Morgunblaðið - 07.07.1961, Blaðsíða 11

Föstudalgur 7. júlí 1961
MORCUNBLAÐ1Ð
11
Hér eru lífsmöguieikar fyrir milljónaþjóð
rr HEIÐRUÐU Ungmennafélagar
og aðrir áheyrendur.
Hér er fjölmenni, sem verðugt
er á 11. landsmóti Ungmennafé-
Siaganna. Um meira en hálfrar
aldar skeið hafa Ungmennafélög-
verið starfandi í landinu. Einn
þáttur í starfseminni hafa verið
íiþróttamót og samkomur heima
í héruðum, og einnig landsmót
þar sem ungir menn, konur og
Ikarlar hafa keppt í íþróttum. En
Bamkomiur þessar hafa einnig og
ekki síður verið til kynningar og
til þess að glæða barátiuþrek
þeirra, sem starfandi eru í ung-
mennafélagshreyf ingunni og vænt
anlega fleirum, þótt ekki séu
þeir virkir félagar í ungmenna-
félagi,
Á margvíslegan hátt hefur
verið reynt að glæða þann eld,
eem kveiktur var með tilkomu
ungmennafélaganna og þeirra
hugsjóna, sem er samfiaira ung-
mennafélagshreyfingunni. Ung-
mennafélögin hafa vakið áhuga
fyrir margsikonar umbótum í
landin/u. Með tilkomu þeirria var
vakin frelsishreyfing, sem fékk
orkiu og viljaetyrk frá þjóðiegri
vakningu og einlægri þrá til at.
Ihafna og eflingar íslenzkum mál-
Btað og hverju því, sem til heiila
©g framfana mátti verða. Stefnu-
pkrá ungmennafélaganna var
sjkýrt mörkuð við stofnun Ung-
mennafél. Akureyrar. Hinn 1. j'an
1906 komu nokkrir ungir menn
saman til fundar á Akureyri.
Ætian þeirra var að stofna félag
seskumanna, er hefði fyrir mark
og mið að vekja ábuga og sam-
hug á öllu því, sem þjóðlegt væri
og rammíslenzkt. Enn fremur að
efla og stæla hvem og einn til að
leggja fram all'la sína orku því til
viðreisnar og eflingar. Þá töldu
þeir brýna nauðsyn bera til að
auka andlega starfsemi meðail
saskumanna. Það þyrfti að fá
seskulýðinn til að vera betur
samtáka um fraimfaramál landis
og þjóðar. Stofnfundur félagsins
var 7. janúar 1906, lög félagsins
voru undirrituð 14. s. m. Var þá
sungið hvatningarljóð eftir Pál
Jónsson, en það hefst svo:
„Vökum; vökum, vel er sotfið,
værð og svefn ei lengur stoðar
Nótt er flúin burt úr byggðum,
þlessuð sólin landið roðar.
Upp með nýjum andans móð,
upp til starfa rísi þjóð,
tipp með fánann, fylikjum liði
þétt,
fagurt hlutverk er oss öllum
sett.“
★
Tilgangur félagsins lögum sam
Ikvæmt var að reyna að safna
seskumönnum landsinis undir eitt
merki, þa-r sem þeir geti barizt
sem einsn maður með einkunnar-
orðunum: „Sannleikuirinn og rétt
lætið fyrir öilu“. Félagið eignað-
ist ýmsa góða stuðningsmenn af
v eldri kynslóðinni, svo sem sr.
Matthías Joohumsson og marga
fleiri. Baráttumálin urðu býsna
mörg og var að þeim unnið með
eldlegum áhuga. Pánamálinu var
fyrst hreyft á fundi Ungmennafé
Hags Akureyrar 17. júní 1906.
Þegar uim haustið sama ár sam-
einaðist félagið um tillögu að
fána. Næstu árin var fánamálið
mjög á dagskrá með þjóðinni, og
voru það ungmennafélögin og
stúdentar, _sem héldu málinu vel
va.kandi. Án efa átti þiessi bar-
átta drjúgan þátt í því að lausn
fékkst á fánamálinu með löggild-
Sng konungs fyrir íslenzkan þjóð-
fána árið 1915. íslenzki fáninn
var tákn þeirrar sigursælu bar-
áttu, sem þjóðin 'háði fyrir fram-
förum og fuiliu sjálfstæði. Þjóð-
fáninn var þá og aetti allltaf að
verða til hvatningar landsmönn-
um öllum til að tryggja það
frelsi, sem þjóðfáninn táknar.
Ungmennafélögin beittu sér fyrir
verndun móðurmálsims, en dans'k
ain var skaðvaldur í móðurmál-
Lítum glaðir til framtíðaiinnar
inu og þó eimkum í bæjunum. Sú
barátta gekk vonum fremur,
eins og kunnugt er. íslenzka
glíman og aðrar íþróttir hafa
alla tíð verið glæsilegur þáttur
í starfi umgmemnafélaganna. Má
fullyrða að sá þátturinm hefur
verið mannbætandi og þrosk-
anidi, aukið líkamsþrek og and-
legt jafnvægi. Eftirtektarvert er,
að ýmsir færustu íþróttamenn
þjóðarinnar hafa verið virkir
ungmennafélagar og síðar skarað
fram úr á öðrum vettvamgi, svo
sem í athafnalífinu eða opinber-
um störfum. Skógræktarmálið
hefir ávallt verið hugsjóna- og
baráttuimál ungmennafélaganna.
Menn hafa séð í framtíðinni
styrka stofna, stæðiileg tré og
fagra skóga. Það mál er ekki
lengur aðeins hugsjón, það er að
verða að veruleika og efast nú
færri en áður um gagmsemi og
gildi skógræktar á íslamdi. Mörg
fleiri baráttumál hafa ungmenna
félögin átt, þvi eins og segir í
stofnskránni, skal reyma af
fremsta megni að styðja, við-
haldia og efla allt það, sem er
þjóðlegt og ramimíslenzkt, og
horfir till gagns og sóma fyrir
hina íslenzku þjóð.
★
Almenn fræðslustarfsemi, út-
gáfa tímarits, sem hefir verið og
er útbreitt, og miikið lesið, hefir
verið einn þáttur starfseminnar
og miðað að því að efla félags-
legan þroska æskufólksins. Gam-
all bóndi í Árnessýslu lét þess
nýlega getið í blaðaviðtali, að
Skinfaxi, tímarit ungmenniafé-
laganna, og íslendingasögurnar,
hefðu verið á hans yngri árum
aðallestrarefnið. Er enginn vafi
á þvi, að sá lestur er hoilur ís-
lenzku æsfcufóiki. Sá lestur verð-
unglingsárunum. Ungmennafélög
in hafa mótað mig meir en rnokik-
ur annar félagsskapur og urðu
mér til óumræðanilegs gagns. Um
allt var ungmennafélagsskapur-
inn svo heiibrigður, farsæll og
hressandi, þau árin, sem ég naut
hans, að slí'kan félagsskap vildi
ég helzt kjósa börnum mínum til
handir..“
Vitna mætti í ýmsa fleiri
merka menn, sem gefið hafa ung
mennafélagshreyfingunni lí'kan
vitnisburð. Þeir vitnisburðir eru
fyrir liðinn tíma og þá helzt fyx-
ir tvo til þrjá fyrstu áratugma,
sem félögin störfuðu. Sú spum-
ing vaknar því eðlilega á þessari
stundu, hvort þessi merfcu fédaga
samtök hafa haldið vöku sinni,
hvort þau eru í dag sá aflgjafi,
Ræða Ingólfs Jónssonar landbunaðar-
rdðherra á landsmoti Ungmenna-
félaganna að Laugum
ur til þess að auka þrek æsiku-
mannanna og getur verið leið-
beinandi um skyldumar við ætt-
jörðina og að hverju ber að
keppa, Alþýðuskólahreyfingin
barst 'hingað til lands um l'íkt
leyti og ungimennafélagshreyfing
in, sem er frá Noregi komin. Þrír
af fyrstu forystumönnum ung-
mennafélaganna höfðu fyrst
kynnst slíkri starfsemi í lýðskól-
um Noregs og Danmerbur. Hefir
sá andi, sem sveif innan veggja
lýðsfcólanna, kveikt þann neista
í 'hinum íslenzku æsbumönnum,
sem nægði til þess að ungmenna-
félagshreyfingin náði fótfestu
hér á landi. Ætla má að enn svífi
sá andi yfir lýðskólum Danmerk-
ur og Noregs. Verður einnig að
vænta þese að íslenzkir lýðskólar
hafi ávallt tileinkað sér þann
anda, — þá stefnu, til að miðia
íslenzkri æsku.
Hér befir verið bent aðeins á
nokkur atriði úr stefnuskrá ung-
mennafélaganna og aðeins drepið
á einstöik baráttumál þeirra frá
fyrstu tíð. Engin vafi er á því,
að félögunum hefur tekizt í
mörgu að vera stefnunni trú.
Pullyrða má, að ungmennafélög-
in höfðu djúptæk áhrif á fyrstu
áratugunum, sem þau störfuðu
hér. Vitnisburðir mætra manna,
sem starfað hafa í ungmennafé-
lagshreyfingunni fyrr á árum,
liggja greinilega fyrir. Má t. d.
minna á nokkuð af því, sem
Tryggvi Þórhallsson skrifaði á
25 ára afmæli Ungmennafélags
íslands. Tryggvi Þórhallsson seg-
ir m. a.:
„Aldarfjórðungsafmæli ung-
mennafélaganna rifjar upp fyrir
mér beztu minningar mínar frá
sem þaú voru í fyrstu, hvort sá
hugsjónaeldur, sem kveiktur var
á stofndiegi, logar enn með glæsi-
brag.
Það hefir margt breytzt í ís-
lenzku þjóðlífi síðustu árin; þótt
flest megi teljast tiil bóta, má
segja að nobkur truflun stafi af
öðru, sem gæti leitt til þess að
það gleymist sem helzt skyldi
muna. Fólkið 'hefur flutt úr sveit
um landsins til bæjanna og segja
má, að í landinu hafi orðið algjör
atvinnúbylting. í stað hinna
frumstæðu atvinnuhátta, hefir
þjóðin tileinkað sér véltækni og
framfarir, sem af slíkri þróun
leiðir. Eðlilegt væri að nökkur
breyting gæti orðið í viðhorfi
manna til hinna ýmsu þjóðfélags
mála, um leið og slí'k breyting
á sér stað, sem raun ber vitni.
Eigi að síður mun æsku nútím-
ans treystandi til þess að gera
skyld'u sína. Stórfelld röskun
gefur orðið í hinum ýmsu bygg-
arlögum vegna hinna miklu fólks
flutninga á milli landsbyggða.
Árið 1920 munu 58% þjóðarinnar
hafa búið í sveitum landsins, en
árið 1959 aðeins 20%. Landbún-
aðarframleiðslan hefur eigi að
síður aukizt mjög á þessum tíma
vegna véltækni og mikillar rækt
unar. Ýmsir hafa haldið því
fram, að sveitum landsins haldi
áfram að blæða. Sem betur fer
mun útstreymi úr sveitum lands-
ins lokið, en innstreymi í sveit-
irnar mun koma í staðinn. Sveit-
irnar eru nú að fá þau þægindi,
sem kaupstaðimir höfðu einir áð-
ur. Með bættum samgöngum er
einanigrunin rofin. Með bættri að
stöðu mun sveitafólkið ekki vilja
skipta á kjörum við daglauna-
menn í kaupstöðum. Það sem
gerzt hefur hér á landi er líkt
því, sem gerzt hefur hjá öllum
öðrum þjóðum, sem hafa tileink-
að sér véltækni og verkaskipt-
ingu. Fólkið flutti úr sveitunum
til bæjanna þar til komið var aS
vissu marki og þróunin snerist
við.
Við fslendingar eigum ekki að-
eins fallegt land, sem skáldin
'hafa ort svo vei um. Það sem
mestu varðar, er að landið ökkar
er gott og gjöfult, að það er ríkt
af möguleiikum. Hin stóru lands
svæði eru vanasjóðir, sem munu
verða ræktuð og nýtt eftir þörf-
um..Hér eru lífsmöguleikar- fyrir
þjóð, sem telur milljónir íbúa.
Ýmsar þjóðir hafa áhyggjur af
því, að lönd þeirra eru svo þétt-
byggð, að ekki eru önnur úrræði
fyrir hendi en flytja úr landi
meginhlutann af fólksfjöilgun-
inni. Þær ábyggjur erum við ís
lendingar lausir við, sem betur
fer. í stað þess blasa við verk-
efnin ótæmandi fyrir nútíðina og
komandi 'kymslóðir. Vitað er, að
margir íslendingar gera sér grein
fyrir himum mörgu möguleikum
og skad því ekki farið nánar að
þessu simni út í þau mél. En alllir
þeir íslenddngar, siem gera sér
grein fyrir auðlindum og mögu-
leikurn landsins, hljóta að líta
glaðir tiil 'komandi tíma, ókvíðnir
og ákveðnir í því að uppfylla
þær skyldur, sem á þeim hvílir,
þ. e. að skila landinu og atvinnu-
vegunuim í meiri fjölbreytni og
betra ástandi en þegar við þeim
var tekið. Nauðsyn ber til að
æskan hugsi sjálfstætt og taki
með varúð og gagnrýni áróðri,
sem oft er fram borinm á vafa-.
saman hátt. Holl er sú regla að
gera meiri kröfur til sjálfs sín
en annarra. Okkur ber að minn-
ast með þakklátum buga hinna
mörgu, sem barizt hafa fyrir
frelsi, framförum og bættum
kjörum alþjóð til handa. Skylt
er að minnast með þakklátum
huga hinna mörgu, sem með
þrautseigju og dugnaði umnu sig-
ur í baráttunni við fátæktina og
kyrrstöðuna. Vegna þeirrar bar-
áttu eru fslendingar frjáils þjóð
og fullvalda, sem býr við jafnari
og betri íífskjör en ýrnsar aðrar
menningarþjóðir. Hollt er að lit-
ast um á spjöldium sögunnar, þar
sem margt er skráð úr baráttu-
sögu þjóðariimar. Viðurkennt er
af öllum fslendingum, að Jóm
Sigurðsson gnæfi haest í sögunni.
En hver getur annað en hrifizt
af baráttu margra annarra fs-
lendinga, svo sem Skúla Magnús-
sonar og Fjölnismanna, í viðleitni
þeirri til þess að vekja þjóðina
til dáða og baráttu? Ótalmargir
fleiri hljóta að koma fram í hug-
ann, þegar um söguna er hugsað
og fátt mun betur fallið til þess
að leiðbeina æskufólki um skyld-
umar við þjóðfélagið en það að
kynnast baráttusögu íslands
beztu sona og dætra fyrr og síð-
ar. Það mun einnig kenna mönn-
um að' meta þau verðmæti, sem
fengizt hafa eftir aldalanga bar-
áttu. Það er mikils virði að geta
búið frjáls í góðu landi. Það er
mikil breyting frá því sem áður
var. Nú ríður á að gæta þess vel,
sem áunnizt hefur. Saga íslend-
inga, hvort sem hún gerðist á
10. eða 20. öldinni, er nauðsyn-
legur og hoilur lestur íslénzku
æskufóiki.
Það er rétt hermt hjá bóndan-
um í Ámessýslu, að lestur ís-
lendingasagna hefir víðtæk áhrif
á æskumenn, skapgerðina og
hugsunarháttinn, eykur þrek og
kjark og kennir mönnum að ekki
er afsakanlegt að gefast upp eða
mikla fyrir sér erfiðleikana,
heldur ber að fara að fordæmi
'hinna beztu manna og heyja bar-
áttuna bar til sigur vinnst. Hin-
um traustu og farsælu baráttu-
mönnum liðins tíma verður bezt
þafcbað með því að viðhalda
þeim eldimóði, sem einkenndi
frumiherja ungimennafélagshreyf-
ingarinnar hér á landi.
Sá eldur hugsjóna, sem þeir
'kveiktu, verður ávallt að loga
í íslenzku þjóðlífi. Sú hugsjón,
sem þeir unnu fyrir, á að spanna
yfir landið allt, við strendur og
inn til dala. tslenzk æska getur
í dag horft djörf til framtíðar-
innar með þann ákveðna ásetn-
ing að halda stefnu ungmenna-
félagshreyfingarinnar í heiðri og
vinna samikvæmit þeirri stefnu.
Ungmennafélagar, góðir áheyr-
endiur, rnegi íslenzk æska ávallt
hailda á lofti þeim kyndli, sem
kveiktur var með stofnun Ung-
mennafélags Akureyrar 1906.
Megi sú hugsjón, sem þá var
vakin, ávallt vera veruleiki og
verða aflgjafi og leiðarljós ís-
lenzkri æsku í nútíð og um alls
framtíð.
Æðeyjarsystkinum haldið
veglegt kveðjusamsæti
Þúfum, N. fs. 5. júlí.
SÍÐASTLIÐINN sunnudag
var Æðeyjarsystkinum haldið
veglegt kveöjusiunsœti í Snæ-
fjallahreppi, en eins og kunnugt
er, hafa þessir lairdskunnu bú-
höldar nú hætt húskap og munu
flytjast burt úr héraðinu á
næstunni.
Þessi systkin, Ásgeir, Halldór
og Sigríður hafa búið í Æðey í
Hundraðasti
erkibiskupinn
CANTERBURY, 27. júní (Reuter)
Dr. Arthur Michael Ramsey, var
í dag vígður erkibiskup af Kant-
araborg. Hann er hundraðasti
erkibiskupinn síðan Gregoríus
páfi sendi heilagan Ágústínus til
Englands árið 597, til þess að
snúa landsmönnum til réttrar trú
ar. Meðal viðstaddra við vígsluna
voru biskuparnir í Uppsölum,
Osló og Kaupmannahöfn, en alls
voru gestir um 4000 talsins, þ.á.
m. mikill fjöldi kirkjuleiðtoga.
ameira en hálfa öld, en eru nú
öldruð orðin og draga sig því í
hlé frá hinni um.fangsmiklu bú-
sýslu, sem jafnan hefur verið.
Stórkostlegar húsa og jarðarbæt
ur hafa þau unnið og er Æðey
hin fegursta bújörð búin hlunn-
indum af æðarvarpi, enda hafa
þau systkin stundað búskapinn
af hinni mestu kóstgæfni og al*
kunnum myndarskap. Jafnan
hefur verið mannmargt á heim-
ili þeirra enda útheimtir hinn
mikli búskaipur þar margt verka
manna.
Ásgeir hefur gegnt fjöimörgum
trúnaðarstörfum fyrir sveit sína
um áratugi af fágætri kostgæfni,
auk þess, som hann hefur stund
að dýrailækningar hér í héraS-
inu til mikils gagns fyrir bænd
ur og búalið. Fyrir bll þessi störf
færðu Búnaðarfélögin í N-fsa-
fjarðarsýslu þeim systkinum að
gjöf vandiað útvarpstæki, sem
lítils háttar vott þakiklætis fyrir
langt og gifturíkt starf í hérað-
inu. Er mi'kil efirsjá og sjónar-
sviptir að brottför þessara héraðs
höfðingja. — P. P