Morgunblaðið - 17.02.1963, Blaðsíða 6

6
Sunnudagur 17. febrúar 1963
MORGVISBLAÐIÐ
« tv "■v *\ .*» /,•. %ff
■iægláti Kanadamaðurinn
Sir William Stephenson
í nýjasta hefti timaritsins „The
Icelandic Canadian“, sem gefið
er út ársfjórðungslega af £s-
lenzk-kanadíska félaginu í
Winnipeg, birtist grein eftir að-
alritstjórann, W. J. Líndal, dóm-
ara. Hún fjallar um Sir Wjlliam
Stephenson, Kanadamann af ís-
lenzku móðerni, sem komst til
til æðstu metorða í leynijjjón-
tistu Breta, og fer hún hér á eft-
ir óstytt:
Fréttatilkynning til kandisku
blaðanna frá Alan Harvey, Lond
on, dags. 9. nóvember 1962,
hefst svo:
„Eftir 17 ára grafarþögn var
hulunni loks lyft af hinum aevin
týrarika ferli Sir Williams Step-
hensen í leyniþjónustunni.
í bók, sem nefnist Hægláti
Kanadamaðurinn (The Quiet
Canadian), segir samstarfsmaður
hans á stríðsárunum stórkostlega
sögu af þeim aðgerðum leyni-
þjónustunnar, sem Stepihensen
stjórnaði frá skrifstofu sinni í
skýjakljúfi í Rookefeller Centre,
New York.“
Arið 1964 var höfuðefniviður
bókarjnnar tilbúinn, en fékk þó
ekki að koma fyrir almennings-
sjónir. í bréfi til höfundarins
frá McKenzie Porter, sem þá var
aðstoðarritstjóri MACLEAN’S
magazine og heimskunnur blaða
maður, segir meðal annars svo
frá:
„Ég verð enn einu sinni að
neita að láta yður í té heimilis-
fang Williams Stephenson."
í>etta sýnir varúð þá, sem við-
hafa varð jafnvel á þeim tíma.
Wiliam Smuel Clouston Steph-
enson fæddist á Point Douglas í
Winnipeg 23. janúar 1897. Faðir
hans, William Hunter Stanger,
var af írsku bergi brotinn. Móðir
hans, Guðfinna, var íslenzkur inn
flytjandi. Hjónin áttu þrjú börn,
tvær dætur og William, sem var
yngstur barnanna. Bill var að-
eins ársgamall, þegar faðir hans
lézt, og kona hans, sem einnig
bjuggu á Point Douglas, tólku
drenginn að sér og ættleiddu
hann.
Stephensonihjónin áttu sjálf 4
börn og eru tvö þeirra á lífi,
Jennie Hodkins og Mundi (Guð-
mundur K), pípulagningarmað-
ur í Winnipeg. Mundi og William
voru mjög samrýmdir á æskuár-
unum.
Bill Stephenson gekk í Argyle-
akólann oig hneigðist snemma að
stærðfræði og verklegu námi.
Hann hafði mikinn áihuga á íþrótt
um og skaraði fram úr í hnefa-
leik bæði í skólanum og síðar í
hernum í Evrópu.
Þegar Bill var 16 ára réðist
hann til vinnu hjá jámbrautar-
félagi nokkru, en skömmu eftir
að fyrri heimsstyrjöldin brauzt
út, skráði hann sig í hundruð-
ustu og fyrstu herdeildina. Áður
en hann varð fullra 19 ára var
hann gerður að liðsforingja og
innan árs frá þeim táma var hann
kominn til Frakklands og var
sæmdur „Military Cross'*. Hann
fékk gaseitrun og meðan hann
var að ná sér eftir hana, lærði
hann að fljúga, og er hann náði
fuliri heilsu, var hann fluttur í
flugherinn. Innan 6 vikna hafði
hann skotið niður 20 þýzkar
flugvélar og hlaut D.F.C. heið-
ursmerkið. Eitt fórnarlamba
hans var bróðir hins fræga Bar-
óns von Richthcxfen. 1918 kom
hann til hjálpar franskri fiugvél,
sem 5 þjóð-werjar höfðu ráðizt á.
Vegna misskilnings hæfði Frakk-
inn flugvél Stephensons og hann
varð að stökkva út í fallhlíf yfir
þýzkri grund og var tekinn til
fanga. Vegna þessa atviks sæmdi
franska stjórnin Stephenson
„Croix de Guerre" með pálma.
í fangaibúðunum náði William
í dósaupptakara, sem fengizt
hafði einkaleyfi á í Miðríkjunum.
Honum tókst að flýja úr fanga-
búðunUm og tók dósaupptakar-
ann með sér til Englands. Hann
endurbætti upptakarann og fékk
einkaleyfi skrásett.
Að styrjöldinni lokinni fór
William aftur heim til Winnipeg
en var þar aðeins eitt ár og fór
þé aftur til Englands. Árið 1924
kvæntist hann Mary French
Simmons, amerískri stúlku frá
Tennesee.
í Englandi fékk Stephenson
einkaleyfi fyrir mörgum uppfinn
ingum. Merkust þeirra var fram
kværnd hugmyndar um að senda
ljósmyndir á öldum ljósvakans.
1924 birtist fyrsta blaðaljósmynd
in, sem send var með loftskeyta-
tækjum, í London Daily Mail.
Hún hafði verið send með tækj-
um, sem Sir William hafði fund-
ið upp. Þessi uppgötvun varð til
þess að ryðj-a sjónvarpinu braut.
Á uppfinningu sinni græddi Sir
William yfir eina milljón doll-
• Til hvers eru
bílklúbbar?
Svarið er að fá í fjölbreytt-
um lista í lögum félaganna. í
heild er eins og bíiklúbbarnir
séu í dái hér á landi, sböku sinn
um „skjóta þeir upp rakettum"
Ul að sýnast vaka, einkum ef
á ferð eru mál sem leysast aí
armarra völdum en þeirra.
Klúíbb eða félagostarfinu má
líkja við eld-spýtu sem logar út.
því ekkert eldsneyti hefur ver
ið dregið að til að kveikja og
viðlhalda því athafna og hiug-
sjónabáli sem stofnun félags-
ins ætlaðist til að lifði, virðist
sem fordild smásáia hafi ráðið
því að stjómir kepptust við
að komast til valda, en ekki til
starfa fyrir ökumenn.
ara og varð einn heztu iðnrek-
enda Englands. Um þrítugt hafði
hann töglin og hagldirnar í
mörgum brezkum fyrjrtækjum
og samsteypum, svo sem Sound
City Fiims, General Aircraft Ltd.,
Earl’s Court Limited, Pressed
Steel Co. Limited o.s.frv.
Þegar Stephenson var hálf-
fertugur, hafði hann náð fótfestu
í viðskiptum fimm heimsálfa.
Sambönd hans á æðri stöðum og
hæfni til að safna upplýsingum
og skeyta þær saman á réttan
hátt, gerðu honum kleift að sjá
fyrir komu síðari heimsstyrjaldar
innar. Hann skýrði Baldwin og
Chamberlain frá þessum stað-
reyndum, en tókst ekki að sann-
færa þé. Winston Churchill
hlustaði hins vegar á hann og
frá Stephenson fékk hann efni í
ræður um vaxandi styrk Hitlers.
Þegar Churohill varð forsætis-
ráðherra 1940, þarfnaðist hann
manns, sem sameinað gæti gagn-
njósnir, söfnun leynigagna t.d.
til þess að koma í veg fyrir
skemmdarverk, með starfsemi,
sem næði yfir Norður- og Suður-
Ameríku. Hann hikaði ekki eitt
augnablik, er hann valdi Willi-
am Stephenson.
Rétt fyrir fall Frakklands fór
Stephenson til New York og kom
á fót geysiumfangsmikilli stofn-
un, The British Security Corpo-
ration, sem frarmkvæmdi marig-
víslegar aðgerðir vestan Atlants-
haifsins í þágu ýmissa deilda
brezku leyniþjónustunnar. Fyrir
lok stríðsins voru starfsmenn
höfuðstöðvanna í New York
orðnir á annað þúsund að tölu,
margir þeirra Kanadamenn,
meira og minna útvalið fólk. Frá
sem reynir lítið að ná til fé-
lagsmanna; er hæfiteg lýsing
á þessum stjórnum, engir tækni
þættir birtast frá þeim ‘í blöð-
um þegar okkur e»r mest þörf á,
t.d. um rafkerfi og „start“ í
írosti, engin sýnikennsla í vetr-
araksrtri, öryggistækjum o.fl.
fróðleik, sem þarf að endurtaka
áriega. FÍB sýndi lélega hálku
kvikmiynd í fyrra, með miklu
skxumi ,sama má segja um
,, vegaiþjónust una“ , sem tafði
og aðra, þegar þeir voru að
laumast með bílflak út úr bæn
um svo að þeir befðu eitttwað
til að draga á áberandi hátt,
annars er vegaaðstoðin lofsverð
nema að hún stuðlar að bál-
skrjóðaferðalögum.
• Ljósið sem hvarf
í gömlum blöðum má sjá að
BFÖ gierði tilrauai til að bæta
Sir William Stephenson
Kanada tók hann I þjónustu
sína menn úr æðstu og lægstu
stöðum hersins og úr hópi raun-
vísindamanna og hagfræðinga,
jaifnt sem bænda, lögregiuiþjóna
o.fl.
Sir Williaim var í Ottawa nótt-
ina, sem dulmálsþýðandinn Xgar
Gouzeniko flúði úr rússneska
sendiráðinu, en það var engin
hending. Eftir leyndum leiðum
hafði Gouzenko komið boðum um
að hann hefði í fórum sínum dýr
mætar upplýsingar. Sir Willi-
ams lagði til, að náð yrði í þess-
ar upplýsingar ’ og ráðstafanir
gerðar til þess að vernda Gou-
zen-ko.
Þess má geta að Montgömery
Hyde kvað hafa sagt í bók sinni
að „ef Stephenson hefði ekki
skorizt í leikinn, sé óvíst hvort
Gouzenko hefði lifað nógu lengi
til að segja sögu sína".
í desember 1952 skrifaði Mc-
Kenzie Porter svo í Maclean’s
Magazine:
„BritLs/h Security Corporation,
undir stjórn Sir Williams, þjálf-
aði hundruð Canadiskra og banda
rískra fallhlífarihermenn undir
stökk yfir hernámslöndum Þjóð-
verja kom því til leiðar, að mörg
um kafbátum óvinanna var sökkt
með því að lesa dulmálið á loft-,
skeytasendingum þeirra og finna
hvar þeir voru staddir, tafði á-
rás Hitlers á Rússland um sex
vikur, gerði óstarfhæfan skemmd
ei.nstaka þætti umiferðarinnar
með miklum blaðaskrifum, og
voru jafnvel birtar töliur um ár
angur áróðursins, sem sýndi
framiför í umferðinni, einnig
var brydidað á ýmsum nýjung
um, þetta var 1959 og ’60, síðan
féll BFÖ að mestu í sama dáið
aftur, að sögn vegna tíðra
mannaskipta í stjórnum þess.
VW-eigendur virðast ekkl vita
um tilveru sins bílklúbbs eða
tilgang hans, ef hann er «nn á
iÉfi!
• Barizt um uuann
Félög atvinrm og einkabíl-
stjóra bítaot um að fá að aka
veik-u eða gömiu fóiki út um
land einn dag á ári og auglýsa
sig hæfiiega fyrir góðverkið.
FÍB tók smá-sprett 1960 eftir
íanga 'hvíld, það hélt 3 aðal-
fundi á 20 máouðum og hækk-
aði félagsgjöld úr 50 kr. i 200
kr. Það er víst met í félagsmál
irnar:
arverkaihrirag, sem raáði um flest
Suður-Ameríkuríkin, og stuðlaði
að afhjúpun margra gervifyrir-
tækja, sem þýzka samsteypan
I.G. Farben hafði komið á tót
yíðs vegar um heim.“
Árið 1946 sæmdi Truman, for-
seti, Stephenson „Medal for Mer-
it“, æðsta heiðursmerki Banda-
ríkjanna, sem veitt er utan hers-
ins. Þetta var í fyrsta sinn sem
sú orða var veitt útlendingL
Sama ár dró hann sig í hlé til
Jamaica, þar sem hann bjó þang
að til í ársbyrjun 1951. Það var
meðan hann þvaldist á Jamaica,
sem hann sá sér fært að taka við
riddaratign af Georig 6. án þesa
að móðga Kanadisku stjórnina,
og varð hann því Sir William
Stephenson.
1951 kom Sir Williaim aftur og
stofnaði World Commerce, brezk-
amerískt fyrirtæki með aðalskrif
stofum í New York. Aðstoðarfor-
stjóri World Commerce, John
Pepper, sagði:
„Hann er mikilhæfur Kanada-
maður og hefur meira en nokkur
annar maður í heiminum, til þesa
að leiða fjármálamönnum úti um
heim fyrir sjónir hjn geysilegu
náttúruauðæfi Kanada og fá þá
til að leggja i fjárfestingar þar.“
Nú fara á eftir ummæli fremstu
manna í leyniþjónustunni.
Williaim J. Donovan, yfirmað-
ur bandarísku leyniþjónustunnar
„Bill Stephenson kenndi okkur
allt, sem við vitum um leyni-
þjónustu erlendis.‘“
Ernest Cuneo, sem á striðsár-
unum var eins konar' milliliður
mili British Security Corporation
og leyniþjónustu Donovans:
„Stéphenson er eini maðurinn,
sem naut fullkomins trúnaðar
ChurohUls og Roosevelts.“
Fréttatil'kynning Alan Harveys
skýrir svo frá, að Sir WUliam
hafi eins og allir aðrir í æðstu
stöðum leyniþjónustunnar notað
kvennjósnara og nefnir eitt
dæmi þess. Það sýnir hve opinská
bók Montgomery Hydes hlýtur
að vera. Kanaddskir lesendur bíða
óþreyjufullir komu „Hægiáta
Kanadamannsins", — og reyna
bæði bókarinnar og hægiáta
Kanadamannsins sjálfs.
um, annars er að sjá á „Öku-
þór“, að stjórn FÍB þyki mest
•gaman að vera í nefndum með
sjálfri sér og samþykkja ýmis
etórmiál, sem engu skipta um
framkvæmd, né fyrir líðandi
slysatiimaibili: margt nauðsyn-
legra mætti gera fyrir bíleig-
end'ur en stuðla að trygginga-
kapphlaupi, sem í reynd heiur
gefið aðeins ca 40 kr. aukaaf-
slátt ,þegar hliðstæð atvik hafa
skeð ag FÍB er að gera núna í
liu-yggjngar, »' lum bifiréða, en
iðgjöidki hafa verið óbreytt í
miöng ár, þótt tjónum fjölgi, og
er það lofsvert, hve trygginga-
félögin hafa megnað að halda
gjöldunum niðri.
• Ný stefna
Að fpaman hefi ég gagnrýnt
nokkiur sameiginleg atriði, er
varða klúbba oikkar. Greiniiega
skilja stjórnir þeirra ekki hl'ut
verk sitt, sem leiðbein-
ainda, málsvara ökumanna.
Starf þeirxa þarf að vera skipu
legra og tengslin nánari við
vogfarendur: og við yfirvöld
sem að mestn’ virana sín verk
án samstarfs við hina óLíku
hó'pa.
. Bilstjóri.**
Vel'vakaradi er ekki dómibær
á starfsemi þeirra féiaga ag
klúibba, sem „Bálstjóri“ minn-
ist á, en að sjáKsögðu er for-
svaramönnum þeirra heimilað
rúm í þessum dátkum til að
svara fyrir sig. Vegaþjónusta
Félags íslenzácra bifreiðæigend*
þekikir Velvakandi hins vegar
nokkiuð til, telur hana haía vec
ið ágæta og þykir satt að segja
heLdur ósennileg sagan unn, atð
aðstoðarrraennirnir hafi ,j»unv.
azt með bálíLak út úr beeauatt."