Morgunblaðið - 11.05.1963, Blaðsíða 1

JttwgmiMabtö
Laugard. 11. ma'i 1963
Það hefur veríð fjör í minni ætt
Talað við Skarphéðin Gíslason
Vagnsstöðum ■ Suðursveit
„Ég á óhitt marga“, sagði
hann þegar ég spurði, hvort
ég mætti ekki eiga samtal við
hann fyrir Morgunblaðið.
Hann lét þó til leiðast að
skreppa upp á blað og rabba
við mig stundarkorn, en bætti
við með semingi: „Ég veit
annars ekki — að tala við mig
er eins og að slá á lélegum
‘ engjum í gamla daga“.
„Ætlarðu þá ekki að eiga
við mig samtal?“ spurði ég
vonsvikinn.
„Jú, reyna það“, sagði hann
rösklega.
Við ákváðum að hittast í
skrifstofu Morgunblaðsins og
spjalla saman dálitla stund.
En við höfðum ekki alltof
mikinn frið fyrir blaðamönn-
um né öðrum, sem rásuðu í sí-
fellu inn í herbergið, svo hann
stóð upp, strauk vindgrátt hár
ið og sagði:
„Karl nokkur fór í kirkju
en var leiður á að þurfa að
standa upp í messunni. Þá
sagði hann: „Aldrei er friður,
og nú á að fara að blessa!“
Undir þessi orð sýnist mér, að
þú getir tekið“.
Sá, sem staddur var í skrif-
stofu minni, heitir Skarphéð-
inn Gíslason frá Vagnsstöðum
í Suðursveit. Mér lék forvitni
á að hitta hann að máli. Hann
er í senn fróður og gjörhug-
ull og sérstæður persónuleiki,
auk þess sem einhver ljómi er
yfir þessu bæjarnafni, Vagns-
staðir. Þar hefur mér verið
sagt að sé mest og fegurst
fjallasýn frá nokkrum bæ á
íslandi.
„Þú hefur lengst af búið í
Suðursveit, Skarphéðinn?"
„Oftast lifað þar, já. Þó hef
ég dvalizt að heiman einn vet
ur við smíðanám í Vopnafirði
og annan í Höfn, auk þess sem
ég var þar 2% vetur við vél-
gæzlustörf í fyrstu rafstöðinni
þar. Þá hef ég dvalizt að heim
an tíma og tíma að setja upp
rafstöðvar, vatnsleiðslur og
miðstöðvar; lagði fyrstu vatns
leiðsluna heima á Vagnsstöð
um haustið 1918, það er ekki
lengra síðan; fyrstu miðstöð-
ina setti ég upp heima 1930
og síðan á hvern bæinn á fæt-
ur öðrum og eru þær nú komn
ar í alla bæi í Suðursveit,
Mýrum, og nú unnið við að
setja upp miðstöðvar á þrem-
ur bæjum í öræfum“.
„Og þú hefur haft ánægju
af þessum störfum?“
„Hvað heldurðu? Ég var
ekki nema barn að aldri
heima á Vagnsstöðum, þegar
ég fór að fylgjast með smíði
útsjávarskipanna, þau voru
sexróin og þurftu að vera
sterkbyggð eins og brimið gat
verið á hafnlausri ströndinni.
Smiðurinn hét Þorsteinn og
var Arason, bóndi á Reynivöll
um. Hann hélt til hjá okkur
meðan hann smíðaði skipin.
Mér þótti gaman að horfa á
smíðarnar. Hvílíkt heimsund-
ur var þessi maður! Að geta
smíðað svona falleg skip. Og
ég strengdi þess heit að smíða
skip og báta, þegar ég væri
orðinn stór. En þangað til varð
ég að láta mér nægja að góna
upp á Þorstein aðdáunaraug-
um og biðja Guð hjálpa mér
til að verða eins mikill maður
og hann. Það var stór bæn.
Þá var smíðað úti við á
þorra og góu, oft í mjög vond
um veðrum. Það var ævintýri
líkast“.
„En hjá hverjum lærðirðu
smíðar?“
„Birni Eymundssyni frá
Dilksnesi, sem bjó lengst af í
Lækjarnesi í Nesjum og var
einn af fjölhæfustu smiðum í
Austur-Skaftafellssýslum fyrr
og síðar. Ég hef smíðað um 30
báta. Ungur frændi minn hef-
ur sagt mér, að samtímis hafi
eitt sinn verið gerðir út sex
bátar sem ég smíðaði, þrír úr
Suðursveit og þrír af Mýrum,
en ekki hafði ég tekið eftir
því. Ég hef haft mikla ánægju
af að geta stuðlað að því, að
sveitungar mínir gætu sótt
björg í greipar hafsins, eins
og sagt er í ræðum. Ef ég
gæti smíðað skip eins og Þor-
var að hafa, fóru þeir í há-
karlasetu, beittu hrossaketi,
köstuðu færinu á 18-20 faðma
dýpi og veiddu þessar líka
skepnur. Þá var ævintýralegt
að litast um á sandinum".
„En rerirðu sjálfur?“
„Nei, það gat ég ekki“.
„Nú, hvers vegna?“
„Hafði reynt það en varð
alltaf sjóveikur. Ef ég hefði
ekki verið svona sjóveikur,
væri ég fyrir löngu farinn á
sjó og væri nú líklega dauður
eins og margir aðrir og gæti
ekki masað hér við þig að
neinu ráði. En mér þykir hún
góð lífsreyn'slan. Lífið er til-
breyting og býður upp á ó-
teljandi ævintýri, en engin
ævintýri veit ég eftirsóknar-
verðari en smíða bát undir
berum himni“.
„Þú minntist á Þórberg,
þek'ktirðu hann?“
skólamenntunar. Mér sagði
gamalt fólk, að kona hans
hefði kennt honum að lesa, en
ekki skal ég bera ábyrgð á
því. Hins vegar hef ég heyrt,
að þeim hjónum hafi komið
mjög vel saman. Þau notuðu
sömu gleraugun um tíma. En
bezt gæti ég trúað, vegna þess
hve fróðleiks- og lestrarfús
þau vöru, að einhvern tíma
hafi þau bæði litið gleraugun
hýru auga samtímis".
„Hvað vax langt á milli ykk
ar?“
„Einir tólf kílómetrar og yf-
ir tvö vötn og sand að fara.
Ég hef heyrt þá sögu, að Þór-
bergur hafi, meðan hann var
smali, átt í erfiðleikum með
eina ána, sem var fjallsækin
eins og fleiri, og þá hafi hann
tekið til bragðs, að binda vasa
klút fyrir augun á henni, en
blessuð skepnan villtist í
Breiðabólstaðalónið og drukkn
aði þar, greyið. Þetta sagði
mér Jón Brunnan. Ég geri
ráð fyrir að þetta hafi valdið
Þórbergi sárum sorgum, því
Skarphéðinn: „Hef séð margt
draumi ...“ (Ljósirk Mbl.
Magn.).
steinn yrði ég hamingjusamur.
Það fannst mér, þegar ég virti
fyrir mér bátana hans heima
á hlaðinu á Vagnsstöðum. Og
gæfan varð mér hliðholl.
Þegar miðjum vetri hallaði,
fór gangan að koma að landi
með fugli og fiskreka, og þá
byrjaði blóðið að ólga. Það er
í minnum haft, að eitt sinn
þegar Þórður Steinsson, faðir
Þórbergs rithöfundar, ágætur
maður, gekk á fjörur sínar, sá
hann fiskvöðu koma upp í sog
inu og hljóp út í ölduna og tók
um tuttugu stóra þorska með
berum höndum.
Nú mun slíkt alls ekki gjör
ast né hefur gjörzt síðast lið
in 20 eða 30 ár. Á fyrri tíð
rak oft svo mikið af fiski, sel-
rifnum og brimrotuðum, að
töldust margir hestburðir, en
nú rekur aldrei bein úr sjó.“
„Þótti þér skemmtilegt að
ganga niður á fjörurnar?"
„Það þótti mér. Ég fékk
leyfi til að taka á móti sjó-
mönnunum, þegar ég hafði ald
ur til. Það var oft gaman, þeg-
ar þeir komu að landi með
hlaðna báta af stórvertíðar-
þorski eða hákarli. Þegar lítið
„Nei, ég get ekki sagt það,
ekki á unglingsárunum. Þór-
bergur bjó miklu vestar í sveit
inni en ég og er auk þess ein-
um sex árum eldri. Aftur á
móti heyrði ég ýmislegt af
honum sagt og man vel æsku-
heimili hans og foreldra".
„Hann hefur verið undar-
legur í háttum“.
„Ekki laust við hann hafi
þótt það“.
„En æskuheimili hans?“
„Ágætt í alla staði. Anna
móðir hans talin framúrskar-
andi námsmanneskja á sínum
ungdómsárum, og var þó skóla
ganga ekki lík því sem nú er.
Það hefur sagt mér kona, sem
ólst upp á næsta bæ, Vilborg
Eyjólfsdóttir, að gaman hafi
verið að kenna Önnu, hún hafi
verið sérlega námfús stúlka.
Faðir hans var einnig mjög
fróðleiksfús, en naut engrar
hann var góðhjartaður og
hjálpfús og öllum skepnum
vel í æsku sinni. Það kemur
fram í því, hvað hann var
duglegur að ná fé úr svelti.
Hann var fullhugi í klifring-
um og engir fimari honum að
fara í kletta að ná fé. Eitt
sinn fór hann í svelti með Auð
bergi Benediktssyni, Bjarna
Runólfssyni, Sigurði Gíslasyni,
bróður mínum, og Sigfúsi
Slcúlasyni og náðu þeir kind-
um í Sléttaleitisklettum, en
þangað hafa engir aðrir vogað
sér, svo sögur faji af. Sá sem
er ekki góðhjartaður og hjálp
samur, mundi ekki leggja á
svo tæpt vað“.
„En varst þú sterkur í
klettum?“
„Nei, það var ég ekki. Ég
lærði ekki þá list að klífa
kletta, en hef skotið margar
kindur í svelti frekar en láta
þær drepast úr hor. Það hlýt-
ur að vera hryllilegur dauð-
dagi. Ég hef alltaf haft gaman
af að skjóta. 1931 skaut ég
átta útseli við Borgarhafnar-
fjöru með afbragðsgóðum sela
riffli af Remingtongerð frá
vini mínum Jóhanni Ólafs-
syni, kaupmanni".
„Þú hefur farið í mörg ferða
lög og gengið á jökla, hef ég
heyrt“.
„Ekki laust við það. Og ég
hef fylgt útlendum og innlend
um mönnum á jökla“.
„Hvaða ferð er þér minnis-
stæðust?"
„Það þarf ekki að gá að því;
þegar við fórum með Englend-
ingana á Vatnajökul 1932. Það
var í fyrsta skipti sem farið
var með hesta á jökulinn á
þeim stað. Fyrst fór ég einn
upp úr Sta' ðardal, en nokkr-
um dögum síðar fylgdi ég Eng-
lendingunum, og höfðum við
24 hesta í lestinni. Þetta var
Cambridgeleiðangurinn svo-
kallaði, en fyrirliði hans var
19 ára gamall fuglafræðing-
ur, Bryan Roberts að nafni.
Hann hefur komið hi-ngað
tvisvar eða þrisvar síðan“.
„Var þetta hættuleg ferð?“
„Ég veit ekki, hvað skal
segja. Útbúnaður Bretanna
var einhver sá frumstæðasti
sem ég hef séð, grannar bamb
usstengur fyrir tjaldsúlur og
voru reknar niður í snjó og
rifaihjam, strengur í mæniás,
tjöldin botnlaus og höfðu þeir
kápur sínar breiddar yfir snjó
inn og lögðu bómullarstopp-
aða svefnpoka á þær. Þannig
sváfu þeir.
Þeir komust samt alla leið
norður í Herðubreiðalindir“.
„Ætli þeim hafi ekki orðið
kalt?“
„Trúað gæti ég því. Þeir
lágu við þennan búnað sex
daga á jöklinum í stormi og
rigningu. Það var komið langt
fram í júní.
Snemma í ágúst dreymir
mig eina nóttina, að ég sjái
til ferða þeirra, þar sem þeir
koma til baka sömu leið yfir
jökulinn. Þrátt fyrir heyannir
tygjaði ég mig með hest og
nokkurn útbúnað og hélt upp
á fjallið og stefndi rakleiðis
á tind norðvestur af Birnudals
tindi og mun hann vera um
1406 metrar. Hann er rangt
staðsettur á kortinu, þeir geta
talað við okkur Ingólf ísólfs-
son um það. En það er önnur
saga.
Þegar ég er á leiðinni upp
tindinn, sé ég hvar þeir koma
allir sex og eru í tveimur hóp-
um, þrír og þrír um hvorn
Nansenssleðann. Þá sneri ég
við og hélt beint í flasið á
þeim og er kominn um 10
km inn á jökulinn til móts við
þá, þegar við hittumst. Urðu
mennirnir alls hugar fegnir
að sjá mig, því þeir voru
þreyttir og heldur matarlitlir
orðnir, lifðu mest á kjötkrafti.
Aftari hópurinn varð svo undr
andi, þegar þeir sáu til mín,
að þeir störðu á mig eins og
naut á nývirki og af slíkri á-
fergju, að sleðinn sem þeir
teymdu á eftir sér rann fram
svo hratt milli þeirra, að þeir
duttu allir á jökulinn. Hef ég
aldrei séð menn jafn undrandi
og þá. Síðan gekk ég til þeirra,
heilsaði þeim þar sem þeir
lágu í snjónum og bauð þá vel
komna frá Kverkfjöllum.
Ég hafði hest í taumi og var
Framhald á bls. 10.
Ttw Sagt