Morgunblaðið - 19.08.1961, Blaðsíða 10

10
MORGVNBLAÐ1Ð
Laugardagur 19. ágúst 1961
Útgefandi: H.f Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Lesbók: Árni Óla, sími 33045.
Auglýsingar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: A.ðalstræti 6.
Auglýsingar og argreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Áskriftargjald kr. 45.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu kr. 3.00 eintakið.
VERÐUR SÓTT UM INNGÖNGU
l EFNAHAGSBANDALAGIÐ ?
IM'orgunblaðið flutti í gær’
þá frétt, að samtök allra
meginatvinnuvega íslendinga
væru hlynnt því, að við leggð-
um fljótlega fram inntöku-
beiðni í Efnahagsbandalag
Evrópu (Sameiginlega mark-
aðinn). Fulltrúi Alþýðusam-
bands íslands lagðist einn
gegn því að við sæktum um
upptöku. Af þessu er ljóst, að
mjög almennur stuðeúngur
er við umsókn okkar meðal
þeirra, sém kynnt hafa sér
málin og bezt þekkja til
þarfa atvinnuveganna.
Ástæðan til þess að kunn-
áttumenn telja, að ekki megi
lengi draga að leggja inn
inntökubeiðni, er fyrst og
fremst sú, að framtíðarskip-
an Efnahagsbandalagsins er
nú í mótun. Með því að
sækja nú um inngöngu, geta
Islendingar haft áhrif á það,
hvernig einstökum málum
verð'ur háttað, en ef við
leggjum ekki fram inntöku-
beiðni, erum við frá upp-
hafi einangraðir.
Að sjálfsögðu togast á mis-'
munandi sjónarmið milli
hinna ýmsu aðildarríkja. —
Bretar hafa nú sótt um inn-
töku, en þeir eiga í veruleg-
um atriðum andstæðra hags-
muna að gæta við okkur ís-
lendinga, einkum að því er
tekur til viðskipta með fisk-
afurðir. Það er því mjög
þýðingarmikið að sjónarmiða
okkar verði gætt, ekki síður
en óska þeirra.
Útlit er nú fyrir, að flest
eða öll Evrópulönd verði inn
an mjög skamms tíma í Efna
hagsbandalagi Evrópu. Ef
við íslendingar tökum ekki
þátt í því samstarfi, verðum
við einangraðir efnahagslega.
Þá mundi vafalítið að því
koma, að við yrðum tilneydd
ir að taka þátt í Efnahags-
bandalaginu. — En málin
myndu horfa erfiðlega við, ef
við værum síðastir að sækja
inn inngöngu, og líklegt væri
þá, að lítið tillit yrði hægt
að taka til sérsjónarmiða
okkar, heldur yrðum við að
hlíta þeim reglum, sem þeg-
ar hefði verið samið um. —
Þannig er það beinlínis þjóð-
hættulegt að draga að gæta
hagsmuna okkar, einkum
þegar það er haft í huga, að
við getum á hvaða stigi sem
er hætt samningaumræðum
og verðum ekki aðálar að
Efnahagsbandalaginu fyrr en
eftir að viðræður hafa staðið
yfir í langan tíma, líklega
Vh—2 ár.
ANDSTÆTT
HAGSMUNUNUM
A lkunna er, að hin kommún
íska forysta í launþega-
samtökunum, hefur ekki
markað afstöðu sína til mála
með hliðsjón af hagsmunum
þátttakendanna. Oft hefur
það jafnvel brunnið við, að
ákvarðanir hafa verið tekn-
ar, sem augljóslega voru and
stæðar því, sem launþegum
hefði verið fyrir beztu.
Ákvörðun Alþýðusam-
bands íslands þess efnis, að
leggjast gegn því að við
fylgjumst með þróim Efna-
hagsbandalagsmálsins með
því að leggja inn inntöku-
beiðni og hafa áhrif á gang
málanna, er líka alveg furðu-
leg. Auðvitað eiga launþeg-
ar geysimikið undir því, að
efnahagslegar framfarir verði
sem mestar á íslandi. Ljóst
er að þær verða ekki mikl-
ar, ef við einangrumst frá
okkar beztu mörkuðum, en
hinsvegar eru menn sam-
mála um, að landa Efnahags
bandalagsins bíði eitthvert
mesta framfaraskeið, sem um
getur í sögu mannkynsins.
Það fer ekki á milli mála,
að í þessu máli sem öðrum
ræður það afstöðu stjórnar
Alþýðusambands íslands,
hvort heimskommúnismanum
sé þóknanlegt að við öflum
okkur þeirrar hagsældar, sem
fært er. Hvarvetna hamast
kommúnistar gegn Efnahags-
bandalaginu og þeim ís-
lenzku þykir sjálfsagt að
svíkja hagsmuni launþega til
þess að þóknast yfirboður-
um sínum.
KOMMUNÍSK-
AR VERÐHÆKK-
ANIR
llar vörur og þjónusta hér-
lendis hækka nú þessar
vikurnar, eins og að var
stefnt með kröfum komm-
únista í verkfallinu og svika
samningum SÍS. Ef gengið
hefði verið að heilbrigðum
samningum í sumar, hefði
tekizt að afla raunhæfra
kjarabóta og koma í veg fyr-
ir þær verðhækkanir, sem
nú dynja á alþýðu.
Auðvitað gerðu kommún-
istar sér fulla grein fyrir
því, að 13—27% kauphækk-
un hlyti að leiða til víð-
tækra verðhækkana. Þeir
vissu líka, að hægt var að
Heímkynni Lappa og hrei ndýra
Nyrztu auðnir Evrópu
NYRZTI hluti Noregs, sem er
jafnframt norðuroddi meginlands
Evrópu, heitir Finnmörk og ligg-
ur fyrir norðan 70. breiddar-
igráðu. Strend-urnar eru naktar
Og hrjóstrugar. Klettarnir rísa
svartir og þverhníptir úr hafi.
Aðeins á stöku stað eru smáblett-
ir þar sem nokkrar fjölskyldur
hafa fundið sér athvarf. Við firð
ina á þessum hrjúfu og óvistlegu
ströndum liggur íshafið. í storm
um haustsins og vetrarins veltur
hafið með dynjandi gný yfir
hólma og tanga, en í stillum
smýgur það hljóðlega inn milli
hamranna og ofan í klettasprung
urnar. í vatninu speglast hér og
þar hrikalegar jökulbungur.
Hafið er auðugt að fiski, og í
hömrunum eru milljónir hvítra
sjófugla, sem heimta sinn skerf
af veiði fiskimanna með skrækj-
um og óhljóðum. Milli 70. og 71.
breiddargráðu, á klettaeyju sem
heitir Kvalöya, liggur Hammer-
fest, nyrzti kaupstaður heimsins,
við litla vík sem veit að íshafinu.
Það tekur aðeins nokkrar klukku
stundir að fara frá Hammierfest
til Mageröy með áætlunarbátn-
um, en á þessari eyju gnæfir
Nordkap yfir íshafið og gefur til
kynna að moginland Evrópu nái
ekki lengra norður. Oft er þessi
höfði ótilkvæmilegur sakir
storma Og sjógangs, en í mið-
nætursólinni er hann heillandi og
litríkur.
Fjarlægðin frá Ósló til Hammer
fest er jafnlöng fjarlægðinni frá
Osló til Rómar. Nyrzti kaupstað-
ur heimsins var stofnaður 1787.
Meðal kunnustu hluta þar er
granítsúla með voldugum brons
hnetti. Áletrun á tveim tungum
minnir á að norskir, sænskir og
rússneskir vísindamenn gerðu
mælingar frá Hammerfest til
Dónár til að ákveða hádegisbaug
inn og leggja þannig grudvöll að
lengdargráðum hnattarins. Þessi
granítsúla var einasta mannvirk
ið sem ekki var lagt í rúst í stríðs
lok. í kaupstaðnum ber mest á
afla raunhæfra kjarabóta
með því að semja um hóf-
legar kauphækkanir ár frá
ári. En þeir mátu meira
löngunina til að eyðileggja
efnahagslíf landsins en þarf-
ir launþega. Einnig þá beittu
þeir samtökum launþega
andstætt hagsmunum þeirra,
og nú súpa landsmenn af því
seyðið.
litlum timtourhúsum sem bera
vitni ríkri litagleði þorpsbúa. —
Meðal stærri bygginga er fallegt
nýtízku sjúkrahús langviðamest.
Þessi hreini, sumarbjarti kaup-
staður liggur í hálfhring við botn
víkurinnar sem er jafnfraimt mik
ið notuð höfn. Hann er umluktur
fjöllum á þrjár hliðar.
Ferðist maður inn í landið frá
Hammerfest breytist náttúran,
verður miklu gróðursælli. Mest
ber á alls könar lauftrjám, en
furutré ber líka fyrir augu. Þessi
furutré hafa ekki sama form og
trén í hinum miklu skógum Suð-
ur-Finnlands. Sökum kulda og
þurrka heimsskautssvæðanna er
vöxtur þeirra minni. Við jörðina
er ummál þeirra tveir metrar.
Séu árshringir þeirra taldir, geta
þeir komizt allt upp í 300. í Mið
Evrópu mundu svo gömul furutré
ná allt að 30 m hæð. Við Alta-
fjörð verða þau í hæsta lagi níu
metra há. Fyrir 300 árum týndu
furutrén í Alta öllu sambandi
við furusvæðin í suðri og austri.
Þau mynda eins konar hólma í
þessu norðlæga birkihafi. Reynir,
elritré og skógarpíll eru einnig
sjaldgæfari en birki á þessum
slóðum. í Alta hafa menn á til-
finningunni að þeir séu komnir
langt suður í Evrópu: djúpblár
sjór í breiðri vík, gisinn trjá-
gróður í bröttum og aflíðandi
fjallahlíðum, há fjöll í fjarska og
sól sem sjaldan dregur fyrir.
Síðan komum við til Finnmarks
vidda, mosavaxið steppuland sem,
minnir mest á túndrurnar í Síber
íu. Hérna uppi í hálendinu, þar
sem úlfarnir ýlfra á veturna þeg
ar kuldinn fer upp í 40 til 50
gráður, liggur Karasjok, „höfuð-
borg“ Lappanna. f hjarta Finn-
merkur teygja víðerni háslétt-
unnar sig til allra átta. 100 þús.
hreindýr hafa vetrardvöl í ná-
grenni Karasjok. Á sumrin reika
þau mest með ströndum fram og
hafast við á stærstu eyjunum. Á
haustin synda þau í stórum skör-
um til lands.
Flestir Lappar eiga hreindýra-
hjarðir og lifa mestan hluta árs
eins og hirðingjar. Um páska-
leytið halda hreindýrahjarðirnar
til strandar og öll fjölskyldan fer
á eftir þeim. f maílok eru þær
komnar til strandar, og þar eyða
hjarðmennirnir suimrinu ásamt
ættfóiki sínu. Þegar mosinn tekur
að roðna og birkið að gulna,
snemma á haustin, fara hreindýr
in að flýja til fjalla, og í nóvem
ber hafa hjarðirnar og fjölskyld-
ur hj arðmannanna náð áfanga
stað. Þær eyða vetrinum í héra»
inu umhverfis Karasjok.
Nokkrir Lappanna eiga sé.r
fasta bústaði, einkum í Karasjok
og svö í Kautokeino. Við heim-
sóttum mangar fjölskyldur, feng
um hjartanlegar viðtökur og
mjög góðan viðurgerning. Lapp-
arnir hafa sína eigin litríku bún
inga. Þeir tala eigið mál, en
yngri kynslóðin skilur og talar
norsku, og margir hinna eldri
kunna líka eitthvað í málinu, svo
okkur veittist auðvelt að rabba
við þá.
í Finnmörk búa nú 21 þús.
Lappar, í Norður-Svíþjóð 7000, í
Norður-Finnlandi 2000, og auk
þess 2000 í Rússlandi. Hirðingja
líf Lappanna í þessuim fjórum
löndum er með svipuðum hætti,
en klæðnaður er ólíkur.
í sænska Lapplandi, sem ligg
ur frá heimskautsbaug upp að
norsku landamærunum (24 tíma
með hraðlestinni frá Stokk-
hólmi), er náttúran öll önnur
en í Finnmörk: þéttur „frum-
skógur" eins og á taiga-svæðum
Rússlands, viðsjárverð mýrar-
flæmi; þar er mikið um úlfa og
skógarbirnir eru ekki fátíðir.
í miðri þessari ósnortnu auðn
liggur Abisko við Tornetrask-
vatnið. Þetta litla kauptún hefur
vaxið mjög að virðingu síðustu
árin. Það er áfangastaður fjöl-
margra ferðamanna bæði vetur
Og sumar. Vilji menn vera örugg
ir um svefnstað þar, gera þeir
rétt í að tryggja sér hann löngu
fyrirfram. Er jafnvel svo komið,
að hinir áhugasömu skíðamenn
og fjallgöngugarpar, frumherjar
útilífsins, eru farnir að leggja
leið sína til annarra og afskekkt
ari staða þar sem þeir fá að vera
í friði. Enda þótt ekki sé neitt
vegasamband við Atoisko, og
þangað verði aðeins komizt fót-
gangandi eða með járnbrautar
lest, þá er staðurinn á góðri leið
með að verða að alþjóðlegum
tízkubaðstað sænska Lapplands.
Menn fara ekki þangað til að
lifa þsegilegu lífi á gistihúsum,
heldur til að finna rómantík ein
verunnar eða fámennisins. Flest-
ir sem þangað koana eru haldnir
þránni eftir landslagi norðurhjar
ans, miðnætursólinni, heimskauts
ljósinu, fjallasýninni, hringiðum
ánna og töfrum Lappanna. Hérna,
um 200 km fyrir norðan heim
skautsbaug, breiðir fjallagróður
inn úr sér í næstum ævintýra-
legri fjöllbreytni. Vegna þessarar
miklu fjölbreytni í gróðurlífi heí
ur Abisko-dalurinn verið friðað
ur.
Abisko liggur við Tornetrask,
Frh. á næstu síðu