Morgunblaðið - 07.07.1961, Side 13

Föstudagur 7. júlí 1961
MORGUNJtLAÐlÐ
13
G ER SAKLAUS
Helander í biskupsskrúöa.
ÉG ER SAKLAUS. Með
þessum þrem orðum lauk
Helander biskup máli sínu
fyrir undirréttinum í Upp-
sölum fyrir tæpum níu ár-
um. Þetta voru einnig loka-
orð hans fyrir Svea Hovrátt,
yfirdómnum í Stokkhólmi og
fyrir hæstarétti Svía.
Nú hefur hæstiréttur leyft með
4 atkvæðum gegn þrem, endur
upptöku málsins Og vísað því til
yfirréttarins að nýju. Yfirréttur-
inn mun því taka málið fyrir í
haust að afloknum réttarhléum
og er dóms því ekki að vænta
fyrr en í fyrsta lagi einhver-
tíma á næsta ári.
„Gögn þau, sem nú eru lögð
fram í málinu og að verulegu
leiti miða að því að leiða fram ný
viðhorf og sannanir, eru óvenju-
lega umfangsmikil og snerta
mjög höfuðatriði málsins. Þetta
gerir endurupptöku nauðsynlega,
hvað varðar næstum hvert ein-
asta á'kæruatriði,“ segir í úr-
skurði réttarins.
Málskjölin í málinu eru alls
12000 vélritaðar síður, en Weid-
enhijn yfirdómari hefur gert úr-
drátt úr skjölunum, sem er „að-
eins“ 1300 síður og var það lagt
til grundvallar í endurupptöku-
jnáiinu.
Höfuðsannanirnar gegn Heland
er voru í tíu atriðum. Voru það
umsagnir sérfræðinga um: I. að
níðbréfin hafa verið rituð á
ritvélar, sem Helander hefði
eðgang að, en hann reyndi síð-
er að láta breyta leturborði einn-
ar, en bar það fyrir réttinum,
að það hefði hann gert, vegna
þess að það hefði verið orðið slit-
ið. II. að fingraförin á bréfun-
um og ritvillur minntu mjög á
annað, sem Helander hefði skrif-
að.
Sá sem rekið hefur endurupp-
tökumálið fyrir Helander Og afl-
að hefur gagnanna er Nils Malm-
ström málafærzlumaður Og mun
hann verða talsmaður hans í kom
andi málarekstri.
Helander sjálfur er staddur um
þessar mundir á óþekktum stað
í Evrópu og hefur ekkert látið
frá sér fara um hin nýju réttar-
höld, en sonur hans Einar dócent
í TJppsölum hefur sagt, að úr-
skurður hæstaréttar hafi gefið
þeim, sem berjast fyrir máli Hel-
anders nýja von. Eric Segelberg,
sá sem kærði Helander í upphafi
hefur sagt, að endurupptaka
málsins eigi ekki að koma að
sök, eins og hann orðar það.
Ef svo fer, að Helander verður
sýknaður af ákærunum, þá er
víst, að hafið verði skaðabóta-
mál af hálfu hans fyrir tekju-
missi og álitshnekki.
Aðdragandi málsins
Forsaga þessa „mesta hneykslis
máls sænsku kirkjunnar" er á
þessa leið: Seinni hluta október-
mánaðar árið 1952 var Dick Hel-
ander kosinn biskup í Strangnas.
Prestar stiftisins tilnefna biskup-
inn, og skipar st j'rnin að jafnaði
þann, sem fær flest atkvæði.
Helander hafði hvað eftir annað
sótt um biskupsembætti undan
farin ár, m. a. biskupsembættið í
Skarastifti, en aldrei fengið
meirihluta fyrr en að þessu sinni.
Annar umsækjandi um biskups-
embættið í Strángnas var Hjalm-
ar Lindroth, forstöðumaður guð-
fræðideildarinnar í Uppsölum.
Hafði lengi verið kalt milli hans
og Helanders.
í nóvembermánuði sama ár var
Helander skipaður í biskupsem-
bréf, en þar var Helander líka í
kjöri, eins og áður er sagt.
Séra Eric Segelberg, sem mest
hafði verið níddur, fór til lög-
reglunnar 6. desember og kærði
níðbréfin, og síðast í aprílmán-
uði 1953 tilkynnti erkibiskup
Svíþjóðar Helander, að lögreglu-
rannsókn mundi fara fram og
lagði til, að hann sækti um lausn
frá embætti, en Helander neit-
aði að hafa skrifað bréfin og
sækja um lausn. Skýrsla lögregl-
unnar varð 600 vélritaðar blað-
síður, auk 100 blaðsíðna með
fylgiskjölum. Efni hennar var
þess eðlis,* að hið opinbera höfð-
aði mál gegn Helander biskupi
fyrir að hafa sent frá sér róg-
skrifin. Sækjandi í málinu gerði
þá kröfu, að biskupnum yrði vik-
ið frá embætti.
Níðbréfin voru skrifuð með
þrennskonar ritvélum, og þótti
sannað, að Helander hefði haft
aðgang að öllum þessum vélum,
því þær voru notaðar á skrifstof-
um háskólans í Uppsölum, en
Helander var prófessor í guð-
fræði við sama háskóla, áður en
hann var kjörinn biskup. Eina
þessara véla tók Helander með
sér, þegar hann fór til Strángnás.
Letrið á henni hafði verið eyði-
legt, eftir að bréfin voru skrifuð,
og sannaðist að Helander hafði
Nýju sönnunargögnin
HVER eru hin nýju gögn tals
manns Helanders? Hann hef-
ur lýst því yfir, að vörnin
muni hnekkja öllum sönnun-
um ákæruvaldsins í sektar-
dómnum yfir biskup. Vörnin
hyggst sýna fram á, að Hel-
ander hafi ekki getað ritað 500
bréf á skrifstofu háskólans í
Uppsölum, án þess að eftir því
yrði tekið. Auk þess er mótmæ
lt skýrslum ritvélasérfræðing-
anna. Lagt »verður fram álit
frægasta fingrafarasérfræð-
ings Noregs, sem heldur því
fram, að fingrafarasönnunin
gegn Helander sé með öllu
ft óhæf sem sönnun í málinu.
Lagt verður fram álit fimm
bættið af Svíakonungi og fór setn
ing hans fram með mikilli við-
höfn. Þess var þó skammt að bíða
að ljótar sögur færu að berast
úr stiftinu og kom á daginn, að
um það bil 90 prestum þar höfðu
borizt nafnlaus bréf, áður en
kosningin fór fram, og var efni
þeirra flestra ærumeiðingar um
Lindroth, prófessor og prestinn
Eric Segelberg þó sérstaklega.
Helander var aftur á móti hælt
á hvert reipi í bréfunum. Að með
altali hafði hver prestur fengið
5 bréf.
Hver hafði skrifað þessi níð-
bréf? Eða hafði hann gert það
sjálfur? Fyrir biskupskosning-
arnar í Skara, árið áður, höfðu
prestarnir einnig fengið nafnlaus
prófessora í Svíþjóð, sem
halda því fram, að líkur bendi
til, að höfundar bréfanna séu
fleiri en einn, og þau ein-
kenni, sem bendi til, að Hel-
ander hafi samið bréfin, finn-
ist hjá mörgum öðrum grun-
uðum og fjölda guðfræðinga
og sanni því hvorki eitt né
annað.
Að endingu mun vörnin
reyna að Ieiða líkur að þvi,
að bréfaskriftirnar hafi verið
samsæri gegn Helander, sem
hafi tekizt fullkomlega. Bréf-
in hafi verið rituð í þeim til-
gangi, að grunur félli á Hel-
ander og hann síðan dæmdur
frá kjól og kalli.
gert tilraun til að fá nýja stafi í
vélina. Hann gat ekki fengið þá,
en reyndi þá að fá keypta aðra
sams konar ritvél, sem væri með
sem líkustu verksmiðjunúmeri
og skemmda vélin. Einnig þótti
grunsamlegt, að hann gaf upp
rangt nafn í ritvélaverzluninni í
sambandi við þessi viðskipti.
Þegar Helander var yfirheyrð-
ur, sagðist hann ekki vita, hvern-
ig ritvélin hefði skemmzt. Guð-
fræðideildin hefði skrifað sér og
heimtað ritvélina aftur, Og hann
hefði orðið að kaupa nýja vél,
þegar hann sá að letrið var skadd
að á hinni. Hann kvaðst hafa
logið til nafns vegna þess, að fólk
hagi hér stundum „irrationelt.“
Málfræðingar voru fengnir til
að skera úr, hvort orðalagið á
níðbréfunum benti til að Hel-
ander hefði skrifað þau, Og tíndu
þeir ýmislegt til, sem þótti benda
til að hann hefði skrifað þau. En
veigamesta sönnunin var sú, að
fingraför Helanders fundust á
þremur níðbréfum.
Hinn 4. nóvember 1953 kom
málið fyrir undirrétt í Uppsölum,
og var ekki um meira talað um
neitt mál á Norðurlöndum en
Helandermálið. Sækjandinn í
málinu, Börje Holmgren, las
upp skýrsluna — 700 bls. — sem
Folke Ohlsson, lögreglufulltrúi
hafði samið, en hann stjórnaði
einnig lögreglurannsókninni og
naut við það aðstoðar færustu
sérfræðinga, sem völ var á í Sví-
þjóð. Holmgren var hvass í sókn-
inni, en átti skæðum manni að
mæta, þar sem var Hugo Lind-
berg, verjandi Helander, en hann
er talinn snjallasti og vígfim-
asti málaflutningsmaður Svía.
Lindberg tókst m. a. að fá Eric
Segelberg til að játa fyrir rétt-
inum, að hann hefði skrifað mjög
óprestlegar og strákslegar grein-
ar um kirkjumál. Ennfremur
sýndi hann fram á, að Folke
Ohlsson. hefði hlaupið á sig við
rannsókn málsins, m. a. með því
að saka einn Uppsalaprófessor
inn, Sigfrid von Engeström, um
að hafa verið í ráðum með Hel-
ander, en það leiddi til þess, að
séra Engeström höfðaði meiðyrða
mál gegn Folke Ohlsson.
En allt kom fyrir ekki. Lind-
berg tókst ekki að ónýta sönn-
unargögnin fyrir réttinum, og 22.
desember var kveðinn upp í und-
irréttinum í Uppsölum dómur yf-
ir Helander biskupi. Dómsniður-
staðan var sú, að hann væri sek-
ur um að skrifa rógbréf um
keppinauta sína í biskupskosn-
ingunum og senda þau til þeirra
— ÞaS er ótrúlegt, að nokkur óviðkomandi maður hafi getað skrifað 500 bréf á ritvél Helanders
í herbergi hans í deildarhúsi guðfræðideildarinnar i háskólanum í Uppsölum, segir í dómi
nndirréttar í Helandersmálinu árið 1953. — Myndin sýnir 3 ritvélar, sem komu við sögu
málsina. —
Spánarför
Framh. af bls. 8
í borginni, svo einfaldur Portú-
gals, dr. Salazar, sem Portúgal-
ar nefna sjálfir forseta, er varla
mjög afturhaldssamur, nema í
nýlendumálum. Portúgalar eru
mjög stoltir af fortíð sinni, eink
um sægörpum sínum og land-
funda- og landvinningamönnum.
Kona nokkur, sem sýndi ferða
mönnum frægt vagnasafn í Lissa
bon, sagði, er augu manna beind
ust að bandarískum jeppum,
trukkum og fallbyssuvögnum,
sem stóðu skammt frá safninu:
— Þetta á að fara til Angóla,
We are almost having war
there (það liggur við, að við
eigum í stríði þar). — Kannski
verða þessir vagnar einhvem
tíma safngripir líka, sagði ég,
en hún horfði stórum augum á
mig og svaraði ekki. Gaman
væri að kynnast þessu landi og
þjóð nánar, sem virðist svo ólík
nágrönnum sínum, Spánverjum,
í hátterni og lifnaði.
Vigo á Spáni er Ijót borg en
borgarstæðið aftur á móti sér-
kennilega fagurt, svo borgin er
eins og ljótur blettur á um-
hverfinu. Fátækt og óhreinlæti
einkenndu borgina, svo manni
varð á að spyrja: Er þetta mun-
urinn á Franco og dr. Salazar?
Vart fermdir drengir hvísluðu
hvað eftir annað í eyru mín út
á götu, leyndardómsfullir í svip:
— Do you like girls? — Yes I
do, svaraði ég og hélt áfram
göngu minni um þessa borg
öskuhauganna. En mikið eru
spánskar stúlkur annars falleg-
ar.
Þessum skrifum er lokið. —
Þetta var aðeins stutt ferð.
Samt fundu flestir, hve gott er
að koma heim aftur, því í brjósti
hvers íslendings er lítil eyja,
sem er í senn hjarta hans og
land. i.e.s.
Nils Malmström verður verjandl
Helanders við upptöku málsins.
Það er ærinn starfi að lesa og
læra 12000 vélritaðar síður.
presta, sem atkvæðisrétt höfðu.
Skuli biskup því missa embætti
sitt og sitja í gæzluvarðhaldi i
rúmt ár.
Dómsniðurstaðan var í 10 at-
riðum: Er það m. a. sagt, að
stíllinn á bréfunum sé auðþekkt-
ur og enginn annar en Helander
hafi haft ávinning af að dreifa
þeim. Þrjár ritvélar voru not-
aðar til að skrifa bréfin með, og
hafði biskup aðgang að þeim öll-
um. Þær voru þó látnar hverfa
síðar. Þá hafi fingraför biskups
fundizt á 3 bréfum, og uppkast
að samskonar níðbréfi og sent
voru út hefði fundizt í fórum
biskups.
— Utan úr heimi
Framh. af bls. 10.
íraks. En má þó ekki gera ráð
fyrir, að hafinn verði harður
áróður gegn „nýlendustefnu“
Breta gagnvart Kuwait — og
þannig raunverulega tekið und-
ir við Kassem, sem varla mun
draga af sér við áróðurinn, þótt
hann telji kannski ekki fært að
leggja út í það innrásar-ævin-
týri, sem hann virðist hafa haft
í huga? —
Byltingarljóminn er löngu
horfinn af Karim Kassem hers-
höfðingja, og margt bendir til
þess, að hann og stjórn hans
hafi ekki notið neinna sérstakra
vinsælda meðal þegnanna nú um
skeið. Kröfurnar til Kuwait
munu hins vegar hafa vakið nýj
an áhuga þjóðarinnar á stjórn
sinni — og væntanlega reynir
Kassem að halda við þeim glæð-
um, þótt hann treysti sér e. t. v.
ekki til að framfylgja kröfúnum
af hörku að sinni. — Því eru
allar líkur til þess, að vamir
Kuwaits verði langvinnt vanda-
mál — og það kynni að verða
Bretum að ýmsu leyti óhagstætt
að þurfa að gegna hlutverki
„verndarans“ um ófyrirsjáanlega
framtíð — binda allmikið lið og
herbúnað á þessum litla land-
skika, og verða um leið skot-
spónn áróðurs Arabaleiðtoganna.
— Sameinuðu þjóðirnar fjalla
nú um Kuwaitmálið, eins og
kunnugt er af fréttum. Ekki er
ljóst hvaða stefnu málið tekur
þar að lokum, en mörgum virð-
ist eðlilegast, að samtökin taki
að sér að tryggja varnir fursta-
dæmisins.
Hver sem framvindan verður,
hafa kröfur Kassems til Kuwaits
valdið ótryggu ástandi í Mið-
Austurlöndum, en segja má, að
þar hafi verið fremur friðsam-
legt að undanfömu. Og ekki ber
að loka augunum fyrir þeim
möguleika, að Kuwaitmálið verði
e.t.v. enn eitt grýlukerti kalda
stríðsins milli Austurs og Vest-
urs. Að því vinna áreiðanlega
viss öfl