Morgunblaðið - 18.07.1961, Síða 11

Þriðjudagur 18. júlí 1961
MORGVNBLAÐ IÐ
11
„Það er alveg magnað, hve
vel þeir halda íslenzkunni"
Rætt við Valdimar Björnsson, ráðherra
iVALDIMAR Björnsson, fjár-
málaráðherra í Minnesota,
og fjölskylda hans eru kom-
in í heimsókn til íslands. —
Munu þau dveljast hér í tvær
vikur og m. a. ferðast eitt-
hvað um landið, en að því
búnu halda vestur um haf
aftur.
Tíðindamaður Mbl. hitti Valdi
mar Björnsson að máli sem
6nöggvast í-gærmorgun. Lét hann
vel af því, að vera enn einu sinni
kominn hingað til lands og ekki
|>arf að fjölyrða um, að hann er
Ihér aetíð hinn mesti auðfúsugest
ur. Síðast kom Valdimar til ís-
lands 1959 og flutti þá m.a. er-
indi á vegum Stúdentafélags
Keykjavíkur um stjórnmálaflokk
onna í Bandaríkjunum, eins og
margir munu minnast.
Á íslandi árið 2000.
Um heimsókn sína og fjölskyld
unnar nú sagði Valdimar m.a.:
— Við hjónin komum hingað
1950. í>á voru börnin þrjú öll
með. Nú eru þau orðin fimm
og enn öll með, það elzta
Helga, 15 ára og það yngsta,
Maja, verður 6 ára í haust. >að
er gaman fyrir þau að koma
hingað og skoða sig um. Þegar
við komum hingað 1950, var Jón
sem þá var yngstur, ekki farinn
oð ganga. En svo meðan við vor
um hérna tók hann fyrstu skref-
in óstuddur við Leifs-styttuna á
Skólavörðuhcltinu. Ég hef verið
að grínast að því við hann, að
líkast til reyni hann að bregða
sér til íslands árið 2000 og vappa
t>á nokkur skref við styttuna.
Hann verður þá fimmtíuogeins.
Og hver veit nema ég komi líka
t-.. .orðinn 94 ára!
Af íslendingum vestra.
— Er ekki eitthvað til frásagn-
ar úr hópi Vestur-íslendinga?
—Ég get kannske rifjað upp,
að fyrir réttum mánuði hitti ég
allmargt fólk af íslenzkum aett-
um norður í Árborg í Nýja-ís-
landi; um 60 mílur fyrir norðan
Winnipeg. Það var þar saman
Ikomið í tilefni af þjóðhátíðardeg
inum.
Það er alveg magnað, hve vel
þeir h alda íslenzkunni þarna,
Ég flutti ræðu á samkomunni,
sem var að kvöldi 16. júní. Svo
var þarna kórsöngur, íslenzkir
eöngvar sungnir, og upplestur.
Þarna norðurfrá hitti ég athygl
isverðan mann um fimmtugt,
Gunnar Sæmundsson. Hann kom
Ihingað til íslands ekki alls fyrir
löngu. Og það, sem hann hafði
ihelzt út á að setja var það, að
fólkið kynni bara ekki almenni-
lega ættfræði og kvæði. Ég fór
fneð honum út á akur, þar sem
ennar íslendingur var að dreifa
óburði til að drepa niður illgresi
Ihjá sér. Sá heitir Helgi Jakobs-
son, og þarna sitjandi á vélinni
fór hann að tala við okkur um
rímsnilld og kvæði. Og svo
þuldu þeir flóknustu ljóð á reip-
rennandi íslenzku.
Svo ótrúlega íslenzklr.
Þetta eru nú kannske alveg
einsdæmi. En ungir menn eru
etoltir af að reyna að halda við
því, sem þeir hafa lært á ís-
lenzku. í Islendingabyggðinni á
jþessum slóðum eru um 300
manns. Og þeir eru svo ótrúlega
llslenzkir, jafnvel þótt þeir séu
fæddir þar. „Ég hef nú aldrei
komið til íslands", sagði einn
þeirra t.d., skýr og ákveðinn í
framburði, „en ég held samt, að
ég gæti gjört mig skiljanlegan
J>ar.“
— Hvernig gengur það til I
Stjómmálalífinu um þessar mund
ir?
á bókstaflega öllum ríkisþingun-
um staðið um skattamál, hver
eigi að borga brúsann? Þetta hef
ur verið leyst í bili með bráða-
birgðaráðstöfunum. Menn eru rag
ir við að taka upp söluskatt, en
samt sem áður er hann þó kom
inn á í 36 ríkjum Bandaríkjanna.
Það hefur hjá okkur verið reynt
að gera þetta að deilumáli milli
flokka, en við republikanar höf
um bent á, að skatturinn hafi í
29 ríkjum verið tekinn upp, með
an demókratar voru við völd þar.
Það verður því varla sagt, að
þetta sé mál annars flokksins
fremur en hins.
Ég held að það sé ekki lengur
spursmál, hvort við fáum sölu-
skattinn — heldur bara hvenær.
Framlög í ríkissjóð hafa hækkað,
m.a. vegna skóla. Þessu verður
að mæta með nýjum álögum.
Deilt um kjördæmabreytingu.
— Hvað er að segja um valda-
hlutföllin milli republikana og
demókrata í Minnesota?
— Ríkisstjórinn er republik-
ani, bar hærri hlut í kosningu á
móti Orville Freeman, sem svo
varð landbúnaðarráðherra demó-
krata. Annars erum við ekki
nema 3 repúblikanar, sem gegn-
um embættum í ríkinu núna.
Á þingi í Washington eru repú
blikanar sex af 9; tveir demó-
kratar, annar þeirra Hubert
Humphrey — Nú er á döfinni að
breyta þingmannafjöldanum í
Fulltrúadeildinni. Þeir hafa ver-
ið 435 og mikil tregða á að fjölga
fram úr því. En meðan það er
ekki gert, þarf kjördæmabreyt-
ingu á 10 ára fresti, vegna þess
hve fólksfjöldinn breytist í ein-
stökum ríkjum. Á næsta ári mun
t.d. California bæta við sig 9
þingmönnum og New York ein-
hverju líka, en um leið fækkar
hjá okkur úr 9 í átta.
Pólitíkin alls staðar eins.
Ágreiningurinn um kjördæma-
breytinguna hefur verið svo mik-
ill, að hjá okkur var ríkisþingi
slitið og aukaþingi líka án þess
að tækist að leysa málið. Svip-
aða sögu er að segja frá Illinois
og e.t.v. fleiri rikjum.
Þetta er því talsvert erfitt mál.
En fólk þekkir þetta héma á ís-
landi. Þessi pólitík er eins um
allan heim.
★
Valdimar Björnsson var þegar
orðinn önnum kafinn við að
heilsa upp á vini sína og kunn-
ingja hér og samtalið varð því
ekki mikið lengra. Hann sagðist
Valdimar Björnsson, fjármálaráðherra Minnesota, og fjöl-
skylda hans í landgangi flugvélarinnar, sem flutti þau (talið
frá ráðherranum): Kona hans, Guðrún Jónsdóttir, og bömin
Maja, sem verður 6 ára í september, Valdimar verður 9 ára
í ágúst, Jón 12 ára, Kristin 13 ára og Helga 15 ára.
yrði kona sín væntanlega með í
þeirri för, enda ættuð þaðan. Þá
væri ákveðið að hann héldi ræðu
á fundi Rotary-félaga í Keflavík
nú fyrst ætla til ísafjarðar og föstudaginn 21. þ.m., hjá Rotary
í Reykjavík miðvikudaginn 26.
og þá um kvöldið yrði skemmtun
hjá Íslenzk-Ameriska félaginu.
Fleira væri í deiglunni -— en
I ekki ákveðið. — ÓI. Eg.
Eg sá í anda afa minn sitja
hjá ánum á Svelgsá
Söluskattur í aðsigf. ,
— Aðalágreiningurinn
hefur
Samtal við Wilhelm Eriksen forstjóra
HEIMSÓKN mín að Svelgsá
í Helgafellssveit sl. fimmtu-
dagskvöld er einn eftirminni
legasti viðburður ævi minn-
ar. Ég sat fram á nótt og tal-
aði við Guðbrand Sigurðsson,
hreppstjóra, 89 ára gamlan
öldung, sem mundi afa minn,
Sigurð Eiríksson, og sagði
mér ýmislegt af honum og
ættfólki mínu, sem ég ekki
vissi áður. Ég sá afa minn í
anda sitja yfir ánum uppi í
fjallinu fyrir ofan Svelgsá.
Hann sat þar einn og smíð-
aði flautur, hlustaði á radd-
ir náttúrunnar og þarfnaðist
einskis félagsskapar. Hann
var eins og margir íslending-
ar heldur einrænn og sjálf-
um sér nægur.
Þannig komst Wilhelm Erik-
sen, framkvæmdastjóri danska
stórfyrirtækisins Galochekomp-
aniet í Kaupmannahöfn m.a. að
orði, er Mbl. hitti hann snöggv-
ast að máli í fyrrakvöld. Hann
er af íslenzkum ættum og kom
hingað heim fyrst og fremst til
þess að heimsækja ættarslóðir
sínar og ferðast um landið.
' Afkomandi Saura-Gísla
— Afi minn, Sigurður Eiríks-
son, var fæddur að Svelgsá í
Helgafellssveit árið 1829, segir
Wilhelm Eriksen. Hann var að-
eins 6 ára, þegar faðir hans dó.
Móðir hans, Salvör, var dóttir
Saura-Gísla. Hún bjó í 37 ár á
Svelgsá og var þrígift. Afi minn
flutti til Danmerkur, þegar
hann var um þrítugt. Hann
hafði unnið hjá Clausen kaup-
manni í Stykkishólmi og fór í
hans þjónustu til Danmerkur.
Wilhelm Eriksen forstjóri —
Afi hans var íslenzkur þjóðhaga-
smiður — langamma hans
dóttir Saura-Gísla.
Átti hann fyrst heima á Suður-
Jótlandi en flutti síðan til Kaup
mannahafnar. Hann giftist
danskri konu og áttu þau fjög-
ur börn, þrjá syni og eina dótt-
ur. Var faðir minn yngsti son-
urinn.
Afi gerðist húsgagnasmiður í
Kaupmannahöfn. Hann var
ákaflega hagur maður. Heima í
Stykkishólmi hafði hann verið
kallaður „altmuligmand.“ Það
sagði Guðbrandur hreppstjóri á
Svelgsá mér á fimmtudagskvöld
ið. Afi dó árið 1908, 79 ára
gamall. En ég man eftir honum
eins og ég hefði séð hann í gær.
Þegar ég var smádrengur hlakk
aði ég alltaf ákaflega til að
hitta hann.
— Hvernig fannst yður að
koma á ættarslóðir yðar á Snæ-
fellsnesi?
Líkast ævintýri
— Ég hafði gert mér ýmsar
hugmyndir um ísland. En mér
finnst náttúrufegurð þess ennþá
stórbrotnari og sérstæðari en ég
hafði haldið. Hér er líka hlýrra
og landið frjósamara en marg-
ir ætla.
Mér fannst það líkast ævin-
týri að koma að Svelgsá og
njóta þar einstakrar gestrisni
Guðbrands Sigurðssonar, hrepp-
stjóra. Við sátum og ræddumst
við fram á nótt í húsi, sem var
byggt á rústum gamla hússins,
sem afi var fæddur í. Minni
Guðbrands hreppstjóra var frá-
bært. Hann vissi margt um afa
minn, sem ég ekki vissi, enda
þótt afi hefði ritað ævisögu sína.
Hjá Guðbrandi hreppstjóra sá
ég líka skrá yfir það sem Sal-
vör langamma mín hafði látið
eftir sig. Hún átti kindur og
kýr, hesta og verkfæri. Sagðist
Guðbrandur hreppstjóri hafa
fundið ýmsa muni, sem afi minn
hafði smíðað, í rústum gamla
bæjarins á Svelgsá. Þessir mun-
ir hafa nú verið gefnir á
Þjóðminjasafnið í Reykjavík,
sagði hann mér. Ég var ákaflega
hrifinn yfir hinum hjartanlegu
móttökum, sem ég fékk á
Svelgsá. Þar var uppbúið kaffi-
borð þegar við komum þangað
og við sátum fram yfir mið-
nætti og röbbuðum saman.
— Var erindi yðar til íslands
eingöngu að heimsækja ættar-
slóðirnar?
— Nei, ég ætlaði líka að nota
tækifærið til þess að hitta við-
skiptavini mína. Fyrirtæki mitt,
sem er eitt af dótturfyrirtækjum
Codan-verksmiðjunar á íslandi
stærsta gúmimíverksmiðja í Dan-
mörku, hefur um langt skeið haft
mikil viðskipti við íslendinga.
Firma Páls Ólafssonar, fyrrv.
ræðismanns fslands í Færeyjum,
hefur um árabil haft einkaumboð
Codan-verksmiðjurnar á íslandi
og hefur það enn. Eg hef
haft ákaflega gaman af að ferð-
ast með honum um landið og
njóta leiðsagnar hans og kunnug-
leika.
Gaman þótti mér að því að sjá
Codan-vaðstígvél hjá Guðbrandi
hreppstjóra á Svelgsá. Eg hef
líka haft mikið gagn af því að
kynnast hér öllum aðstæðum.
Margt er ólíkt hér og í Dan-
mörku og menn gera aðrar kröf-
ur til vörunnar. Til dæmis þarf
skótauið, sem fslendingar nota,
að vera töluvert sterkara. En
ég er feginn því að okkar is-
lenzku viðskiptavinir eru ánægð
ir með vöru okkar.
— Hafið þér farið víða um
landið?
— Já, ég hefi farið til Norður-
landsins, komið til Akureyrar og
Húsavíkur og farið upp til Mý-
vatns. Einnig höfum við farið um
Vesturland, heimsótt Borgarnes
og Stykkishólm, og svo er mein-
ingin að fara um helgina austur
um sveitir, heimsækja Þingvelli,
Gullfoss og Geysi og ef til vill
fleiri fræga og merka staði.
Veröldin er fhill af ófriði
— Hafið þér veitt lax eða sil-
ung hér á landi?
— Nei, ég gaf Guðbrandi hrepp
stjóra á Svelgsá veiðistígvélin
mín. Hann var svo elskulegur
og gestrisinn. Það var mikill feng
ur í því að kynnast þessum aldr-
aða íslenzka bónda, sem svo
margt vissi um fortíð forfeðra
minna, lífsskilyrði þeirra og ætt-
arslóðir.
Eg vona að Sigurður, sonur
minn, og Helga, kona mín, eigi
eftir að koma hingað til fslánds
og að tengslin milli Danmerkur
og Lslands haldi áfram að styrkj
ast og treystast. Veröldin er full
af ófriði. En það er ánægjulegt
að við, þessar litlu og náskyldu
þjóðir, getum lifað saman í friði
og einingu. Eg þakka hinar hjart
anlegu og ágætu móttökur, sem
ég hef fengið hér á íslandi og
fer héðan með bjartar endurminn
ingar um hið fagra land forfeðra
minna og gott og gestrisið fólk,
segir Wilhelm Eriksen, fram-
kvæmdastjóri, að lokum.