Morgunblaðið - 16.01.1963, Blaðsíða 11

Miðvikudagur 16. janúar 1963
MORGV N Bb AÐIÐ
3T1
FRÁ STOKKHÓLMl
eftir Jóhann Hjálmarsson
í>EGAR JOHN STEINBECK fékk hann upp úr vasa sínum langan
bókmenntaverðlaun Nóbels fór
óánægjukurr um bekki sænskra
bókmenntamanna. Flestir héldu
að Pablo Neruda, skáld frá Chile,
yrði sá útvaldi í ár. Artur Lund
kvist og fleiri voru þegar farnir
á stjá með greinar um Neruda
nýjar þýðingar á ljóðum eftir
hann, eins og staðfestingu á fram
úrskarandi hæfileika Chilebúans.
En eins og svo oft áður blésu mót
vindar í fang skáldsins. Kúbumál
ið fór eldi um hugi manna, og
Pablo Neruda, vinur Castros og
löngu auglýstur kommúnisti,
varð að gjalda þess. Hvernig var
hægt að veita slíkum manni
aeðstu bókmenntaverðlaun heims
ins á þessum hættulegu dögum.
Nei, það varð að bíða. í staðinn
var dreginn fram höfundur sem
ekki var umdeildur lengur: John
Steinbeck. íslenzkir bókmennta-
menn sem venjulega eru þrjátíu
til fjörutíu árum á eftir tímanum,
ef ekki lengur, lýstu yfir bless-
un sinni á þessu í Morgunblað-
inu. Eg verð að viðurkenna að
ég gat ekki fundið að þeir hefðu
nokkur rök fram að færa í mál-
inu, eru þeir þó hinir greindustu
menn og sá frægasti mesta nú-
lifandi ljóðskáld íslendinga að
margra áliti. En sem fyrr segir
voru starfsfélagar þeirra í Sví-
þjóð heldur en ekki harðir í horn
að taka. Ljóskáldið Lars Forsseil
sagði í sænska útvarpinu að Stein
beck væri ekki sá rithöfundur
sem héldi vöku fyrir okkur í dag,
það væri fyrst og fremst menn
eins og Ionesco, höfundur Nas-
hyrningsins, Jean Paul Sartre og
Ezra Pound. Karl Vennberg tók
í sama streng og áleit að róttæk
hreinsun innan sænsku akademí
unnar yrði að eiga sér stað. Nýir
verðlaunasjóðir í bókmenntum
eru stofnaðir víða um heim, sagði
hann, og sænska akademían mun
ekki gegna neinu forustuhlut-
verki, ef hún fer eins að ráði
sínu og þetta ár, sagði Venn-
berg. Bókmenntagagnrýnandi Ex
pressen sagði að hræðslan við
skoðanir Pablo Neruda væri
barnaleg, einmitt Steinbeck fengi
nú verðlaun fyrir bækur sem
hann skrifaði á þeim árum, sem
hann hallaðist að kommúnisma.
Eg ætla ekki að vitna í fleiri um
mæli, sum voru beinlínis dóna-
leg í garð Steinbecks, og græðir
enginn á því þegar voru bein-
línis dónaleg í garð Steinbecks,
og græðir enginn á því þegar
jafn alvarlegt efni og bókmennta
starfsemi er tekið til athugunar.
Fáir held ég að efist um að
John Steinbeck er snjall rithöf-
undur og glæsilegur fulltrúi
þjóðar sinnar. En hann fékk bók
menntaverðlaun Nóbels of seint.
Sjálfur held ég að hann geri sér
manna best brein fyrir þessu.
Hann staðnæmdist aðeins fáa
daga í Stokkhólmi, og þegar
blaðamenn inntu hann frétta, dró
lista með nöfnum rithöfunda
sem hann taldi að frekar hefði
átt að heiðra. Hann álítur sig
standa á vegamótum í starfi
sínu, ef til vill mun hann ekki
semja margar bækur eftir þetta.
Samt veit enginn nema John
Steinbeck rísi upp á ný.
íslendingar hafa tekið ástfóstri
við bækur John Steinbecks. Eg
minnist þess af hve mikilli hrifn
ingu Vilhjálmur frá Skáholti tal
aði um bókina Kátir voru karlar,
sem Karl ísfeld íslenzkaði. Við
vorum að leið með Gullfossi til
Hamborgar og ýmsar bækur bár
ust í tal. I»á skildi ég hve mikla
þýðingu rithöfundur eins og John
Steinbeck hafa, í senn alþýðlegir
og vitrir, gæddir frásagnargleð-
inni gullvægu. Sjálfur las ég Mýs
og menn innan við fermingu og
þótti hún tilkomumikil. Eg man
enn vel eftir Lenna og dapurleg
um örlögum hans. Þessi bók ork
aði á mig eins og straumur fljóts.
Síðan kom Þrúgur reiðinnar með
þj óðfélagsraunsæi sinna tíma.
íslenzkar bókmenntir í Svíþjóð.
Um íslenzkar bókmenntir vita
Svíar ekki mikið. Þeir eru of önn
um kafnir við að kynna sér og
lofa bókmenntir stærri þjóða til
þess að þeir megi vera að því
að hugsa um útsker norður í hafi.
Þeir vita að þar eru heitir hverir
og eldfjöll, hafa séð það í sjón
varpi sem þeir sitja andspænis
öll kvöld, en að þeir hafi áhuga
fyrir því hvort merkilegar bók-
menntir verði til á íslandi nútím
ans, nei, það verða þeir ekki sak
aðir um. Sumir þeirra hafa yfir
borðsþekkingu á fornbókmennt
á móti vilja þeir ólmir ferðast til
íslands, því auk sjónvarpsins
hugsar sænska þjóðin yfirleitt
ekki um annað en hvernig eigi
að verja næsta sumarleyfi. Þann
ig er nú komið fyrir norrænni
samvinnu. Aftur á móti höfum
við hitt Englendinga og annarra
þjóða fólk hérna, sem áhuga hef
ur fyrir íslandi. Kunningi okkar
enskur, hleypur um allan bæinn
með Morgunblaðið, sem við gáf
um honum, til að láta fólk halda
að hann sé íslendingur. Heldur
hann blaðinu uppi af stolti á
mannamótum og í sporvögnum.
Það sem flestir kannast við í Sví
þjóð er Halldór Laxness. Sannar
það enn einu sinni hve íslend
ingum er nauðsynlegt að hlúa
að bókmenntum sínum og list-
um. Þær eru og hafa verið bezta
landkynning okkar.
Leikhúslíf. '
Einhverntíma lofaði ég því að
minnast á leikhúslíf í Stokk-
hólmi. Eg hefi aldrei fundið hjá
mér löngun til að skrifa um leik
list á svipaðan hátt og íslenzkir
leikhúsgagnrýnendur. Aftur á
móti hef ég af því mikla unun
eins og flestir að horfa á leiksýn
iúgar. En að benda leikurum á
hvernig þeir eigi að vera eða
ekki vera, hvort þeir eigi að
Tomas Tranströtner
um okkar, sem þeir kalla sænsk
ar, norskar eða eitthvað ennþá
verra. Flestir trúa fnér þegar ég
segist' hafa leikið mér við ís-
birni sem barn. Einn spurði mig
hvort grindadráp væri ekki þjóð
aríþrótt íslendinga. Sænskir bók
menntamenn og ritstjórar sem
ég hef talað við eru furðu tóm
láttir um íslenzk málefni, aftur
■ -0Í -
Nils Ferlin
brosa breitt eða skæla sig gleitt,
hef ég því miður enga þekkingu
eða reynslu til.
í nýju og glæsilegu leikhúsi,
sem nefnist Borgarleikhúsið, er
sýnt leikritið Tartuffe eftir Moli
ére. Anders Ek leikur svikahrapp
inn Tartuffe. Á tímum Moliérs
þótti leikrit þetta ádeila á kirkj-
unnar þjóna, en í leikritinu er
það fyrst og fremst hræsnin,
skinnhelgin, sem verður fyrir
barðinu á höfundinum. Á það við
um alla hvort þeir gegna erindi
kirkjunnar, stjórnmálaflokka eða
sinna eigin miður ■ göfugra
kennda. Léttleikinn og fágunin
ásamt því ísmeygilega háði sem
einkennir verk Molíérs birtist vel
á sviðinu. Anders Ek á ekki sízt
þátt í því að gera leiksýningu
þessa ógleymanlega öllum sem á
horfa.
Dramaten býður upp á mikla
skrautsýningu: Kaupmanninn í
Feneyjum, eftir Wilham Shake
speare. Alf Sjöberg hefur sett
leikinn á svið. Leikur þessi þar
sem fyrir koma prúður kaupmað
ur, vondur gyðingur og fleira
fólk þykir viðburður í Stokk-
hólmi.
Víða í Svíþjóð eru nú sýning-
ar á verkum eftir Friedrich
Diirrenmatt. Dramaten sýnir
nýtt verk eftir Samuel Beckett:
Hamingjudagar. Leikritið fjallar
um konu sem er sokkin niður í
jörðina upp að mitti í byrjun
leiksins og sekkur æ dýpra eftir
því sem á leikinn líður. Borgar-
leikhúsið hefur tekið upp sýn-
ingar á leikritinu Mary Lou eft-
ir Lars Forssell og Dramaten
sýnir nokkra leikþætti eftir ann
að ljóðskáld: Werner Aspen-
ström. Nýlega var frumsýnt leik
rit eftir Eugene O’Neil í Stokk-
hólmi. Nefnist það á sænsku:
Bygg dig allt högre boningar.
Bækur.
Af þeim bókum sem komu út
fyrir jólin þótti mér mest gaman
að lesa og skoða ævisögu Nils
Ferlins eftir Áke Runnquist !!
bókinni eru samankomnar fjöldi
mynda úr ævi Ferlins, sumar á-
Johannes Edfelt
kaflega skemmtilegar. Ferlin
stundaði óteljandi störf um dag-
ana. Meðal annars var hann leik
ari og sýnir bókin margar mynd
ir af honum á sviðinu. Ferlin
var alla tíð óforbetranlegur bó-
hem, unz hann gekk að eiga
finnska konu. Hann kom í
seinna lagi til brúðkaupsins.
Hafði hann farið til rakara að
láta snyrta sig og kom þá í ljós
að þeir voru gamlir kunningjar.
Þurftu þeir mikið að rabba sam
an. En allt fór vel og Ferlin
komst í hjónabandið. Var hann
þá orðinn fullorðinn og flutti frá
Stokkhólmi, Klárahverfinu og
kránum. Hann var eitt þeirra
skálda sem ná mikilli hylli í lif
anda lífi og það að verðleikum.
Hann var héillandi persónuleiki
og góður maður að allra sögn.
Auk þessarar bókar hefur kom
ið út ný ljóðabók eftir Ferlin.
Bókin heitir: En gammal cylinder
hatt. Hefur ekkja hans séð um
útgáfuna. Ferlin lézt haustið
1961.
Gunnar Ekelöf er það núlif-
andi sænska skáld, sem nýtur
mests álits. Hann gaf út fyrir jól
in fyrstu bók sína: Seint á jörðu,
í endurskoðaðri útgáfu með við
bæti. Ekelöf hefur sjálfur sagt
að Seint á jörðu sé sú bók hans
sem honum verði jafnan efst í
huga. Gunnar Ekelöf hefur gefið
út margar ljóðabækur. Þessi bólc
er lykill áð verkum hans. Enn í
dag vekur hún , hrifningu og um
tal. Ekelöf sem nú er meðlimur
sænsku akademíunnar var manna
fyrstur til þess að kynna verk
frönsku súrrealistai.na í Svíþjóð.
: Johannes Edfelt, skáld, ljóða-
þýðandi og höfundur veigmikilla
greina um skáldskap, mest
þýzkan, sendi frá sér nýja ljóða-
bók í haust. Nefnist hún Innsýn.
í bókinni eru hugleiðingar um
tómleika og dauða, einnig ljóð
sem líkt og verk Hölderlins búa
yfir sömu töfrum og fjallatindar
heiðríkjunnar.
Harald Forss syngur með sínu
nefi um augu ástarinnar í nýút-
kominni bók og Tomas Tran-
Gunnar Ekelöf
strömer, sem er ungur maður,
yrkir stutt ljóð, einföld að formi.
Verk hans þykja ásamt verkum
fleiri ungra skálda benda á nýja
strauma í sænskri ljóðagerð.
Liggja þeir straumar frá þung
um og myrkvum fossagný þeirra
sem ortu ljóð sín milli 1940—50
til lygnari vatna. Eitt er víst
að um endurskoðun er að ræða
í sænskri nútímaljóðagerð. En
þar hafa varla neinir stórvið-
burðir gerzt síðan Ekelöf og
Lindegren voru upp á sitt bezta.
Eg hlustaði á nokkur sænsk skáld
lesa úr verkum sínum fyrir
skömmu. Mesta athygli vakti að
Harald Forss eyddi tíma sínum í
að þruma yfir áheyrendum að
bölmóður eldri skáldanna ætti að
hverfa úr verkum hinna yngri.
Forss sem er sambland af sam-
vinnumanni og draumhyggju-
manni vakti kátinu meðal áheyr
enda. Eg held að hann hafi
skroppið á bar, sem er hinum
megin í húsinu þegar hann fékk
tækifæri til. Síðan kom hann full
ur af eldmóði og rómantískum
ljóðum um blóm, fugla, vorstjörn
ur og ást.
Meðal yngri skáldsagnahöf-
unda eru margir kunnáttumenn,
en það seinasta sem ég geri er að
dqtta í skáldsögur og mun ég
verða fáorður um þær.
Af bókum um önnur efni er
ævisaga sagnfræðingsins Her-
berts Tingsten ef til vill sú merk-
asta. Tingsten er snjall rithöfund
ur, djúpskyggn á mannlega til-
veru. Greinar þær sem hann sem-
ur íyrir dagblaðið Dagens Ny-
heter í Stokkhólmi gera blaðið
þess virði að það sé keypt.
Stokkhólmi, 30. des. 1962.
„Pravda“ heldur
áiram heríerð sinati
— gegn kommúnistaflokkum
Kína og Albaníu
Moskvu, 11. jan. (NTB-AP)
MÁLGAGN sovézka kommún-
istaflokksins „Pravda“ heldur
enn í dag áfram herferð sinni
gegn alþýðulýðveldinu Kína og
Albaníu og sakar kommaúnista-
flokka landanna tveggja nm að
Ktunda markvissa klofningsstarf-
eemi innan hinnar kommúnisku
hreyfingar.
Vísar „Pravda" til ummæla
ýmissa blaða, þar sem lýst er
stuðningi við skoðun Sovétstjórn 1
arinnar á málinu, þar á meðal
er úrdráttur úr grein, er birtist
í „L’Humanité", málgagni franska
kommúnistaflokksins. í þeirri
grein var fordæmd stefna al-
banska bommúnistafl'Okksins og '
iklofnings-starfsemi hans sem, I
eins og í Kína, færi sífellt vax-
andi.
Einnig birtir „Pravda" ritstjórn
argrein úr pólska blaðinu „Try-
bunu Ludu“, þar sem lýst er stuðn
ingi við tillögu „Pravda" um við
ræður er miði að því að stemma
stigu við hugsjónaágreiningnum.
Á hinn bóginn skýrir „Pravda"
ekki frá neinum ummælum er
brjóta í bága við skoðanir blaðs-
ins og minnist ekki á það einu
orði að málgögn ýmissa komm-
únistaflokka, t.d. í Asíulöndum,
hafa birt greinar, þar sem lýst
er stuðningi við KLnverska komm
únista.
• Óskar Albönum árangurs.
í dag sendi forsætisráðherra
Kína, Chou-En-lai, afmælis-
kveðju til Mahmet Cheohu, for-
sætisráðherna Albaníu og óskar
þjóð hans heilla og árangurs í
uppbyggingu hins sósíalistíska
þjófélags svo og í baráttumíi
gegn heimsvaldasinnum og end-
urskoðunarsinnum.
• Hafa beðið í mánuð.
Þá er skýrt frá því í Róm, að
ítalski kommúnistaflokkurinn
hafi nú beðið árangurslaust í
mánuð eftir svari frá Kina við
tilmælum um að senda ti-1 Róm-
arborgar nefnd manna, er ræði
við ítalska kommúnista um á-
greining flokkanna í Kína og á
Italíu. Boðið var sent Kínverj-
um í desember, er ítalski komm-
únistaflokkurinn hélt ársþing
sitt.
ítalskir stjórnmálafréttaritar-
ar telja, að hinir evrópsku flokks
leiðtogar óski yfirleitt ekki eftir
því, að ráðstefna verði haldin um
hugsjónaágreininginn, eins og nú
standa sakir. Séu þeir uggandi
um, að þar verði lítið um sættir
en því meiri og harðari þrætur.
Berlín, 14. jan. (AP)
Lögreglan í Vestur-Berlín til-
kynnti í dag að hún hefði hand-
tekið iðnaðarmann nokkurn, sera
grunur leikur á að hafi starfað
fyrir leyniþjónustu kommún-
ista frá árinu 1960. Er hann sak-
aður um að hafa skýrt austur-
þýzku lögreglunni frá jarðgöng-
um, sem flóttamenn unnu við
að grafa undir múrinn.