Morgunblaðið - 18.07.1961, Síða 13

Þriðjudagur 18. júlí 1961
MOKCTrivvL ÁÐIÐ
13
— Stikker
Framlhald af bls. 1.
Portúgal, Bandaríkjunum (og
rætt við fulltrúa Kennedy-stjórn
arinnar), ennfremur í Þýzka-
landi, og talað lengi við dr.
Adenauer, í Hollandi og síðan
hafi hann komið hingað eftir
heimsókn til Bretlands. Hann
lagði áherzlu á að heimsóknin til
íslands stæði ekki í sambandi við
nein sérstök mál. Hann kæmi
hingað í venjulegum erindagerð-
um, eins og hann orðaði það, til
viðræðna við stjórnarvöld og
áhrifamenn og væri heimsóknin
liður í áætlun hans um að heim-
sækja öll bandalagsríkin. Hann
ikvaðst * nokkrum sinnum hafa
komið hingað, því hann hafi áður
fyrr verið sendiherra Hollands á
íslandi og væri því kunnugur
landi og þjóð.
Berlínarmálið
Fyrst var framkvæmdastjórinn
spurður um Berlínarmálið. Hann
kvað Berlínardeiluna nú vera
sérstaklega erfiða viðfangs, af
þeim sökum að Krúsjeff hefði
blandað sér svo mjög í málið
undanfarið. Þegar Stikker var
síðar spurður um, hvað hann ætti
við með því, að Krúsjeff væri
persónulega flæktur í málið, svar
aði hann því til að hann hefði
skipt sér svo mjög af málinu
bæði í ræðu og riti, að álit hans
gæti verið í veði, ef illa tækist
til fyrir honum og stefnu hans.
„En ég fullvissa yður um, herrar
nu'nir, að NATO vill ekki stofna
til neinna illdeilna eða erfiðleika
út af Berlínarmálinu," sagði
Stikker.
Þá var hann spurður um horf-
ur á viðræðum út af Berlínar-
málinu. Hann sagði, að svar Vest-
urveldanna við erindi því sem
Krúsjeff afhenti Kennedy á Vín
arfundinum, yrði birt á morgun
(þ. e. í dag) og ef það væri lesið
niður í kjölinn mætti sjá, að
Vesturveldin telja ekki fráleitt
að efna til viðræðna um Berlínar-
deiluna. Að öðru leyti kvaðst
Stikker ekki geta rætt um vænt-
anlegar viðræður.
„Ef ég tryði því ekki„ væri
ég ekki . . .“
Þá var hann spurður um, hvOrt
rétt væri að hernaðarstyrkur
Sovétríkjanna væri orðinn meiri
en Vesturveldanna, eins og sum-
ir hafa ætlað, m. a. af sýningu
rússneskra herflugvéla í Moskvu
fyrir skemmstu. Hann sagðist
ekki geta samþykkt, að þetta
væri rétt skoðun þar sem báðir
aðilar væru svo sterkir og svo
vel búnir kjarnorkuvopnum, að
ekki væri hægt að reikna út
raunverulegan styrk með því
einu að telja kjarnorkusprengjur
í fórum deiluaðila hvors um sig.
Þegar hann var að því spurður,
Jivort hann héldi að Atlantshafs
bandalagið gæti varið Vestur
Evrópu, svaraði hann brosandi:
„Ef ég tryði því ekki, væri ég
ekki framkvæmdastjóri NATO'
„Viff viljum friff“
„En teljið þér að þýðing ís-
lands í varnarkerfi NATO-ríkj-
anna hafi minnkað við tilkomu
eldflauga“, var hann þá spurður
Hann svaraði, að ísland hefði
landfræðilega sérstöðu og væri
mjög þýðingarmikið sem birgða-
»töð og samgöngumiðstöð. Síðan
lagði hann áherzlu á, að rangar
væru þær fullyrðingar eins dag
blaðsins hér, að róið væri að því
öllum árum að koma á fót atóm
»töð á íslandi, lagði síðan á
iherzlu á að NATO-ríkin hefðu
*tofnað með sér bandalag til að
verjast árás:
„Við viljum frið“, sagði
Stikker með áherzlu, „trúið
þvl. Við berjumst fyrir friði,
lunfram allt fyrir friði.“
Hann sagði að kommúnistar
♦eldu nú sem stæði árangursrík-
»st aff feoma fram áformum sín-
*im með „friðsamlegri sambúð“,
eins og þeir kölluðu það. „Það
fcljómar fallega“, sagði hann, „og
þeir telja að þeir geti náð heims-
yfirráðum með því að fara l'eið
Mynd þessi var tekin í Ráffherrabústaffnum í gær. Yzt til
vinstri situr Óttar Þorgilsson, í miffju er affstoffarmaffur dr.
Stikkers, Saint Mleux og til hægri er einkaritari dr. Stikkers.
„friðsamlegrar sambúðar". Þó
eru kommúnistaríkin ekki sam-
mála um þessa leið, því við vit-
um að í herbúðum kommúnista
hefur verið deilt um, hvort þessi
leið sé rétt, eða hvort ekki sé
nauðsynlegt að efna til styrjald-
ar. En við höfum alltaf neitað
því að styrjöld sé óhjákvæmileg
og við það stöndum við“.
Síðan var hann spurður um,
hvor stefnan yrði ofan á, stefna
Rússa um „friðsamlega sambúð",
eða styrjaldarstefna kínversku
kommúnistanna. Hann svaraði:
„Eg var ekki á ráðstefnunni, þeg-
ar málið var rætt, og því get ég
ekki svarað þessari spurningu!“
Nýlendustefnan
Út af spurningu um Alslrmálið
gat hann þess, að í NATO væri
hægt að ræða öll þau mál, sem
óskað væri eftir, Alsírmálið ekki
síður en önnur. Og í umræðum
um nýlendumálin sagði hann, að
hann hefði ekki umboð til að
tala fyrir hönd hinna einstöku
ríkisstj órna Atlantshafsríkj anna.
„Að NATO eiga 15 ríki aðild,
sagði hann, „og ríkisstjórnir þess
ara 15 ríkja verða sjálfar að taka
ákvarðanir um stefnu hvers rík-
is um sig í nýlendumálunum. Nú
hnígur allt að því að veita ný-
lendunum sjálfstæði,“ sagði
Stikker ennfremur, og lagði á-
herzlu á að engum þyrfti að
blandast hugur um hvar hann
sjálfur stæði í þeim efnum, þar
sem hann hefði sem utanríkis-
ráðherra Hollands eindregið
fylgt þeirri stefnu, að Indónesar
fengju sjálfstæði á sínum tíma
og losnuðu undan yfirráðum Hol-
lendinga. „Það er oft sagt að ný
lendustefnan sé mjög slæm,“
sagði Stikker, „en ég er ekki al-
veg sammála þeirri skoðun, því
við verðum líka að gæta þess, að
margar nýlendur hafa notið góðs
af alls konar aðstoð nýlenduveld
anna, og þau hafa oft og einatt
hjólpað þeim til að koma undir
sig fótunum, svo þau gætu náð
þangað sem þau nú eru. En mín
persónulega skoðun er sú, að ný
lendustefnan sé dauðadæmd",
bætti hann við.
Atomveldin.
Að lokum má geta þess, að
framkvæmdastjórinn var spurð-
ur um, hver ákveða mundi hvort
kjarnorkuveldin innán Atlants-
hafsbandalagsins beittu atóm-
vopnum í stríði. Hann sagði, að
það væru stjórnir Bandaríkjanna
og Bretlands, eða aðalkjarnorku
veldanna innan NATO, sem
hefðu ákvörðunarréttinn í sínum
höndum. Rætt hefði verið um að
breyta þessu og flytja ákvörð-
unarréttinn inn fyrir veggi NA
TO, en engin ákvörðun hefði ver
ið tekin um það efni enn sem
komið væri.
Að blaðamannafundinum lokn-
um drukku fréttamenn kaffi með
dr Dirk Stikker og aðstoðarfólki
hans. Hann var mjög alúðlegur
og ræddi fram og aftur um á-
stand í heiminum og innanríkis-
mál íslands, en auðvitað í ör-
uggri vissu þess að blaðamenn
mundu ekki skýra frá persónuleg
um viðræðum við hann, svo hér
verður látið staðar numið. Þessi
hvíthærði forystumaður Atlants-
hafsbandalagsins er góður vinur
íslands frá fornu fari, og engum,
sem kynnist honum, blandast hug
ur um, að hann vinnur af alhug
að því að tryggja frið í heimin-
um og leysa deilumálin hávaða-
laust. Dr. Dirk Stikker hvorki
æpir framan í fréttamenn né
kreppir hnefana, en bak við orð
hans og alúð leynir sér ekki festa
og öryggi þess manns, sem trúir
á málstað sinn.
— Peter Dam
Framihald af bls. 1.
Færeyingar hafa frá fornum dög
um unnið saman og verið frænd
ur og bræður, bæði í orði og á
borði, og úrslit þessara við-
ræðna geta ráðið því, hvert
framhald verður á samskiptum
bræðraþjóðanna. Við þurfum að
finna nýjan grundvöll til að
byggja á ævagamla frændsemi
okkar, og ég er sannfærður um
að það muni takast. Engin þjóð
skilur íslendinga eins vel og
við Færeyingar. Engin þjóð tal-
ar íslenzku eða les eins og við.
Eins og þú sérð skil ég mæta-
vel, hvað þú segir, en samt hef
ég aldrei lært íslenzku. Ég á
auðvelt með að lesa hana.“
„Og talar hana ágætlega,"
skaut ég inn í.
,,Ef ég yrði hér í 8 daga, gæti
ég talað íslenzku nokkuð vel,
það er ég viss um. Færeyingar
og íslendingar eiga margt sam-
eiginlegt. Þeir hafa lifað svip-
uðu lífi, glímt við Ægi, sótt
björg í bú með ærinni fyrir-
höfn. Þeir skilja hvorir aðra.
Við Færeyingar höfum ætíð bor-
ið mikla virðingu fyrir Islend-
ingum. Eg kom hingað til Reykja
víkur 1942. Það er kraftaverk,
hvað bærinn hefur stækkað síð-
an, ekkert minna en kraftaverk.
Við erum að byrja uppbygging-
arstarf í Færeyjum, og það
tekst. Við getum margt af ykk
ur lært. Gamall maður úr Skála
sagði mér endur fyrir löngu, að
íslendingar hefðu komið í bæ
inn, talað íslenzku og allir skilið
þá. Við eigum að hýsa hver
annan, því við erum bræður
og frændur.“
„Hvaða Islendingar voru
þetta?“
„Eg man það ekki.“
„Skilja Færeyingar verr ís-
lenzku en áður gerðist?"
„Já, heldur verr, nema fiski
mennirnir. Þeir bæði skilja og
lesa íslenzku. Flestir Færeying-
ar geta lesið íslenzku. Við les-
um íslenzkar bókmenntir, og
okkur verður gott af. En sam-
bandið er minna nú en áður
var. Já, það er Drottningin, eins
og hún nú er“.
„Við þurfum að styrkja þetta
samband.“
„Já, það þurfum við að gera.
En ef Færeyingar fá ekki að
veiða ó íslandsmiðum, slitnar
sambandið að mestu milli þjóða
sem eiga samleið og geta unnið
saman báðum til mikils gagns.
Ég átti föðurbróður. Hann var
skáld. Hann hét Johan Dam.
Hann orti mörg ljóð á íslenzku.
Sum eru í tölu þess bezta, sem
ort hefur verið í Færeyjum. Sein
asta erindið í einu ljóða hans
hljóðar svo:
Ódn hefur limin av áskinum
brotið
ei batnar brestur því benið er
rotið
rotnað av rakstri í aldarflóð.
Svona orti hann á gömlu máli.
Hann talaði íslenzku stórvel.
Hann bauð íslendingum að búa
hjá sér, svo hann gæti lært mál-
ið.“
„Odn sagðirðu, hvað þýðir
það?“
I
„Stormur eða óveður, brim.
Við segjum havódn.“
,,En áskinum?"
„Það er askur Yggdrasils, þú
hefur heyrt hans getið. Nú get
ég farið að kenna þér íslenzku.
Þarna sérðu hvort við eigum
ekki að vinna saman, bæði inn-
an landhelginnar og utan.“
„Þú ert skáld, Dam lögmaður “
„Það er svo langt síðan.“
„Þú hefur ort?“
,,Já, ég orti ungur í blöð, en nú
er ég hættur því. Skáldskapur-
inn er of góður fyrir blöðin. Nú
yrki ég aðeins ’fyrir sjálfan mig
°g geymi handritin þangað til
ég er dauður. Þá geta synir mínir
gefið ljóðin út ef þeir vilja. Og
ég losna við óþægindin.“
Áttu mikið af óprentuðum
ljóðum?“
„Já nóg handa hverjum sem
er. Og svo á ég líka nokkrar
smásögur.“
„Finnst þéx lögmaðurinn og
skáldið eiga illa saman?“
„Nei, síður en svo. Enginn er
góður stjórnmálamaður, nema
hann sé sæmilegt skáld, kunni
að hugsa og hafi fantasí."
„Þú þekkir Erlend Paturson?"
,, J a.
„Er hann skáld?“
„Ekki veit ég til þess, en faðir
hans Joannes Paturson var mik-
ið skáld.“
„Þið eruð andstæðingar í póli
tík?“
„Já.“
„En líkar þér vel við hann?“
„Mér líkar prýðilega við hann
sem mann.“
„Þú ert sósíaldemókrat“.
„Já, það er ég sem betur fer.“
„Er hægt að vera skáld og sós-
íaldemókrat?“
„Já, mjög auðvelt. Skáldin
hlúa að veikum gróðri. Þess
vegna má segja að allir sósíal-
demókratar séu skáld.“
„Og eru þeir þá allir góðir
stjórnmálamenn?“
Lögmaðurinn brosir, segir svo:
„Kannski ekki allir!“
„Eg þekki Erlend vel“.
„Jæja, og hefur þá hitt hann
nýlega“.
„Nei, hann hefur ekki verið á
íslandi".
„Jú, hann er nýfarinn heim“.
„Nú, og ég sem hélt hann
mundi koma með nefndinni, er
hann ekki í henni?“
„Jú, hann átti að vera í nefnd-
inni, en ég veit ekki hvers vegna
hann fór heim, kannski kemur
hann aftur“.
„Þið sósíaldemókratar unnuð á
í síðustu kosningum til Lögþings
ins, hvaða skýring er á þeim
ósköpum?“
„Skýringin er mjög einföld: við
viljum uppbyggingu, við viljum
bræðralag þjóða“.
„Þið eruð hlynntir Atlantshafs-
bandalaginu".
„Já, við fylgjum Vestanmönn-
um“.
„Þið Færeyíngar hafið verið að
rífast um radarstöð undanfarið".
„Já, það hefur verið mikill
dráttur í Færeyjum.
„Dráttur?“
„Já, skilurðu ekki íslenzku,
dráttur merkir stríð, átök. En það
stríð er að kyrrast. Menn stríð-
ast í þrjá daga og svo er þetta
búið. Við byggjum eina radar-
stöð, og svo þarf ekki að hugsa
um það meir. Það er óþarfi að
vera að eyða tímanum í svoleið-
is vitleysu, þegar okkur vantar
skip og eigum eftir að byggja
upp landið. „Early warning", það
er allt og sumt.“
„Skemmtilegt að heyra Fær-
eying tala ensku“.
„Jæja, finnst þér það. Do
you speak English?"
„Eg hef alltaf haldið að Fær-
eyingar gætu ekki talað ensku“.
„Hvers vegna ekki?“
„Eg veit það ekki“.
„Þarna sérðu, þú ert ekki alveg
með á nótunum. Enska er nefni-
lega bráðnauðsynleg, og hún fer
mjög vel við derhúfu og duggara-
peysu!“
Dam lögmaður er skemmtileg-
ur og snaggaralegur í tilsvörum,
hugsaði ég, en sagði:
„Mér skilst að þið sósíaldemó-
kratar viljið ekki losna undan
Dönum".
„Við þurfum ekki að losna und
an neinum, við höfum það frelsi,
sem við viljum og getum fengið
það sjálfstæði, sem við sækjumst
eftir. Við Færeyingar teljum, að
bezt fari á því, að Danir og Fær-
eyingar standi saman. En þetta
er löng saga. Norðurlönd eiga
margt sameiginlegt. Þau eiga að
standa saman. Við eigum að leið-
ast saman og vera norbyggvar.
Við eigum að stofna Félagsmála-
ráð Norðurlanda og bæta félags-
málin með sameiginlegu átaki án
dráttar. Já Norðurlöndin eiga að
sameinast um sem flest mál, ekki
sízt félagsmál. Við færeyskir
sósíaldemókratar teljum, að það
sé að fara yfir ána að sækja
vatn að skilja við Dani til þess
eins, að sameinast þeim aftur
undir merki skandinavismans.
Hann er kjarninn í okkar hug-
sjón. Félagsmálaráð norbyggva,
það er vígorð ökkar“.
„En utanríkismálin? “
„Ef okkur Færeyingum þykir
hentugra að fara sjálfir með þau,
er ég sannfærður um að við get-
um það. En við teljum okkur hag
stæðara að Danir fari með utan-
ríkismálin, því vínið er dýrt og
sjáðu allar þessar fínu mublur,
sem eru í kringum okkur. Þetta
kostar peninga. Okkur vantar
annað en mublur, okkur vantar
fiskiskip. Fyrir kosningarnar gáf-
um við sósíaldemókratar út „Vin
ar- og frelsisbréf Dana og Fær-
eyinga millum“, það er algert ný-
mæli í samskiptum þjóða. Höf-
uðtemað er: að aðskilja ekki
norrænar þjóðir, heldur binda
þær saman með enn sterkari
vináttuböndum, það er okkur fyr-
ir beztu. Bandaríki Norður-
Ameríku eru fordæmið, en við
þurfum að hafa lausari tengsl
milli þjóða okkar en nú er milli
einstakra fylkja í Bandarí'kjun-
um. Þessi stefna okkar nýtur mik
ils stuðnings í Færeyjum og með
gunnfána skandinavismans við
hún munum við vinna stórsigur
í næstu kosningum“.
„Þú ert harður pólitíkus, Dam
lögmaður.“
„Við Færeyingar eru ekki harð
ir, en getum verið ákveðnir.“
„Þú ert þá viss í þinni sök.“
„Já“.
„Þú talar um að byggja skip.**
,JTá, við stefnum að því að
fólkið í Færeyjum geti haft nóg
að starfa, en til þess þurfum við
skip og aftur skip. Sem stendur
erum við að endurbyggja fiski-
flotann, höfum látið byggja
marga nýja togara og fáum yfir
20 línubáta á þessu ári. Síðan 40
í viðbót á næstu fimm árum.“
„Og hvaðan fáið þið pening-
ana?“
„Dönsk lán, og svo eru Fær-
eyingar góðir sjómenn og vinnu-
samir. Okkur hefur skort fiski-
skip og þess vegna hafa Færey-
ingar leitað hingað, en stefnan er
sú, að færeyskir sjómenn komi til
íslands á eigin skipum. Það hljót
ið þið að skilja með ykkar stór-
hug.“
„Við töluðum um bókmenntir
áðan, þú þekkir William Heine-
sen“.
„Já.“
„Er hann vinur þinn?“
„Já.“
„Er hann andstæðingur þinn
í pólitík?“
„Það veit ég ekki, ég veit ekki
hvar hann flýtur í pólitík, eins
og við segjum í Færeyjum. Ég
held helzt hann sé flokkslaus,
en sósíalisti í hugsun. Hann er
stórskáld. Danir segja hann sé
eitt mesta skáld, sem nú skrifar
á danska tungu. Og hann er x
framboði til Nóbelsverðlauna."
„Já, einmitt það. Hér var fyrir
skömmu sýnd kvikmynd, sem hét
„Tro og Tróldom".
„Já, hún átti að vera í anda
Heinesens, en var það bara ekki“.
„Nú“.
„Nei, hún var vanskipuleg."
„Hvað áttu við með því?“
„Að hún hafi verið slæm.“
„En það voru fallegar senur I
henni. Ég hef aldrei komið til
Færeyja, en ég sá að eyjarnar
eru fallegar og grænar.“
„Já, og fólkið er sterkt og
grænt,“ sagði Dam lögmaður að
lokum. M