið út bók, þar sem Ijósprentuð
eru 30 kvæði, er Í2 íslenzk skáld og
samtímamenn hans ortu fyrir minni
hans, þ. e. a. s. 26 þessara kvæða voru
fiútt Jóni Sigurðssyni eða sungin fyrir
minni hans í veizlum. Eitt var ort
fyrit* minni hans og fleiri manna, eitt
fyrir minni frú Ingibjargar, konu hans,
eitt sungið í samkvæmi í Heykjavík
að honum fjarstöddum og eitt, að því
er virðist, flutt honum eða afhent um
leið og hann steig á skipsfjöl í Reykja
vík.
möðrur mjög, og öðrum
mjúk túnblæa hjúkrar,
hunangsfluga holu
hyggin marga byggir.
Auðt er enn að mönnum
Alþingi — talslingra
hölda, (hvað mun valda?),
hafa reiðir tafist.
Nei, ef satt skal segja,
sunnanfjalls þeir spjalla;
þingið fluttu þangað
þeir á kalda eyri.
— Á Hrafnseyri
Frh af bls. 9
aðrir bjuggu um sig í tjöldum,
þ. á m. var stói' hópur úr Þing^
eyrarhreppi, er gengið hafði yfir
Hrafnseyrarheiði. Snemma morg
uns fór svo enn að sjást til manna
ferða. Komu menn úr öllum átt
um, gangandi, ríðandi eða sjóleið
is og stefndu allir til Hrafnseyrar,
sem við erú tengdar minningar
um nokkra af beztu sonum lands
ins, enda einn mesti sögustaður
á Vestfjörðum að fornu og nýju,
svo sem lesa mun mega í bók
sr. Böðvárs heitins Bjarnasonar
um Hrafnseyri, sem þessa dagana
kemur út hjá Bókaútgáfu Menn-
ingarsjóðs og Þjóðvinafélágsins.
JÞrjú gufuskip
Þennan dag fyrir 50 árum, eins
og bæði fyrr og síðar, var það
Jón Sigurðsson, sem heillaði og
dró menn að staðnum. Um kl. 11
höfðu 3 gufuskip og 11 vélbátar
lagzt fyrir framan bakkana • og
var sá floti allur fánum skrýdd-
ur, eins og hátíðarsvæðið. Laust
fyrir hádegi safnaðist mannfjöld.
inn saman sunnan og vestanvert
á Hrafnseyrartúni, á svokölluðu
Undirtúni. -Þar var honum fylkt
til skrúðgöngu og þvínæst haldið
heim á hátíðarsvæðið, gegnum
hliðið á bökkunum. Fánaberi
gekk fyrir fylkingunni. Var það
hreppstjóri Auðkúluhrepps, Gísli
G. Ásgeirsson, óðalsbóndi á
Álftamýri. Næst honum fór lúðra
sveitin og lék göngulag. Síðan
komu börn og svo hin stóra fylk-
ing í fimmfaldri röð. Staðnæmst
var fyrir framan bautasteininn.
Söngflokkurinn söng: „Ó, Guð
vors lands“, og tók mannfjöldinn
undir. Síðan sté formaður hátíð-
arnefndarinnar, sr. Böðvar
Bjarnason, í ræðustólinn, setti
hátíðina og bauð gesti velkomna.
Þessu næst las hann þær heilla-
óskir, sem hátíðinni höfðu þá
borizt, en þær voru frá forstöðu-
nefnd minningarhátíðar Jóns
Sigurðssonar á Akureyri, borgar
stjóranum í Reykjavík og nafn.
laust skeyti frá Gerðum í Garði.
Að lestrinum loknum flutti sr.
Böðvar stutta en fagra ræðu.
Mæltist honum m. a. eitthvað á
þessa leið: Þess er getið í Land-
námu, að Grelöðu^ dóttur Bjart-
mars jarls, konu Ánar rauðfeld-
ar, þótti illa ilma úr jörðu í
Dufansdal, en á Eyri sem hun-
angsilmur úr grasi. Ég hefi kom
ið í Dufansdal og ekki fundið
verri ilm úr jörðu þar en hér.
Þetta er spádómur, sem rætzt hef
ur. Hér hefur vaxið úr jörðu sá
hlynur, Jón Sigurðsson, sem
endingarbeztur hefur verið af
öllum íslands gróðri. Það eru nú
100 ár síðan hann fæddist og
líkaminn er fyrir löngu samlag-
aður jörðunni, en ilmurinn af
honum. er enn með nýju brumi
og leggur inn í hugskot hvers ein
asta íslendings í dag....Þessi
bautasteinn á að minna oss á
eðliskosti Jóns og um leið á
skylduna við Guð og föðurlandið.
Fallbyssuskot við afhjúpun
Þegar séra Böðvar hafði lokið
ræðu sinni, kváðu við 3 fall-
byssuskot. Um leið og þriðja
skotið reið af, afhjúpaði prests-
frúin á Hrafnseyri, Ragnhildur
Teitsdóttir, bautasteininn, en
hún var klædd skautbúningi.
Andartaki áður höfðu börn
prestshjónanna stráð blómum
kringum steininn. Að lokinni
þessari athöfn söng söngflokkur
inn aðalhátíðarkvæðið: „Þagnið
dægurþras og rígur.“ sem Hann
es Hafstein hafði ort í tilefni
hátíðarinnar. Lag var eftir Sig-
fús Einarsson, tónskáld, einnig
flutt þarna1 í fyrsta sinn. — Dáð-
ust menn mjög að bautasteinin-
um.
_ Að þessu loknu flutti Matthías
Ólafsson, kaupmaður í Hauka-
dal, langa og skörulega ræðu fyr
ir minni Jóns Sigurðssonar, for
seta. Sagði hann m.a.: Hér hef-
ur verið talað um spádóma og
fyrirburði. Ég ætla að tala um
framsýni og fyrirboða. Á dögum
Sturlunga bjó hér hinn alkunni
höfðingi Hrafn Sveinbjarnarson.
Hann var veginn saklaus, en
löngu á eftir er mælt, að eldur
sæist í hólnum, þar sem hann
lét lífið. Töldu sumir það boða
illt, en aðrir töldu það tákn fyr-
irboða þess, að upp af höfuð-
sverði þessa manns mundi Ijós
kvikna, er lýsti landinu langt
fram af horfinni öld, eins og
stendur í kvæðinu, sem nú var
sungið:
Eyrin Rafns! Það ljós sem lýsti,
löngu síðar við þinn garð,
enga helspá í sér hýsti:
íslands reisnar tákn það varð.
Síðan rakti ræðumaður allýtar-
lega æviatríði Jóns Sigurðssonar
og lauk máli sinu eitthvað á
þessa leið: Allar þjóðir leggja
rækt við staði bá, sem ágætis—
menn þeirra eru bornir. Það á
að vera helgur minningavöllur.
ítalir segja: Sjáið Neapel og dey
ið síðan! Orðtak íslendinga á að
vera hið sama: Sjáið Hrafnseyri
og deyið svo! Takið yður dæmi
Jóns Sigurðssonar til eftir-
breytni, hvað fádæma ósér-
plægni og óeigingirni snertir,
af því að það er að verða fágæt
ara nú á tímum. Minnig Jóns
Sigurðssonar véri oss öllum sá
eldstólpi, er lýsi oss úr ómennsku
og dáðleysi inn á land farsældar
og menningar.
Fimleikasýning og aflraunir.
Eftir ræðuna lék lúðrasveitin
þjóðlög. Þótti mörgum góð
skemmtun að leik lúðraþeytar-
anna, þrátt fyrir hina takmörk-
uðu æfingu; Síðan var gefið hlé,
en klukkan hálfþrjú hófust há-
tíðarhöldin á ný með því að Jó-
hannes Ólafsson mælti fyrir
minni fslands og Friðrik Bjarna-
son fyrir minni konungs. Mælt-
ist báðum vel. Söngflokkurinn
söng á eftir hvoru minni fyrir
sig.
Þá var haldið niður á Undir-
tún, en þar sýndi fimleikaflokk-
urinn frá Þingeyri íþróttir við
mikinn fögnuð áhorfenda. Aðal-
lega voru sýndar svifráræfing-
ar, sem útheimta mikla leikni og
þjálfun, en stjórnandi var Sig-
urður Jóhannesson þá eins og
fyrr. Mjög var rómuð ein afl-
raun, þótt hrollvekjandi þætti.
Sigurjón Sveinsson frá Granda
í Brekkudal í Dýrafirði lagðist á
milli tveggja búkka þannig að
hnakkinn hvíldi á öðrum og hæl
arnir á hinum. Ofan á magann
á honum var lagt 75 punda járn-
stykki og barið á nokkur þung
högg með 25 punda sleggju. Varð
ekki séð, að hryggurinu svignaði
urdan höggunum.
Enn flutt minni og surrgið.
Að íþróttasýningum loknum
vaí- aftur farið heim að' bauta-
steininum. Sr. Sigtryggur Guð-
laúgsson á Núpi mælti snjallt og
skáldlega fyrir minni kjördæm-
is Jóns Sigurðssonar. Á eftir
ræðu hans var sungið kvæði eft
ir Guðmund Guðmundsson
skáld: „Heilir, bræður. — Hér sé
friður,“ sem ort hafði verið eftir
beiðni nefndarinnar, eins og
kvæði Hannesar. Sr. Þórður Ól-
afsson, prófastur á £öndum í
Dýrafirði, flutti ágæta ræðu fyr
ir minni bænda og sjómanna, og
var enn sungið Ijóð á eftir. Að
lokum flutti Sighvatur Gríms-
son, Borgfirðingur, hinn aldraði
fræðaþulur, ýtarlega og fróð-
lega ræðu fyrir minni Arnarfjarð
ar, og að henni lokinni var sung
ið annað kvæði éftir Guðmund
Guðmundsson: „Hér sáu þeir
ljós,“ sem einnnig var ort að
beiðni hátíðarnefndar. Annáð-
ist blandaði kórinn frá Þingeyri
allan söng á hátíðinni, öllum til
hinnar mestu ánægju.
Búist til brottfarar.
Ðegi tók nú að halla. Menn
bjuggust til heimferðar, sérstak
legæ þeir, sem langt voru að
komnir, en aðrir skemmtu sér
við dans fram á nótt. Og ekkert
þrot var á hinum góðu veiting.
um kvenfélagsins.
Sama dásamlega veðrið hafði
baldist allan daginn, nema hvað
innvind gerði um miðjan dag;
síðdegis var aftur komið á blæja
logn. Menn gátu því einnig notið
vel hins undurfagra og svipmikla
útsýnis frá staðnum. Þess má og
geta, að góðviðri var á Vestfjörð
um fyrir og eftir hátíðina. Hér-
aðshátíðin á Hrafnseyri var vissu
lega öll mjög ánægjuleg — enda
minningarík öllum þeim, er þar
voru. En talið var, að um þúsund
manns hefði verið þar þennan
dag.
Minningin hvatning.
— Er það eitthvað fleira, sem
yður er í huga í sambandi við
þessa hátíð fyrir 50 árum?
— Ég vona og trúi því, að sú
hönd, sem leiddi landnámsmenn
ina til þessa afskekta eylands
endur fyrir löngu og hefur látið
þjóðina ná undraverðum vexti
og viðgangi, þrátt fyrir langa
göngu og örðuga um brautir fá-
tæktar og margs kyns þrenginga,
eins og ofsókna og kúgunar af
hendi erlends ofurvalds, — muni
einnig í framtíðinni leiða hana og
styðja til sívaxandi þroska og
farsældar — og öruggs sjálfstæð
is. Og sé það eitt öðru fremur,
sem_ sú hönd notar til hvatning-
ar íslendingum, er það áreiðan-
lega minning Jóns Sigurðssonar,
þess mætasta manns, sem ísland
hefur alið, mannsins, sem í sann
leika var, er enn og verða mun,
meðan íslenzk tunga er töluð og
íslenzk hjörtu slá, óskabarn þjóð
arinnar, sómi hennar, sverð og
skjöldur.
í dag, þegar 150 ár eru liðin
frá fæðingu Jóns Sigurðssonar,
forseta, halda landsins börn minn
ingarhátíðir um hann, bæði á
Hrafnseyri og víða annars stað-
ar. Megi þær verða okkur öllum,
íslendingum, sameiningarhátíðir
til bróðurlegrar samvinnu á öll
um sviðum þjóðlífsins.
Ól. Eg.
Kvæðin eru ort á 33 ára tímabili og
voru öll nema fjögur prentuð sérstak-
lega fyrir tækifærin, áður en með þau
var fárið. Það gefur bókinni aukið
gildi, að kvæðin birtast í nákvæmlega
sömu mynd, .sem þau voru fyrst, þ.e.
ljósprentaðar hafa verið allar hinar
sérstöku frumprentanir, en þær eru
flestar orðnar nauða fágætar. Þarna
eru t.d. Leiðarljóð Jónasar Hallgríms-
sonar, eins og hann sjálfur las próf-
arkir af þeim og þau litu út, þegar
íslendingar í Höfn höfðu þau í hönd-
um 29. apríl 1845, um viku áður en
hann dó,
Kvæði eftir eftirtalin skáld éru í
bókinni: — Jónas Hallgrímsson, Finn
Magnússon, Gísla Thorarensen, Bene-
dikt Gröndal, Gísla Brynjólfsson, Jón
Thoroddsen, Steingrím Thorsteinsson,
Matthías Jochumsson, Brynjólf Odd-
son, Gest Pálsson, Indriða Einarsson
og Björn Magnússon Ölsen.
— O —
Dr. Sigurður Nordal prófessor sér
um útgáfu bókarinnar og skrifar for-
mála og fróðlegar athugasemdir og
skýringar við kvæðin í bókarlok. i
formála segir Sigurður Nordal meðal
annars: — „Þessum kvæðum hefur
ekki verið safnað hér saman vegna
bókmenntagildis þeirra fyrst og
fremst, þó margt sé í þeim snjallt og
og vel ort. Tækifæriskvæði af þessu
tagi verða örsjaldan frábær skáld-
skapur. Ekki eru þau heldur heimildir
um Jón, ævi hans og athafnir, í sama
skilningi sem dróttkvæðin fornu um
konungana, enda er um allt þetta af
nógu öðru að taka. En hinu verður
varla neitað, að þau séu ein af heim-
ildunum — og hún ekki ómerk — um
vinsældir þær og virðingu, sem Jón
naut hjá samtíð sinni . . . .“ „. . . Sum-
um þeim, sem líta yfir þennan fjölda
kvæða fyrir minni Jóns Sigurðssonar,
mun verða að spyrja: Var algengt á
þessum tímum að yrkja svo margt
fyrir minni manna? Eða var það nokk-
urs konar vani, tízka og skylda að
yrkja um Jón?
Fyrri spurningunni er fljótsvarað.
Þess er hvorki dæmi frá dögum Jóns,
né síðar, að því er ég bezt veit, að
nokkur annar íslendingur hafi verið
hylltur svo oft í Ijóði og af svo mörg-
um skáldum í lifanda lífi. Úr síðari
spurningunni er ekki eins auð-
leyst Að lokum mætti
spyrja, hvort lofkvæðin um Jón hafi
haft nokkur pólitísk áhrif, styrkt fylgi
hans meðal þjóðarthnar. Sjálfsagt má
ekki gera mikið úr því. Erfitt er að
fá heimildir tim, hversu kunn almenn-
ingi þau urðu um hans daga, og enn
erfiðara yrði að meta og vega áhrif-
in. En það hefur jafnan verið furðu-
legt, hversu allt fréttist á íslandi. Og
svo mikils sem þjóðskáldin voru met-
in á þessum tímum, er ótrúlegt, að
hróður þeirra um Jón Sigurðsson hafi
ekki styrkt í trúnni á hann ýmsa þá
menn, sem síður kunnu að brjóta til
mergjar rökræður um sjálfsforræði og
hagnýtar framfarir".
— O
Hér á eftir verða birt nokkur kvæð-
anna 1 bókinni.
LEIÐARLJÓÐ TIL JÓNS
SIGURÐSSONAK
f HÖFN VORIÐ 1845:
Byr um gráð þig beri
bugþægur, fiugnægur;
frói þjer á flóa
fundur ísagrundar.
Sjáðu land, er leiðir
ljós um bláa ósa
glöðust sól, og glæðir
glámutind í vindum.
Týa þá, og tegja
tá láttu jó gráan,
(hvítur hæfir snotrum
hestur framagesti);
móður fyrst og föður
findu — svo í skyndi
reið um háar heiðar
hertu slingr að þingi.
Hyggjum víst, að vestan
ver ókunnan beri
(járnum jörðu spornar
jór) að klifi stóru;
þá er sem að sjáum:
sveif bifan þig yfir
hvarmahreggs, á barmi
hám Almannagjáar.
Breiðir kvöldið blíða
bláan yfir sjáinn
'ljósa blæu, hýsa
hængir í marsængu;
hátt um hraunið kletta
hylja runnar, dylja
kjarngrös kaldar fyrnir,
knýr ramur foss hamar.
Búðafjöldinn báða
• bakka fríða skrýðir
Öxarár — en vaxa
eina þar um steina
Hlýan bústað bía
biðjum þjer að liði
verða — þiggðu værðir
værar á grund kærri.
Elt svo hina! haltu
hugprúður til búða
Víkur — Við þig leiki
völin á mölinni.
(Jónas Hallgrímsson).
MINNI
JÓNS SIGURÐSSONAR.
í REYKJAVÍK
HAUSTIÐ 1877.
Sjá, hvar silfurfagur
Situr Snæfells ás,
Meðan Drottinsdagur
Deyr I vestri svás!
Þó að gráti gumar
Gengur tímans hjól:
Senn hið fagra sumar
Sezt við jökulstól.
Sjá, hvar sjlfurfagur
Situí Snælands ás!
Lífs hans ljósi dagur
Líktist sumar-rás;
Full af frægð og stríði,
Fjöri, von og þraut,
Fyrir land og lýði
Lá hans grýtta braut.
Krýni heill á hausti
Hjartkær vin, þig nú!
Guð hinn gæzkutrausti
Geymi þig með frú.
Ættlands augu fríðu,
Elliprúði Jón!
Ástar-angurblíðu
Aldið signir Frón!
(Matthías Jochumsson),
TIL JÓNS SIGURÐSSONAR:
í HÖFN VORIÐ 1857.
Þú sem orku óþreytandf
íslands jafnan studdir hag,
Sem þó myrkur lægi’ of land
Ljósan eygðir frelsisdag
Þér skal borið þetta mtnnl
Þjóðarsóminn! íslands skraut!
Er til þíngs í sjötta sinnft
Snýr þú heim í móðurskaut.
Birtir yfir brúði fjalla,
Bros á móðurkinnum skfn,
Skautið hvíta hreinna mjalla
Hreykir sér, en þokan dvín:
Svo þér lízt er sólborðs goti
Svífur heim að ísaströnd,
Þar sem Rán með brimgarðs brotl
Björgum þakin hristir lönd.
Raunahlær af fold er flúlnn.
Finnur þjóð vor hug og styrk,
Endurrís af ánauð lúin,
. Eyðast deyfðarskýin myrk.
Þér skal fremstum þakkir færa
Þessa, Jón! að lifnar storð,
Enn þá fyrir Frónið kæra
Flyttu á þíngi snjallast orð.
(Steingrímur Thorsteinsson),
TIL JÓNS SIGURÐSSONAR.
I REYKJAVÍK SUMARIÐ 1851:
Fyrr en oss skilur skapa-stund,
skínandi þó í vonar-ljóma,
bíðandi nú i dvalar dróma,
hún, sem að elur okkar fund:
þá verðum til þín vér að líta,
vænstan sem elur laiídið hvíta,
þú, sem að kallar saga sanns
sverðið og skjöldinn ísalands!
Áður en burt þér förum frá,
fríðra vér skulum minnast daga,
þegar oss veiti sælu Saga:
oss þegar lét hún alla sjá
þann, sem að hafði þjóðin kosið,
þrældómnum sýna frelsisbrosið,
hann, sem að kallar saga sanns
sverðið og skjöldinn fsalands!
Allir, sem feðra elska láð,
allir, sem líta snjóvga tindinn,
þar sem að hreina himinlindin
elur sig myrkt við mökkva gráð,
þeir skulu allir þakkir færa
þér, sem að frelsisljómann skæra
vaktir og kallar saga sanns
sverðið og skjöldinn ísalands!
(Benedikt Gröndal).
— O —
Fremst í bókinni, sem nefnist Hirð-
skáld Jóns Sigurðssonar, er mynd af
málverki Asgríms Jónssonar af Jóni
Sigurðssyni, því er hann málaði 1911,
Er málverkið í eigu Olafs Thors, for«
sætisráðherra. Hefur málverklð verið
fáum kunnugt til þessa, en þeir sem
þekktu Jón Sigurðsson voru sammála
um, að þessi mynd væri mjög lík hon-
um. Bókin er 136 bls. að stærð og er
júní-bók AB.