Morgunblaðið - 04.01.1963, Síða 17

Föstudagur 4. Janðar 1963
MORCT'NBLAÐIÐ
17
Karólína Einarsdóttir
Minningarorð
r 25. m.aí 1912 — 25. des. 1962.
SJALDAN hefi ég fundi'ö mér
meiri vanda á höndum að mséla
eftir mann en nú, er ég skal
minnast mágkonu minnar, Líbu
Einarsdóttur, látinnar, Eigi fyr-
ir þá sök, að fráfall 'hennar kæmi
neinum í opna skjöldu, — dauð-
inn hafði þvert á móti haldið
henni í löngu umsátri og brotið
niður hverja vörnina af annarri,
unz hann hélt innreið sína í
Bjúkrastofuna hennar á jóladag
sjálfan, ekki sem gunnreifur
Bigurvegari, heldur sem kærkom
inn lausnari. Hitt veldur, að ég
finn mig skorta mikið til þess
að geta mótað í þessum línum þá
mynd, sem ég vildi og veit rétt-
asta, af þessari óvenju gáfuðu
og mikilhæfu konu.
Hún.var fædd í Miðdal í Mos-
fellssveit 25. maí 1912 og hét
fullu nafni Karólína Sigríður, en
ávallt kölluð Líba af heimamönn
um og sveitungum, og festist það
að mestu við hana síðan. For-
eldrar hennar voru hjónin Ein-
ar Guðmundsson og Valgerður
Jónsdóttir, sem bjuggu í Miðdal
í meira en fjóra áratugi, víðkunn
fyrir rausn og greiðasemi við
gest og gangandi. Foreldrar Ein-
ars bónda, Guðmundur hrepp-
stjóri Einarsson og Vígdís Ei-
rískdóttir, bjuggu í Miðdal langa
ævi; þau voru bæði af merkum
bændaættum á Skeiðum austur,
frá Álfsstöðum, Birnustöðum og
Fjalli; en Valgerður var ættuð
vestan heiðar, dóttir Jóns for-
manns Guðmundssonar á Báreks
eyri á Álftanesi og Sigríðar Júlí-
önu Tómasdóttur frá Ráðagerði
é Seltjarnarnesi, er var alsystir
Margrétar Zoéga veitingakonu í
Reykjavík, tengdamóður Einars
skálds Benediktssonar. Einar í
Miðdal var sérkennilegur mað-
ur, fróður og víðlesinn, hafði,
numið í Flensborgarskóla á yngri
árum; var talið, að bók og smíði
væri honum tíðari en búskapur.
Valgerður var að allra dómi, sem
hana þekktu óvenjulega glæsi-
leg kona. Guðmundur listamað-
ur, sonur hennar, hefir minnzt
(hennar fallega í bókinni „Móðir
mín“.
!Hjá foreldrum sínum ólzt Líba
upp í stórum systkinahópi í
nánu samlífi við náttúruna og
dýrin, heiðina víðu með silungs-
vötnum og berjaforekkum og hest
inn, sem bar hana á sínu eigin
foaki og þýddist viljugur taum-
(hald lítillar telpuhnátu. Áhrif-
in að heiman voru sterkur þátt-
ur í persónu hennar. Þaðan var
numin ást á sveitinni og yndi af
góðum hestum. í ársritinu
„Emblu“, sem hún var meðút-
gefandi að, eru aðeins tvær rit-
smíðar merktar henni: smásag-
an „Mósa mín“ og kvæðið „Heið-
in mín“, hvort tveggja minning-
ar frá bernskudögunum heima í
Miðdal.
Snemrna bar á miklu næmi
og skjótum skilningi hjá Ldfou, og
mjög var hún ung að sögn er
(hún fór að setja saman vísur.
Veturinn fyrir fermingu var
(hún við orgelnám hjá Sigríði
(Halldórsdóttur í Laxnesi og fékk
einkatíma hjá séra Hálfdáni
(Helgasyni að Mosfelli. Sagði
síra Hélfdán mér, að hún væri
einhver skarpasti nemandi, sem
hann hefði haft. En þó að hún
sjálf kysi ekkert fremur en læra
meira, þá réðu þar um ástæður
og erfiðir tímar, að úr því gat
ekki ekki orðið um sinn. Liðu
nokkur dýrmæt ár, unz úr rætt-
ist. Haustið 1930 fór hún í héraðs
skólann á Laugarvatni. Þar stund
aði hún nám í tvo vetur og lauk
prófi þaðan með mjög hárri eink
unn. Ekki veit ég með vissu,
(hvort hún hugði þá þegar á
lengra nám, en hvað sem um það
(hefir verið, varð annað fyrr að
gera, að sjá sér farborða. Næstu
érin vann hún að ýmsum störf-
um, m.a. var hún vökukona á
greip hvert tækifæri til að auka
þekkingu sína. Sumarið 1934 fór
hún til Þýzkalands og sótti verzl-
unar- og tungumálanámskeið í
Leipzig. Lagði hún einkum stund
á ensku, bókfærslu og hraðritun,
en kennsla fór auðvitað fram á
þýzku. Eftir heimkomuna réðst
hún skrifstofustúlka hjá stóru
verzlunarfyrirtæki í Reykjavík.
í>að mátti kalla vel að verið, svo
erfitt sem þá var að fá sæmi-
lega atvinnu.
En nú var skammt til þess, að
nýtt tímabil rynni upp í ævi
Líbu. Hinn 2. okt. 1935 giftist
hún Guðmundi Gíslasyni frá Eyr-
arbakka, sem þá var nýútskrif-
aður læknir og er löngu þjóð-
kunnur fyrir störf sín og rann-
sóknir á sviði búfjársjúkdóma
Þau stofnuðú heimili í Reykja-
vík. Veturinn 1937—3'8 dvöldust
þau hjón í Englandi vegna rann-
sóknarstarfa hans en hún notaði
tímann til þess að auka þekk-
ingu sína á nýju sviði. Lagði hún
stund á bókasafnsfræði og nam
allmikið nám í þeirri grein til
þess að geta verið manni sínum
til aðstoðar um skrésetningu bóka
og útdrættisritgerða í fræðigrein
hans. Þessi ferð varð mjög mikil
væg fyrir Lífou, því að upp úr
henni hófst óslitin sókn hennar
til æðri menntunar, sem hana
foafði dreymt um í æsku. Nú átti
foún traustan bakihjall, eiginmann
sinn, sem studdi foana af alfoug
í áformi hennar. Með því að nefna
stærstu áfangana á þeirri leið
get ég gert langa sögu stutta,
Hún tók gagnfræðapróf utan
skóla 1940, stúdentspróf einnig
utanskóla 1943 og kennarapróf
(cand. mag.) í íslenzkum fræð-
um 1950.
skap Jóns, einkum þýðingum
foans. Ýmislegt varð þó til taf-
ar. 1953—54 sigldi hún til Kaup-
mannanafnar og til Skotlands
til þess að leita lækningar syni
þeirra hjóna. Fékk það mjög á
hana, þótt dult færi, er öll bata-
von brást drengnum til handa.
Vonina um að geta tekið rann-
sókn sína upp af nýju lagði hún
þó ekki á hilluna. Dvaldist hún
í Kaupmannahötfn fyrri hluta
árs 1956, meðal annars til þess
að kynna sér samtíðaskáld Jóns
Þorlákssonar úti í Evrópu. Þar
varð henni kunnugt, að út átti
að koma ritgerð, sem samin hafði
verið fyrir mörgum árum, um
nokkrar af þýðingum síra Jóns,
Æviatriði LSbu, þau er hér
foafa verið rakin í stuttu máli,
bera það með sér, að hún var
enginn hversdagsmaður. Þeir,
sem þekktu hana að nokkru ráði,
vita þó, að margt er enn ósagt.
Hún var mikill persónuleiki, sem
dró að sér ólíklegásta fólk með
gáfum sínum og andlegu fjöri,
næmum lífsskilningi og um leið
sérstöku yfirlætisleysi. Alltaf
hafði foún næg umtalsefni við
allra hæfi. Hún var prýðisvel
skáldmælt, fljót að setja saman
vísur. Bókmenntir í bundnu máli
og óbundnu voru henni kært um
ræðuefni, enda kunni hún firn
af ljóðum og stökum. Hún mynd-
aði ósjálfrátt um sig nokkurs
konar akademíu, hvar sem hún
var. Andlegt fjör hennar og fjöl-
hliða áfougi lyfti umhverfinu á
hærra stig.
Ég ræði ekki um þann mann-
skaða, sem orðinn er í fráfalli
Líbu á bezta starfsaldri. Hann
er öllum ljós. En vandamenn
hennar og vinir allir kveðja
hana í djúpri þökk fyrir dáð-
ríkt líf.
Guðni Jónsson.
Oll þessi próf tók hún með
fyrstu einkunum á svipuðum
tíma sem þeir, er ekki þurfa öðru
að sinna en náminu. En allan
þann tíma stjórnaði hún einnig
heimili sinu og vann oft heimilis-
störfin að meira eða minna leyti.
Áður en hún lauk gagnfræða-
prófi, fæddist elzta barn þeirra
fojóna, Aðalbjörg Edda, og áður
en hún lauk stúdentsprófi, fædd-
ist annað barnið, Hlédís. Þær
systur hafa báðar lokið stúdents-
prófi og giftust á nýliðnu ári.
Á háskólaórum Líbu fæddist
yngsta barnið, sonur að nafni
Hallur. Á þeim árum réðst Líba
í það ásamt tveim vinkonum sín-
um að gefa út ársritið „Ernblu",
er flutti eingöngu ritverk eftir
konur. Komu út af því þrír ár-
gangar (1945—46 og 1949). Var
þetta gott rit og átti skilið lengri
lífdaga. Með námi sínu mitt í
venjulegu hversdagsannríki vann
Líba fráfoært afrek, sem áreiðan-
lega er á fárra færi. Óslökkv-
andi menntaþró, skarpar náms-
gáfur og líkamlegt þrek lögðust
á eitt að gera henni þetta kleift,
— samfara þeirri aðstöðu, sem
maður hennar bjó henni.
Að loknu háskólanámi tók
Lífoa sér um skeið nokkra hvíld
frá ákveðnum fræðilegum við-
fangsefnum. Þó birtist í afmælis-
riti til próf. Sigurðar Norðdals
frá yngri nemendum hans, „Á
góðu dægri“ (1951) fræðileg rit-
gerð eftir hana: „Kven- og lag-
arlíkingar á ljóðum Einars Bene-
diktssonar“. Fór svo, að þetta
varð eina ritgerðin, sem hún
birti, og olli því ástæðulaus hlé-
drægni. Bókmenntir höfðu verið
kjörsvið hennar í íslenzkum
fræðum, og við þær var hugur-
inn tíðum bundinn. Ritgerðar-
efni hennar til kandidatsprófs
var: „Áhrif frá kveðskap Jóns
Þorlákssonar á kveðskap. Jónas-
ar Hallgrímssonar“. Ljóðmæli
Jónasar kunni hún ýkjulaust
spjaldanna á milli og kveðskap
Jóns kynnti hún sér svo vel,
frumsaminn og þýddan, að fáir
munu hafa gert betur. Hneigð-
ist hugur foennar um nokkurt
og annar maður til hafði valið
sér svipað efni og hún. Gaf. hún
þá frá sér frekari rannsóknir á
skáldskap Jóns Þorlákssonar, og
munu henni hafa verið þetta
nokkur vonbrigði fyrst í stað.
Það er grunur minn, að próf.
Jón Helgason hafi hj'álpað henni
til að leysa vandann með því að
benda henni eða að minnsta kosti
eggja hana á að taka sér fyrir
hendur nýtt verkefni, sem reynd
ist mjög að hennar skapi. Það
var að safna orðum úr alþýðu-
máli um allt er lýtur að hest-
um og hestanöfn, notkun þeirra
og reiðskap hvers konar. Þetta
var verk, sem sæmdi vel mennt-
uðum foestamanni. Eftir nauð-
synlegan undirbúning hóf Líba
þessa söfnun af sínum alkunna
áfouga. Hún ferðaðist um landið
á sumrum á sínum eigin gæð-
ingum, ein með 3—4 til reiðar,
og valdi til viðtals þá menn, sem
hún vissi fróðasta. Sumarið 1958
ferðaðist hún um Suðurland allt
austur í Landeyjar og 1959 um
Norðurland. Úr þeirri ferð kom
foún fárveik af þeim sjúkdómi,
er að lokum varð banamein henn-
«r, og gekk þá þegar undir hættu
legan uppskurð. Enda þótt hún
tæki aldrei á sér heilli eftir það,
var kjarkur hennar og viljaþrek
svo mikið, að hún hélt söfnun-
arferðum sínum áfram næstu
sumur, fór 1960 um Borgarfjörð,
Snæfelllsnes og Dali og 1961 um
Skaftafellssýslu, Eyjafjöll og ná-
grenni Reykjavíkur. Á síðast-
liðnu sumri hafði hún áætlað að
leggja leið sína til Austurlands
og ljúfca með því yfirferðinni
um landið í stórum dráttum, en
þess var enginn kostur. Sjúkdóm
urinn hafði fengið algera yfir-
hönd. Eftir var aðeins lokahríð-
in, löng og erfið. f þeirri baráttu
reyndist hún sönn hetja, sálar-
þrek hennar og styrkur, svo að
undrun sætti. En þó að verki
því, er hún vann síðast að í þágu
íslenzkra fræða, yrði ekki lokið,
mun það, ef að líkum lætur,
verða henni óbrotgjarn minnis-
varði, þegar þess er gætt, við
hverjar aðstæður það var unn-
ið.
Tvívegis fékk Lí’ba styrk úr
Vísindasjóði og einu sinni frá
menntamálaráði til söfnunar-
starfs síns. Hún var og fyrsta
konan, sem fékk styrk til vís-
indarannsókna úr Menningar- og
minningarsjóði kvenna. Þótt ekki
væri um miklar fjárhæðir að
ræða, komu styrkir þessir í góð-
ar þarfir og voru henni hvatn-
Kieppsspítala 1933—1934, en, skeið að rækilegri könnun á kveð , ing.
HÚN hét Karólína Einarsdóttir,
en var kölluð Líba. Einhvern tíma
var mér sagt, að bróðir hennar,
Guðmundur Einarsson frá Mið
dal, nýkominn heim frá Þýzka-
landi, hefði kallað hana „meine
Liebe“ — ástina sína, — og síðan
hefði gælunafnið við hana festst
allt til fullorðinsára. Og það var
orð að sönnu.
Hún var mikil ástkona, og
ástum sínum var hún ekki við
eina fjölina felld. Hún var góð
og traust eiginkona og húsmóðir
Hún var mikil og fórnfús móðir,
og þar hafði henni verið veitt
meira hluskipti en hversdagsleg
um mæðrum, — ef nokkur móðir
er annars hversdagsleg.
En einnig unni hún bókmennt
um og þjóðlegum fræðum af
þeim alhug, sem fáum er gefinn,
Margar prýðilega gefnar stúlk
ur og samvizkusamar hafa lagt
stund á íslenzk fræði hér við há
skólann. En játa ber, að þpð nám
er einkar óaðgengilegt, að mestu
sjálfsnám — eins og allt mennt-
andi nám er raunar í eðli sínu,
— en hér eru þó bagalega lítil
hjálpargögn og einkum fáar
handbækur. Það er því skiljan-
legt, að flestar stúlkurnar hafa
horfið frá námi. Við skyldum
ætla, að hin fyrsta, sem fulln-
aðarprófi lauk í íslenzkum fræð-
um, hafi verið áhyggjulítil dóttir
efnaðra foreldra og hafi getað
einbeitt sér að námi. Svo var
þó ekki. Það var gift kona og
þriggja barna móðir, Karólína
Einarsdóttir, sem þar reið á vað-
ið og lauk fyrst kvenna kandí-
datsprófi í íslenzkum fræðum frá
Háskóla íslánds vorið 1950, þá
réttra 38 ára að aldri (f. í Mið-
dal í Mosfellssveit 25. maí 1912).
Ásamt ástinni, áhuganum og virð
ingu fyrir náminu hafði hún til
að bera þann þrótt, það þrek og
þá þrautseigju, sem til þessa
þurfti. En vitaskuld hefði þetta
verið ókleift, ef ekki hefði
til komið skilningur og áhugi
manns hennar, Guðmundar lækn-
is Gíslasonar, hins ágætasta eigin-
manns og merkasta rannsóknar-
manns á sinu sviði, svo og fjöl-
skyldunnar allrar.
Til heimaritgerða valdi Karó-
lína efni úr bókmenntum síðari
tíma, til fyrra hluta prófs lík-
ingar í ljóðum Einars Benedikts-
sonar (sbr. Á góðu dægri, Af-
mæliskveðja til Sigurðar Nor-
dals, 1951), og til síðara hluta
prófs áhrif frá kveðskap séra Jóns
Þorlákssonar á Bægisá á Jónas
Hallgrímsson. Öllu voru þessu
gerð skil af kostgæfni, nærfærni
og skilningi. Við Karólína áttum
að sjálfsögðu mikil samskipti,
bæði við nám og próf, og ef til
vill hafa þau haft meira gildi
fyrir mig en hana, þótt hér verði
ekki rakin.
Síðan hafa níu íslenzkar konur
lokið prófi ,í íslenzkum fræðum
frá Háskóla íslands, fjórar B-A-
prófi, þrjár kandídatsprófi og
tvær meistaraprófi. Þegar heim-
spekideild hefur nú náð því
óæskilega meti, vegna kjara
framhaldsskólakennara, að í
hálft þriðja ár lýkur aðeins einn
íslendingur (en á sama tima 4
útlendingar) íslenzkuprófi frá
Háskóla íslands, þá er þessi eini
fslendingur kvenmaður. Svo
fagurt og óeigingjarnt fordæmi
gaf Líba.
Eftir próflok dvaldist hún eitt
misseri í Kaupmannahöfn og
kannaði íslenzkan kveðskap og
þýðingar frá því um aldamótin
1800, aðallega eftir séra Jón Þor-
láksson og Benedikt Jónsson
Gröndal. En eftir að heim kom
— og eftir að hún vissi, að hún
hafði tekið ólæknandi sjúkdóm,
fór hún hvert sumarið eftir
annað á gæðingum sínum um
landið þvert og endilengt, safn-
aði hestavísum og ýmsu menn-
ingarsögulegu efni. Slikur var
áhugi hennar og þróttur. Hún
var þannig ekki bundin bókun-
einum, en dróst einnig að
því efni, sem fólgið var í ólgandi
lífi manna og dýra. Hún var táp-
mikil kjarkkona, glöð og heil-
brigð, og kunni þá list að neyta
orku sinnar og njóta sannarlega
gæða lífsins, meðan auðið var.
Hún lézt í Reykjavík á jóla-
dag eftir þung og langvinn veik-
indi, sem hún bar með hetjulund.
Útför hennar er gerð í dag frá
Lágafellskirkju.
Ég flyt fjölskyldu Líbu alúðar-
kveðjur okkar kennara hennar,
þakka þessari miklu og góðu vin-
konu minni ómetanlega viðkynn-
ingu og óska henni góðrar ferðar
á fákum sínum um himinleiðir.
Steingrímur J. Þorsteinsson.
Ingibjörg
E. Valberg
— Kveðja
7. nóv. 1884. D. 22. des. 1962.
KLUKKURNAR KALLA
Jólaklukkurnar kalla
þangað, sem hryggðin á heima,
og hjartað einmana slær,
sem ekki var gjarnt að gleyma,
þangað, sem þögnin ríkir.
Þangað nú enginn flýr.
Og þó er það einmitt elskan,
sem inn í því hjarta býr.
Og það var þetta hjarta,
sem eitt sinn átti þá heima,
sem unaðinn veittu þér,
sem kunni að gleðja — og geyma
allt það, sem fegurst var fundið,
og fögnuðinn vakti þinn.
Getur það dáið, þó dauðinn
drjúpi þar sjálfur inn?
Barnslega brosið er slokknað,
og hærurnar gullnu hvíla
hrokkinlokkinn á iíni.
Ennþá eins og þær skini.
Kærleiks handtakið heita
í hendi Drottins nú er.
Þar eyrir fátækrar ekkju
af auðlindum heimsins ber.
Árs hnígur sól að öldum.
Fölt er og hljótt um fold.
Farin af jörðinni ertu,
elskunnar mynd, í mold.
Nýársklukkurnar kalla,
þær kalla þig, kalla þig burt
úr köldum einmana skugga.
— Gefðu þá Guð í heimi
einhvern, sem á svona hjarta,
einhvern. sem kann að hugga.
Rósa B. Blöndals.