Morgunblaðið - 26.10.1962, Blaðsíða 15

Föstudagur 28. oídóber 1962
MOFCVISBLAÐIÐ
15

Útveg'að hefur verið fé til stœkkunar írafossstöðvar um 1500 kw. stundir.
— Fjárlagaræðan
Frr.míh. a. bls 2
Milljónir fara árlega í súginn
vegna þess hve lélegar og við-
gerðafrekar margar bifreiðar og
vinnuvélar ríkisstofnana eru.
Það er ljóst, að endumýjun get-
ur ekki dregizt lengur, og að
verja þarf miklu fé til hennar
á næstu árum.
Sparnaður í viðgerðum á að
verða mjög mikill og betri nýt-
ing á hverju ainstöku hinna
nýju tækja þýðir, að fækka má
tækjum en halda þó sömu af-
köstum og áður.
Undanfarið hafa ríkisstofnan-
ir, sem hafa haft mikið af göml-
um bifreiðum og vinnuvélum í
notkun, neyðzt til að koma sér
upp miklum varahlutabirgðum,
til að tryggja sig gegn því, að
tæki þeirra stöðvuðust hvað eft-
ir annað, vegna varahlutaskorts.
Slíkar varahlutabirgðir draga til
sín óhemju fé, og nema vextir
af því, sem liggur í samantöld-
um varahlutabirgðum ríkisstofn-
ana nokkrum milljónum. Sem
dæmi má geta þess, að vara-
hlutabirgðir Vegagerðar ríkisins
einnar munu nú nema 22 millj.
kr. Ef endurnýjun tækjanna fer
mátulega ört fram losnar þetta
fé að miklu leyti. Jafnframt
verður að reyna að samræma og
sameina hinar ýmsu varahluta-
birgðir ríkisstofnana. Sú athug-
un, sem fram hefur farið í þessu
efni, hefur einkum snert nokkr-
ar ríkisstofnanir, og urðu eftir-
taldar stofnanir fyrir valinu,
vegna þess að þar er um mestan
véla- og birgðakost að ræða:
Vegagerð ríkisins, Póst- og síma-
málastjórn, Vita- og hafnarmála-
stjórn, Vélasjóður ríkisins, Raf-
magnsveitur ríkisins, Landnám
ríkisins og Flugmálastjórnin.
Það hefur m.a. komið í ljós,
að hjá þessum stofnunum eru
25 tegundir véla og bifreiða, og
af ýmsum árgerðum og stærðum.
Bifreiðafjöldi þessara stofnana
er 213 og meðalaldur þessara
bifreiða var um 12 ár, þar af eru
15 sendiferðabifreiðir 10 ára og,
eldri, og 37 vörubifreiðir 15 ára
og eldri. Mikill hluti bifreiðanna
var keyptur hjá Sölunefnd varn-
arliðseigna og aldur þá oft ná-
lægt 20 árum. Varahlutir í ýms-
ar þessar bifreiðir fást ekki leng
ur. Af þessu sést, hversu erfitt
er og kostnaðarsamt, að fá vara-
hluti í þennan gamla, sundur-
leita og úrelta flota. Fyrir við-
gerðir og varahluti voru á sl.
ári greiddar 9,4 millj. og rekstr-
arkostnaður alls um 18 millj. kr.
í tillögum, sem liggja fyrir um
þetta efni, segir m.a.: „Ef teg-
undum yrði fækkað niður í 5—8,
jafnframt endurnýjun tækjanna,
sést hver reginmunur yrði á fjár
festingu vegna varahluta, þar
sem vitað er að notkun þeirra
er hverfandi lítil, ef bifreiðarn-
ar eru endurnýjaðar á 3—5 ára
fresti“. Gert hefur verið yfirlit
yfir endurnýjun á 35 jeppum,
sem ríkisstofnanir þær hafa, sem
hér voru taldar. Ef þeir yrðu
endurnýjaðir mundi mega spara
um 1 millj. kr. á ári í rekstrar-
kostnaði, þó að í útgjöldum sé
gert ráð fyrir afskriftum og
vöxtum af útlögðu stofnfé, sem
þessi endurnýjun krefst. Og ef
hið sama ætti að gera um aðra
bifreiðaeign þessara stofnana,
má því gera sér í hugarlund, að
þar yrði sparnaður, sem nemi
mjög mörgum millj. kr.
Þetta mál hefur fengið ræki-
lega athugun og verða á næst-
unni tilbúnar till. til fram-
kvæmda í því efni. Á því er
enginn vafi, að rétt er og hag-
kvæmt, að ráðast í þessa miklu
aðgerð, að endurnýja hinn
gamla og úrelta flota eins fljótt
og tök eru á. Að sjálfsögðu kost-
•ar það töluvert stofnfé, meðan
verið er að koma því í fram-
kvæmd, en það fé mun skila sér
fljótt.
Hér Ieikur á mjög miklum
fjárhæðum
í húsnæðismálum ríkisstofn-
ana hefur það m.a. gerzt, að
keypt var húseignin Borgartún 7
í Reykjavík, þar sem margar
ríkisstofnanir-hafa verið til húsa
í leiguhúsnæði. Nú er verið að
ljúka undirbúningi undir það, að
aðrar ríkisstöfnanir, sem hafa
verið annarsstaðar í leiguhús-
næði, flytjist þangað. Eftir at-
hugun á þessu máli kom það í
ljós, að það væri mjög hag-
kvæmt fyrir ríkissjóð, að festa
kaup á þessu húsi. Ætlunin er
að stækka húsið, byggja ofan á
hluta þess, en slík bygging yrði
heldur ódýrari en nýbygging,
þar sem allar undirstöður eru
fyrir hendi. í fjárlagafrv. er kom
•ið inn á þetta mál í 22. gr. þar
sem leitað er heimildar og auk
þess kemur þetta fram í vaxta-
greiðslu og afborgana í frv. í
þessu húsi eru nú m.a. Áfengis-
og tóbaksverzlun ríkisins, emb-
ætti fræðslumálastjóra, húsa-
meistari ríkisins, skipulagsstjóri
ríkisins, bifreiðaeftirlit, en gert
ráð fyrir að fleiri ríkisstofnanir
og skrifstofur geti þangað flutt.
Á sl. ári námu greiðslur ríkis
og ríkisstofnana fyrir leiguhús-
næði 9.4 millj. kr. Með öflun
eigin húsnæðis á vegum ríkisins
má spara stórar fúlgur.
Ríkissjóður á fjölda húseigna,
sem dreifðar eru um allt land.
Það eru húseignir á ríkisjörðum,
prestseturshús, aðrir embættis-
bústaðir og ýmis hús sem notuð
eru í öðru skyni. Það er eins og
þessar eignir og bifreiðar og
vinnuvélar ríkisins, sem áðan
var á minnzt, að mikið fé fer í
súginn, ef viðhald er ekki fram-
kvæmt í tæka tíð eða alls ekki.
Nú er í athugun betra eftirlit
með húseignum þessum og jafn-
framt á þeim fjölda skólahúsa,
sem einnig eru dreifð um land
allt, að vísu ekki að nafninu til
í eigu ríkissjóðs, nema sum, en
þó jafn mikið í mun að haldið
sé eðlilega við„ af því að ríkis-
sjóður greiðir stóran hluta af
stofn- og rekstrarkostnaði skóla.
Hér leikur á mjög miklum fjár-
hæðum, og er gleggst að sjá það
á því, hve mikið fé er áætlað í
fjárlagafrv. til skólahúsanna
einna saman. En á því er enginn
vafi, að miklu fé þarf að verja á
næstu árum, til viðgerðar og við-
halds á mörgum þessum húsum
ríkisins, sem því miður hafá lent
í alltof mikilli niðurníðslu.
Boðar vissulega gott
í sambandi við þessa starf-
semi á sviði hagsýslu, hagræð-
ingar og sparnaðar, vildi ég enn
nefna árangurinn, sem þegar er
sýnilegur af lögunum um ríkis-
ábyrgðir og stofnun Ríkisábyrgða
sjóðs. Ég ætla að flestum hafi
verið ljóst orðið, að stefnt var
í óefni með ríkisábyrgðirnar,
enda fann Alþingi sig knúið til
þess fyrir fáum árum að sam-
þykkja þál. um það að æskja
gagngerðrar endurskoðunar og
lagasetningar um þessi mál. Það
er einkum ein breyting í hinum
nýju lögum um ríkisábyrgðir,
sem þegar er farin að sýna á-
hrif sín í sparnaðarátt. Áður
fyrr var það aðalreglan, að þeg-
ar ríkið gekk í ábyrgð, var það
sjálfskuldaábyrgð, sem þýðir, að
greiði skuldari ekki á réttum
gjalddaga, gat lánveitandinn
snúið sér beint til ríkissjóðs, án
þess að reyna innheimtu hjá
skuldaranum. Með hinum nýju
lögum var breytt til þannig, að
hér eftir skyldi meginreglan
vera einföld ábyrgð, en það þýð-
ir, að þegar ríkið hefur gengið í
ábyrgð fyrir einhvern aðila og
ekki er greitt á réttum gjald-
daga, verður lánveitandinn fyrst
að reyna innheimtu hjá sjálfum
skuldaranum og kanna til þraut-
ar, hvort hann er borgunarmað-
ur fyrir, áður en hann snýr sér
að ríkis^jóði.
Frá þeim tíma, í marzlok 1961,
sem lögin voru afgreidd frá Al-
þingi, hefur þessari reglu verið
fylgt, að veita einfaldar ábyrgð-
ir. Nú er að sjálfsögðu nauðsyn-
legt og óhjákvæmilegt að halda
áfram veitingu ríkisábyrgða í
mörgum tilfellum, til þess að
greiða fyrir ýmsum gagnlegum
framkvæmdum sveitarfélaga og
annarra aðila. Síðan lögin öðluð-
ust gildi, hafa verið veitt lán
með einfaldri ábyrgð að upp-
hæð 145,6 millj. kr. Nú er komið
hálft annað ár síðan, og að sjálf-
sögðu hefur nokkuð af vöxtum
og afborgunum fallið í gjald-
daga á þessu tímabili. En ríkis-
sjóður hefur ekki þurft að
greiða enn þá einn einasta eyri
af þessum ábyrgðarlánum. Mik-
ið af eldri sjálfskuldaábyrgðum
er í gildi og heldur gildi um
margra ára skeið, og þess vegna
er viðbúið, að töluverðar greiðsl
ur falli á ríkið eða Ríkisábyrgð-
arsjóð á næstu árum. En sú
reynsla, sem þegar er fengin af
breytingunni í einfalda ábyrgð,
boðar vissuíega gott og sýnir, að
hér var farið inn á rétta braut.
Auk hins beina sparnaðarár-
angurs, sem leitt hefur af hag-
sýsluaðgerðum síðustu ára, er
þegar farið að bera á því, að for-
stöðumenn ríkisstofnana og aðr-
ir starfsmenn þeirra séu farnir
að fá og sýna meiri áhuga á
skipulagsbreytingum og hagræð-
ingu í sparnaðarátt en áður Ýar.
Hraðvaxandi skilningi virðist
vera að mæta í þessum efnum.
Heildarsvipur fjármála ríkisins
Núv. ríkisstjórn hefur nú hald
ið um stjórnvölinn í nærfellt
þrjú ár. í tíð hennar hafa þrenn
fjárlög verið samin og þau
fjórðu nú lögð fyrir Alþingi. Þeg
ar litið er yfir heildarsvip fjár-
mála ríkisins á þessu tímabili þá
blasa við augum m. a. þessar
myndir:
í fyrsta lagi: Einn þáttur i við
reisnaraðgerðunum í f-ebrúar
1960 var breyting á tekjuöflunar
kerfi ríkisins, m.a. með lögfest-
ingu söluskatts og lækkun tekju
skatts. Síðan hafa verið sett sam
an og lögð fyrir Alþingi fjárlaga
frumiv. fyrir árin 1961, 1962 og
1963, án þess að hækka nokkra
skatta, tolla eða aðrar álögur.
f öðru lagi: Hallalaus fjárlög
hafa verið lögð fyrir þing og af-
greidd fyrir fjárhagsárin 1960,
1961 og 1962, og svo er einnig um
frv. fyrir 1963, sem héx liggur
fyrir.
í þriðja lagi. Bæði árin 1960
og 1961 varð einnig hallalaus
ríkisbúskaptir í reynd, en ekki
aðeins í fjárlögum. Greiðsluaf-
gangur varð bæði árin, og svo
verður einnig á því ári, sem nú
er að líða.
í fjórða lagi. Gagnger endur-
skoðun hefur farið fram og verið
lögfest á skattalögum með stór-
felldum lækkunum fyrir allan
álmenning, og heil'brigt skatta-
kerfi skapað fyrir atvinnurekst-
urinn.
f fimmta lagi: Tollar voru lækk
aðir verulega í nóvember 1961
á ýmsum hátollavörum, þannig
að verð lækkaði á mörgum vöru
'tegundum, að mjög hefur dreg
ið úr smygli, og ríkissjóður hef
ur fengið meiri tolltekjur af þess
um vörum en áður, eins og kem
ur fram i því, að á fyrstu sex
mánuðum yfirstanlandi árs urðu
tolltekjur um 17% millj. meiri
en á fyrstu sex mánuðum ársins
1961 að þessum sömu vörum, er
tollar voru lækkaðir á sl. hausti.
í sjötta lagi. Allt tollakerfið
hefur verið endurskoðað og ný “
tollskrá verður lögð fyrir þetta
þing með samræmingu tollakerf
isins og enn nýrri lækkun aðflutn
ingsgjalda á ýmsum vörum.
f sjöunda lagi. Unnið er að
hagsýslu hagræðingu á fjölmörg
um sviðum r í k i s starfsemi n n ar,
til þess að lagfæra s'kipulag og
vinnubrögð, spana ríkisfé og bæta
þjónustu. Þessi starfsemi hefur
þegar sparað ríkinu stónfé og á
eftir að skila enn meiri árangri,
áður en langt 'um líður.
í áttunda lagi. Með nýrri lög-
gjöf og framkvæmd varðandi
ríkisábyrgð og stofnun Ríkisá-
byrgðasjóðs erum við nú á góðri
leið að losna úr því öngþveiti og
þeirri óreiðu, sem fyrirhyggju-
litlar ríkisábyrgðir höfðu leitt
út i. Hér munar fljótlega tugum
milljóna fyrir rílkissjóð.
Gg í níunda lagi. Síðast en ekki
sízt, hafa almannatryggingar vef
ið stórauknar á þessu tímabili-
svo að tryggingar á fslandi eru
nú mörgum öðrum þjóðum til
fyrirmyndar.
Herra forseti, ég vildi hér í
lok máls míns bregða upp þess-
um myndum af fjármálastarf-
semi ríkisins á þessu timabili.
Ég hef haldið mig við fjárlögin
sjálf og fjármál ríkisins, en ekki
farið út í önnur mál, eins og
efnahagsmál þjóðarinnar al-
mennt. Ég hef ekki séð ástæðu til
i þessari framsöguræðu, sem á
að fjalla um fjárlagafrv. fyrir
1963, að hefja almennar um.r.
um þjóðmál, enda gera þingsköp
ekki íáð fyrir því, að 1. umr.
fjárlaganna sé gerð að eldhús-
degi.
Ef aðrir ræðumenn gefa til-
efni, verður að sjálfsögðu reynt
að gefa upplýsingar um önnur
mál eftir því sem efni gefast til.
Ég vil svo að lokum leggja til, að
frv. til fjárlaga fyrir árið 1963
verði vsað til hv. fjárveitinga-
nefndar.
Defa hreyfilhltarinn
með hitastilli
er nauðsynlegur á allar vökvakældar vélar.
Auðveldar gangsetningu í köldu veðurfari.
Hitarinn fæst ísettur hjá:
Spindli h.f. við Rauðará.
Smiðjubúðiii
við Háteigsveg — Simi 10033.