Morgunblaðið - 03.03.1963, Qupperneq 13

MORCVNBLAÐ1Ð
13

Sunnudagur 3. marz 1963
r
Oánæ^ja
til eflingar ■
Gagnrýni er öllum holl. Fátt
er gert svo vel, að ekki megi
betur gera. Á umbrotatímum
ihljóta að vera uppi ýmsar skoð-
anir og óánaegja þarí sízt að
yera vitni afturfarar eða stöðn-
unar. Hún fylgir þvert á móti oft
örri framþróun' og eflir heil-
brigðan þroska. Um síðustu helgi
hélt Stúdentafélag Reykjavíkur
fund, þar sem rætt var um stöðu
bókmennta og lista hér á landi
nú. í>ar hélt hinn ágæti gagn-
rýnandi Morgunblaðsins, Sigurð-
ur A. Magnússon, ræðu, sem
mikla athygli vakti.
Sigurður er vanur að segja
skoðun sína hreint og beint,
hvort sem öllum líkar betur eða
verr. Hin sama hreinskilni og
ekoðanafesta, sem lýsir sér í
skrifum Sigurðar, kom fram í
málflutningi hans á Stt&dentafé-
lagsfundinum. Hann er óánægð-
ur með margt í andlegu lífi
Rússnesku njósnararnir við brottförina héðan.
I-
REYKJAVIKURBREF
Laugard. 2. marz •—-—-——
þjóðarinnar og telur meðal ann-
ars, að skáldin hafi ekki ávaxtað
sitt pund svo sem skyldi. Ekki er
ófróðlegt að bera boðskap Sig-
urðar saman við frægan fyrir-
lestur, sem haldinn var í janúar
1888 „um ástand íslenzks kveð-
skapar nú á tímum“. Þann fyrir-
lestur hélt Hannes Hafstein og
fullyrti, að íslenzk ljóðagerð
væri þá í mikilli lægð. Síðan eru
liðin 75 ár og nú dylst engum,
að Islendingar hafa ekki átt
fremri ljóðskáld en þá voru
uppi. Matthías Jochumsson,
Grímur Thomsen, Benedikt
Gröndal og Steingrímur Thor-
steinsson tilheyrðu þá hinni
eldri kynslóð, Hannes sjálfur
var að ná þroska og Einar Bene-
diktsson að búa um sig.
Menningarlíf
1 blóma
Nú tilheyra þeir Gunnar
Gunnarsson, Guðmundur Haga-
lín og Halldór Kiljan Laxness
hinni eldri kynslóð íslenzkra
sagnaskálda, á sama veg og
Davíð Stefánsson og Tómas Guð-
mundsson eru í öndvegi meðal
Ijóðskálda. Verk þessara manna
munu lifa lengi. Og það mun
seint verða talinn tími afturfar-
ar, þegar þeir voru helztu léið-
sögumennirnir. Enn er ekki Sýnt,
hverjir af eftirkomendum þeirra
koma til að taka við af þeim.
I>eir eru okkuj: enn of nærri, en
ólíklegt er anmað en, að ýmsir
þeirra eigi eftir að afla sér lang-
varandi frægðar. Hafa má og í
huga, að andlegt afl Islendinga
fær nú útrás í miklu fleiri far-
vegum, þ.á.m. listgreinum, en
áður var.
Fjarstæða *r að halda því
fram, að almenningur kunni
ekki að meta það, sem vel er
gert Kunnugleiki alþjóðar á
verkum hinna beztu höfunda
sannar allt annað. -Aðsókn að
listsýningum, leikritum og hljóm
leikum staðfestir þetta. Um það
þarf m.a.s. ekki að vitna til hinn-
er eilífu hlutfallstölu um fæð
okkar, sem þó er óhjákvæmileg
til rétts mats. Hinir ágætu þýzku
hljómlistarmenm, sem hér voru
fyrir rúmri viku, eru sagðir í
•llra fremstu röð, hvar sem leit-
að er. Býsna er það ósenni-
legt, að það hafi verið menning-
erlaus lýður, sem fyllti Háskóla-
bíó þrjú kvöld í röð til að hlusta
á þá.
100 ára hátíð
Auðvitað má hér margt betur
fara og aífeilt er þörf á því, að
athygli sé vakin á veilunum. En
allt tekur sinn tíma. Viðfangs-
efnið er að samlagast gerbreytt-
um þjóðfélagsháttum og halda
þó því bezta úr okkar gömlu
menningu.
Þjóðminjasafnið, sem átti 100
ára afmæli sl. sunnudag, var
stofnað í því skyni að efla skiln-
ing á þessu og hefur með ágæt-
um gegnt því verkefni. Þar eiga
margir góðir menn hlut að. Einn
þeirra, núverandi forstöðumaður,
Kristján Eldjárn, drap í afmælis
ræðu sinei á eitt atriði í sam-
bandi við stofnun safnsins, sem
ætla má, að sé nokkurn veginn
einstakt.
Allir, sem þekkja til opinberra
stjórnvalda, vita, að venjulega
tekur það nokkuð langan tima,
oft býsna langan, að fá ákvörð-
un þeirra. Svo seinvirk sem þau
þykja nú á dögum, voru þau þó
yfirleitt mun seinvirkari áður
fyrri. Því athyglisverðara er, að
þegar leitað var til stiftsyfir-
valdanna um móttöku gjafar
Helga Sigurðssonar og þar með
um samþykki á stofnun safnsins,
var þetta samþykki veitt strax
sama daginn. Svo skjót af-
greiðsla sýnir óvenjulegan áhuga
yfirvaldanna á málinu og er
raunar óskiljanleg, nema þau
hafi átt meiri þátt í undirbún-
ingi málsins, en menn hingað til
hafa gert sér grein fyrir. Þess
vegna er rétt að rifja það upp,
að þegar þetta gerðist var Þórð-
ur Jónasen, háyfirdómari, settur
stiftamtmaður, og Helgi Thord-
arsen biskup. Þeir mega með
réttu teljast meðal stofnenda
safnsins.
Þá verður Morgunblaðinu von-
andi ekki talið það til miska, þó
að það minni á, að fáum er frek-
ar að þakka en Valtý Stefáns-
syni, að ákveðið var að byggt
skyldi yfir Þjóðminjasafnið til
minningar um lýðveldisstofnun-
ina. Þá eins og nú var þörf
margra þjóðhýsa og erfitt að
greina á milli, hvert þeirra
skyldi hafa forgöngu. Hiklaust
má fullyrða, að það var mjög
fyrir atbeina Valtýs, að Þjóð-
minjasafnið varð fyrir valinu.
Er það eitt meðal margra af-
reka hans i þágu íslenzkrar
menningar.
Ekki cr allt
gamalt gott
Þó að forngripum beri að halda
til haga og hafa fornar venjur í
heiðri, fer því samt fjarri, að allt
gamalt sé gott. Eitt af því, sem
lengi hefur verið ljóður á ráði
okkar íslendinga, er návígið í
okkar litla þjóðfélagi. Menn
leggja of persónulegt mat á flest,'
sem fyrir ber, og hættir ekki sízt
til að telja alla, sem andstæða
skoðun hafa annað hvort óþokka
eða andlega miður sín. í þessu
sem ýmsu fleiru hefur þó orðið
veruleg framför hin síðari ár.
Persónulegur eltingarleikur er
nú illa þokkaður. Miklu færri
en áður hafa gaman.af skömm-
um og skætingi manna í milli.
Því fer þó fjarri, að hér séu enn
tíðkaðir sömu hættir og sjálf-
sagðir þykja með öðrum þjóð-
um.
Á sínum tíma þótti það í frá-
sögur færandi um einn fremsta
blaðamann Dana, sem uppi var
um síðustu aldamót, að hann
hefði gerbreytt tóninum í dönsk-
um blöðum og þar með pólitísk-
um umræðum, með því að kalla
alla, samherja sína jafnt og and-
stæðinga, „Hr.“ hvenær sem
nafns þeirra var getið í blaði
hans. Við erum óvanir slíku titla
togi en almenn hæverska í um-
ræðum fer okkur ekki síður vel
en Dönum. Þar skilja allir og
vel, að menn geta borið virðingu
hvor fyrir öðrum, þótt þeir séu
andstæðingar. Þess vegna þótti
það eðlilegt, að í samsæti, sem
haldið var til heiðurs formanni
stjórnarandstöðunnar, Erik Erik
sen, nú ekki alls fyrir löngu,
skyldi Krag forsætisráðherra
vera aðalræðumaðurinn. —
semi má þó ekki leiða til þess
að þeir frekar en aðrir, loki aug
um fyrir staðreyndum og geri
sér ekki grein fyrir sönnu eðli
andstæðinga sinna, bæði kostum
þeirra og göllum. Það væri t.d.
engin hæverska heldur fals að
kalla Eystein Jónsson víðsýnan
mann. Honum er margt vel gef-
ið, þ.á.m. ágæt greind, sem því
miður nýtist ekki svó sem vert
væri vegna þess hversu ein-
sýnn hann er. Annað mál er, að
víðsýnin ein dugar ekki svo sem
berlega sannast á Einari Olgeirs
syni því að oft hefur hugarflugið
hlaupið með hann í gönur.
Þegar að
hjartanu kemur
Menn velta því oft fyrir sér
hvernig á því stendur, að slíkur
skaðræðis flokkur sem kommún
•istar skuli hafa jafnmikið fylgi
hér á landi sem raun ber vitni
Ein af orsökunum er tvímæla-
laust sú, að Einar Olgeirsson og
Brynjólfur Bjarnason eru báðir
hvor með sínum hætti, mikilhæf-
ir menn. Sá, sem ekki gerir sér
grein fyrir þessu, veikir sjálfan
sig í baráttunni við óheillaáhrif
þessara manna. Ógæfa þeirra og
þar með íslenzku þjóðarinnar —
svo langt sem áhrif þeirra ná —
er sú, að þeir skyldu ungir
ganga á hönd því, sem þeir
héldu fagra hugsjón en hefur
reynzt vera hin versta kúgun.
Ekki skiptir máli hvort það er
vegna skorts á manndómi eða
raunsæi, sem þeir fást ekki til
að viðurkenna hversu herfilega
þeim hefur missýnzt. Enn í dag
er það svo, að hvenær sem að
hjartanu kemur hjá Einari Ol-
geirssyni, þá slær það með mál-
stað Sovétstjórnarinnar en á
móti hinum íslenzka. Vafalaust
afsakar hann sig með því, að
án stuðnings Sovétstjórnarinnar
verði aldrei á komið því Islandi,
sem hann þráir: Sovét-íslandi.
Hann vill leiða sams konar kúg-
un og niðurdrep yfir íslenzku
þjóðina og hin rússneka á við
að búa. Afsökunin er yfirsjón-
inni sízt betri.
„Víðsýni Einars44
Skoðanaágreiningur þarf ekki
að leiða til óvildar manna á milli.
Hún er miklu fremur merki
minnimáttarkendar heldur en
sannfæringarstyrks.
Á þetta er drepið hér
vegna þess að Tímanum hefur
þótt það í frásögur færandi, að
í Reykjavíkurbréfi skuli hafa
verið sagt, að Einar Olgeirsson
væri „víðsýnn maður". Nú má
að vísu lengi deila um eiginleika
manna. En undarlegur er sá hugs
unarlháttur, að telja andstæð
ingi sínum það til miska, að
hann skuli sjá eitthvað gott
fari þeirra, sem hann á í höggi
við. Hugsanlegt er raunar, að
menn verði linari í baráttunni
ef þeir viðurkenna góða kosti
mótíherjans. En óneitanlega
er sannfæringin ekki sterk, ef
hún þarf á slíkri blindu að
halda sjálfri sér til eflingar.
í stjórnmálum skiptast löngum
á sigrar og ósigrar. Sannar-
lega mætti ætla, að stjórnmála-
mönnnunum sjálfum þætti
skemmtilegra að verða öðru
hvoru að lúta 1 lægra haldi fyr
ir mikilhæfum mönnum
verða fyrir áföllum af ösnum
og óþokkum. Slík tilfinninga- j býður Rússunum þjónustu sína.“
Og nokkru síðar:
„Það er nú svo með þetta mál,
að Ragnar hefur um árbil gengið
erinda Sjáilfstæðásfl'dkksins, að
útvega þeim fréttir af fundum
Sósíalis taflokksins. “
Einar tekur umyrðalaust und-
ir þá ásökun rússneska sendi-
herrans, sem Þjóðviljinn einnig
gerir að sinni, að þarna hafi ver-
ið um „provocation“ að ræða.
Einar gengur m.a.s. feti framar
•en sendiherrann og gefur í skyn,
að Sjálfstæðismenn hafi þarna
með abbeina Ragnars ginnt al-
saklausa sovézka sendiráðsmenn
til að hefja glæpastarfsemi á ís-
landi! Hin sovézka dúfa á að
hafa orðið hinum íslenzka högg-
ormi að bráð. Hubmyndaflugið
lætur aldrei á sér standa hjá Ein
arL Hér, sem oft ella, leikur það
hann illa og lætur honum sjást
yfir óhnekkjanlegar einfaldar
staðreyndir. Skýringin er æ hin
sama. Hvenær sem á reynir, þá
stendur hann með sovézkum
stjórnarvöldum en á móti íslend-
ingum.
lopuou
tækifærinu
Látum vera, að Einar Olgieirs-
osn sé andstæður núverandi ís-
lenzkum stjórnvöldum, vegna
þess að hann vill taka up'P sov-
ézka stjórnarhætti á íslandi. En
hér gafst honum gullið tækifæri.
í njósnamáli hins tékkneska
sendimanns á sl. vori mátti segja
að á skorti urti lögformlegar sam
anir, þó að engum gæti blandazt
hugur um, að íslendingurinn
sagði satt frá. Það verður því
Einari Olgeirssyni til ævarandi
skammar, að hann, ásamt þeim
Geir Gunnarssyni og Lúðvík Jó
sefssyni, skyldi við atkvæða-
greiðslu á Alþingi í vetur, talka
undir með hinum tékkneska
flugumanni til svívirðingar ís-
lendingi, sem hafði neitað að taka
þátt í njósnum á móti þjóð sinni.
Með sama hætti verður það Ás-
geiri Bjarnasyni, Birni Fr. Björns
syni Birni Pálssyni, Hermanni
Jónassyni, Ágústi Þorvaldssyni
Sigurvin Einarsyni og Þórarni
Þórarinssyni til lítillar sæmdar.
að þeir mátu meira að móðga
ekki kommúnista en að standa
með íslendingum.
En sleppum þessu. Hugsum
okkur heldur hitt, að kommún-
istar hefðú nú tekið þann kost að
segja:
„Þarna sjáið þið. Þið ásakið
okkur um óþjóðhollustu. En í
fyrsta skipti, sem það sannast, að
sovézkur sendimaður leiti til ís-
lendings um njósnir, er það að
vísu kommúnisti, sem verður fyr
ir valinu, en hann hefur þann
manndóm, að hafna beiðni sinna
sovézku vina, og metur
meira hollustu við eigið land, en
þjónustuna við alþjóðahreyfingu
kommúnista. Þetta gerði hann af
því, að þóbt hann sé kommúnisti,
þá er hann íslenzkur kommún-
isti. Svona hefðum við allir farið
að“.
Freistaði
Islendmgurinn
Sovét-sendi-
mannanna?
Gott dæmi þessara viðbragða
Einars Olgeirssonar er það, þegar
hann sagði við Vísi sl. fimmtu-
dag:
„Það er nú svona með þessi
njósnamál, að maður veit aldrei
hvor kemur til hvors, hvort það
eru Rússarnir sem koma til ÍS-
lendingsins eða sá síðari, sem
Af hverju leita
þeir í raðir
kommúnista?
Ef kommúnistar hefðu metið
meira hinn íslenzka málstað,
mundu þeir ekki hafa þurft að
hugsa sig um heldur svarað á
á þennan veg. Því fer fjarri, að
sú hafi orðið raunin. Þvert á
móti ráðast þeir með alls kyns
brigzlum gegn flokksbróður sín-
um, sem kom upp um skaðræðis
mennina. Það er hann, sem að
þeirra áliti er skaðræðisniaður
og njósnari, en ekki hinir, sem
staðnir voru að njósnum vegna
þess að hann sýndi sig sem þjóð-
hollan íslending.
Með þessum viðbrögðum sann
ar Einar Olgeirsson og Þjóðvilj-
inn, að hinir sovézku njósnarar
höfðu ríka ástæðu til að leita
samstarfsmanns einmitt innan
raða kommúnista. Engum kemur
Framhald á bls. 14.