Morgunblaðið - 11.05.1963, Blaðsíða 10

10
MORCVNBLAÐ1Ð
Laugardagur 11. maí 1963
— / fáum orðum
Framhald af bls. 1.
snjórinn í skóvarp. En ég
var ungur og óþreyttur og van
ur að ganga langleiðir. Þegar
við komum að jökulröndinni
og gengum milli sprungna,
fóru þeir að detta heldur illi-
lega á skíðunum á glashörð-
um ísnum. Þá sagði ég: „Ég
trúi því að hér sé betra að
vera skíðalaus". Þeir sam-
sinntu því og tóku af sér skíð
in. „Ætlið þið að fara með
báða sleðana niður af jöklin-
um í kvöld?“ spurði ég. „Nei,
svöruðu þeir, „við ætlum ein
ungis með annan og hafa með
1 ferðis tjöld og nauðsynlegar
i vistir, og reyna að tjalda hjá
rennandi vatni“.
Ég setti töskur og annan far
angur á hestinn eins og ég
gat á hann raðað og gekk
i ásamt einum Bretanna niður
jökulhallann. Hinir urðu eftir
til að setja á sleðann það sem
þeir ætluðu að hafa með sér.
Þegar ég var búinn að taka
af hestinum, hljóp ég aftur
upp á móti þeim og var greið
fært, því ég var á íslenzkum
leðurskóm og auðvelt að fóta
sig. Þegar upp kom tók ég við
stjórn á sleðanum og lét hann
renna hægt niður af jöklinum,
en þeir gengu lausir. ,
Þegar þeim var ekkert að
vanbúnaði lengur hugðist ég
halda heim, en þá sögðu þéir:
„Viltu ekki bíða þangað til við
höfum tjaldað, við viljum að
þú borðir með okkur“. Auð-
vitað gat ég ekki færzt und-
an því. En heldur þótti mér
kexið þurrt og ólystugt og súp
an vatnsdauf.
Að máltíð lokinni kvödd-
umst við. Ég hélt að Kálfafells-
stað, því þar var símstöð og
sendi ske'yti til Þorbergs Þor-
leifssonar í Hólum, sem var
aðalfylgdarmaður þeirra og
túlkur og sá um ferðir þeirra
yfir vötnin.
Ferðalag þetta misheppnað-
ist á ýmsa lund. Þeir félagar
ætluðu að mæla jökulþykkt-
ina en mælirinn var ekki í
sambandi, þegar til átti að
taka. Þeir héldu því fram að
hann hefði skemmzt í flutn-
ingi, en mér er óhætt að full
yrða að ástæðan var önnur:
jökullinn er mjög sprunginn
þarna í brúninni og í snjóa-
vetrum fyllast allar sprungur
af lausamjöll, og þegar mæl
irinn er settur á snjóinn og
síðan sprengt í hundrað metra
fjarlægð, er ekki von að jök-
ullinn hreyfist og titringur sjá
ist á mælinum. Ég sagði lönd
um þeirra frá þessu í stríðinu,
þegar ég vann með þeim að
því að eyðileggja tundurdufl.
„Það er varla von að ókunnug
ir menn skilji þetta eins og
þið, sem eruð aldir.upp með
jöklinum", sögðu þeir, og
þótti mér það drengilega mælt.
Einn þeirra var þó nokkuð
ánægður með árangurinn,
sýndist mér. Hann var skor-
dýrafræðingur og sagðist hafa
fundið silungsseiði fyrir norð
an jökul og taldi það stór-
merki, en ekki veit ég hvers
vegna hann var svona glaður.
Hgnn hefur kannski haldið að
silungurinn væri af skordýra
ættum, og þá væri uppljómun
hans skiljanleg".
„Hvernig leizt Bretunum á
árnar?“
„Þá sundlaði í vötnunum.
Og þegar þeir riðu Hólmsá á
miðjar síður, höfðu þeir feng
ið nóg. Þeir voru óvanir svo-
leiðis slarki“.
„En hefurðu lent í nokkr-
um svaðilförum?"
„Onei. 1918 fór ég við ann-
an mann vestur í öræfi og
heim aftur og í þeirri ferð vor
um við veðurtepptir 13
klukkustundir í lélegu sælu-
húsi vestan Jökulsár, án ljóss
og vatns. Og hestarnir heylaus
ir. Sá sem með mér var hét
Jón Pálsson, kennari, en hann
fórst í jöklinum 1927“.
„Hefurðu ekki stundum ver
ið hræddur á jöklinum?“
„Aldrei“.
„Hvers vegna ekki?“
„Ég hef alltaf farið gæti-
lega. Á árunum 1936—1939
stundaði ég snjómælingar á
Vatnajökli inn af Staðardal
fyrir sænsk-íslenzka Vatna-
jökulsleiðangurinn. Þá var ég
oftast einn í ferðum. Ég tók
að vísu tvær stúlkur með mér
eitt sinn, en hlauzt ekkert tjón
af á neinn hátt. Skal játa, að
ég var ekki eins einmana í
það skipti og oftast áður“.
„Þú heifur pft verið ein-
mana í þessu slarki?“
„Ekki er hægt að neita því.
Hvemig er annað hægt en
vera einmana aleinn á ferð
uim öræfi og vegleysur og
langt frá öllum mannabyggð-
um?“
„Þú minntist á drauminn áð
an, það er merkilegur draum
ur. Hefur þig oft dreymt
merkilega draurna?"
„Ekki oft, nei. Þó hef ég
nokkrum sinnum séð í svefni
staði, sem ég hef ekki komið
á, en þekki aftur, þegar ég
kem þangað löngu síðar. Þann
ig var það til dæmis um Stóra-
Vatnsskarð. Þangað kom ég
þegiar ég fór kring landið
á hestum í fróðleiksskyni og
skemmtunar. Það var 1927. Þá
hafði ég verið þar á ferð áður
í draumi, og mundi eftir
hverju einu sem fyrir augu
bar“.
„Þú hefur þá farið sálför-
um“.
„Líklegast. Merkilegt var
það einnig að nóttina áður en
Peter Freuchen varð bráð-
kvaddur vestur í Alaska,
dreymdi mig hann alla nótt-
ina. Ég var mikill aðdáandi
hans og hafði lesið flestar bæk
ur hans og hrifizt af. Það er
margt skrítið og verður hvorki
skýrt né skilið af okkur há-
setunum á lífsins skútu“.
„Þegar þú fórst kringum
landið, varstu þá einn, eða
. . . kannski með kvenmanni?"
„Nei, nei, þá var ég með
hundvönum ferðamanni, Þórði
Flóventssyni. Það var síður en
svo ég væri einn. Þessi ferð
er einhver sú ánægjulegasta
sem ég hef farið. Mér auðnað
ist að kynnast landi og þjóð
betur en ég hefði annars átt
kost“.
„Og hvað finnst þér um
landið?"
„Það er fagurt og frítt“.
„En fólkið?“
„Ágætt“.
„Hvað varstu lengi í ferð-
inni?“
„Ég var mánuð frá Reykja-
vík til Hornafjarðar, en Þórð-
ur sneri við í Reykjahlíð. Við
skemmtum okkur stórvel.
Höfðum ekki dropa með og
ekkert sem gæti spillt kynn-
um af landinu. Ég þakka Guði
fyrir að hafa fengið tækifæri
til að komast póstleiðina kring
landið“.
„Hefurðu verið í sambandi
við hann?“
„Ah? Hvern?“
„Guð“.
„Það finnst mér. Án Guðs
náðar er allt vort traust óstöð
ugt, veikt og hjálparlaust, seg
ir í sálminum. Kannski á
þetta samband mitt við Guð
rætur að rekja til þess, að
ég er út af prestum kominn,
ættfræðingar segja fimmti
maður frá Jóni eldpresti. Já,
það segja þeir og ég veit það
er rétt og get talið á fingrum
mér: Það er Guðný dóttir séra
Jóns, Páll sonur hennar,
Skarphéðinn sonur Páls, Hall
dóra dóttir Skarphéðins og
Skarphéðinn Gíslason sá
fimmti, sem hér situr og get-
ur frætt þig á því, að þú ert
af ætt Þórunnar, konu séra
Jóns, að því að mér er sagt“.
„Jæja, það hef ég ekki
heyrt“.
„Skulum vona það sé á rök
um reist, þú tapar ekki á því“.
„Hverjum augum líturðu á
séra Jón?‘
„Mikill karl og ekkert smá-
menni. Hann flyzt úr Skaga-
firði í Mýrdalinn, gerist for-
maður og skrifar um ýtingar
og lendingar ásamt fleiru. Það
stundar ekkert lítilmenni sjó
fró suðurströnd landsins í
mörg ár. Hiklaust hefur hann
sannfærzt um guðskraftinn
ungur maður á sjónum. En
þetta er liðið löngu áður en
ég kem til minnis. En í sjálfs
ævisÖgunni má kynnast ein-
lægum, trúföstum og hjálp-
sömum manni“.
„Heldurðu að þú hafir erft
eitthvað af þessum eiginleik-
um, Skarphéðinn?“
„Ég hef beðið fyrir sjálfum
mér og öðrum, ferðirnar hafa
ávallt gengið vel og ég hef
aldrei lent í neinum vand-
ræðum eða hrakningum. Og
fyrir Guðs náð og tilstyrk átti
ég þátt í að bjarga 10—20
manns undan ólögum á Vopna
firði, en við tölum ekki um
það. Jú, ég hef verið innundir
hjá forsjóninni“.
„Þú ert trúmaður".
„Það er ég“.
„Og ekkert hræddur við að
deyja?“
„Aldrei eitt augnablik. Og
ég ætla að vera tilbúinn eftir
tvö ár. Ég get sýnt þér mynd
af húsinu, sem við frændur
erum að byggja á Vagnsstöð-
um, en kotið sem ég fæddist í
verður 80 ára á næsta ári, og
fullsmíðað. Þá er mínu verki
lokið. Og þá er ég tilbúinn.
Eitt get ég sagt þér merki-
legt. Þegar fyrsta baðstofan
var byggð á Vagnsstöðum fyr
ir 80 árum, var hún smíðuð úr
einu rekatré, sem var um 30
fet á lengd og 2 fet á kant.
Tréð var sagað niður í súðina,
gótfið, sperrur, gólfbita og
þiljur og átti hver alin að
hafa kostað eina krónu, eða
15 krónur tréð allt. Þetta var
líka hnota og eru enn ófúnar
þær spýtur, sem til eru. Hitt
er þó kannski enn merkilegra,
að gamla húsið á Kálfafells-
stað sem byggt var um alda-
mótin, var einnig smíðað úr
einu tré, en það var helmingi
stærra en okkar og betur unn
ið.
Það kostaði mikla vinnu að
saga svoha tré, get ég full-
yrt, og sýna þessi dæmi að
mikið var gjört af litlu. En þá
gjörðu menn kröfu til sjálfra
sín frekar en annarra. Þá var
gaman að lifa og starfa og
skemmtilegt til þess að hugsa,
þó nú sé flest mörgum sinnum
betra. Landinu hefur verið
gjört margt til góða“.
n.
„Þú hefur aldrei gift þig?“
„Nei, ekki hvarflað að mér.
Ég hef haft í ýmsu öðru að
snúast um dagana. Ég hef líka
verið alltof gamaldags í
anda“.
„Þeir giftu sig nú í gamla
daga“.
„Jú, jú, en þeir voru örugg-
ir, það hef ég ekki verið. Ein-
hverjir verða líka að vera hik
andi lausingjar, annars mundi
okkur stafa enn meiri hætta
af offjölgun í heiminum en
raun ber vitni. En mín ætt hef
ur ekki staðið sig verr en aðr
ar. Langafi minn, Páll Jóns-
son í Arnardrangi í Landbroti,
átti 26 börn með þremur kon-
um; og geri margir mennta-
skólar betur, svo ég vitni nú
í lífsskólaskáldin. Nei, það
hefur verið fjör í ættinni, þó
ég hafi ekki haft það í mínúm
kropp. Ég hygg líka, að Páll
gamli hafi a. m. k. fjölgað
fyrir okkur bóða. Ég er ánægð
ur með það. Þú manst eftir
þessari gömlu vísu:
Þó ég sökkvi í saltan mar
sú er eina vörnin:
ekki grætur ekkjan par
eða veina börnin.
Þannig verður það líka, þeg
ar ég tek hatt minn og staf
og kveð“.
„Heyrðu Skarphéðinn, við
minntumst á Þórberg. Hann
hefur sagt mér, að þú hafir
verið hrifinn af Hitler".
„Jæja, segir hann það?
Hann segir svo margt. Nei,
það hef ég aldrei verið. En ég
hef hrifizt af tæknibúnaði, vél
menningu og skipulagsgáfum
Þjóðverja, þegar þeir hafa not
að slíkt í friðsamlegum til-
gangi. En hernaðarstefnu Hitl
ers og nazista fyrirlít ég á
sama hátt og ég fyrirlít. of-
beldi og yfirgang Rússa. Aft-
ur á móti á ég ættir að rekja
til þýzks kaupmanns í Ham-
hefur Þórbergur heyrt talað
um þennan forföður minn og
fundizt sjálfsagt að mér rynni
blóðið til skyldunnar. Heyrðu,
hvenær ertu fæddur?“
„Alþingishátíðarárið“.
„Nú, já, svo þú hefur verið
níu ára, þegar styrjöldin byrj
aði. Ætli Þjóðviljanum yrði
skotaskuld úr því að segja
að þú hafir verið hrifinn af
Hitler?"
„Ætli hann hafi ekki ein-
hvern tíma sagt það“.
„Þarna sérðu. Af munni
kommúnista getur jafnvel
nazismi verið þolanleg ávirð-
ing. En tökum upp skemmti-
legra hjal. Við minntumst á
prestana áðan. Það eru marg
ir sem amast við þeim og
þeirra starfi, mér finnst það
rangt. í gamla daga sáu þeir
um uppfræðslu æskunnar og
áttu drjúgan þátt í að mennta
þjóðina. Húsvitjanir séra Pét-
urs voru einhverjir mestu há-
tíðisdagar, sem ég man eftir
frá æsku minni. Nú hafa-hús-
vitjanir lagzt niður og sakna
ég þeirra. Af þeim hafði ég
bæði gagn og gaman. Ég man
eftir því að séra Pétur kom
eitt sinn í húsvitjun, það var
víst 1908, gengur til mín og
segir: „Skarphéðinn, nú er ég
kominn að húsvitja". Þá segi
ég: „Ég þykist vita það, en nú
er ég hræddur um að ég kunni
lítið og illa, því ég hef verið
að hjálpa til að gjöra við bát-
inn, sem nú er verið að gjöra
upp“. „Það er í lagi“, segir þá
prestur, „þetta er nú bara til
gagns og fróðleiks og rétt svo
lítið að hlýða yfir“.
Hann var ekki strangur eða
umvöndunarsamur gagnrýn-
andi, heldur ljúfur og góður
hirðir og uppfræðari. Mér
létti við þessar undirtektir. Ég
þurfti ekki að flytja langt mál
utan bókar í það skipti, en
gat skotizt niður að bátnum
aftur. Þar þóttist ég vera að
rétta hjálparhönd, sem var vit
anlega mest mannamennska".
„En þú hefur verið fróð-
leiksfús?“
„Sæmilega“.
„Og lesið talsvert?“
„Eftir að ég komst til full-
orðinsára hef ég lesið allt sem
ég hef náð í. En ég stóð verr
að vígi á unglingsárum og get
sagt þér af því, ef þú nennir.
Á afmælisdag minn, þegar
ég var tíu ára, 18. janúar 1905,
fór ég eldsnemma út að renna
mér fótskriðu á svelli skammt
frá bænum. Það var nýr og
eftirsótt'ur leiikur í miínu
ungdæimi. Þá steyptist ég
á höfuðið á svellinu og
lá meðvitundarlaus þangað til
faðir minn kom og sótti mig,
Hann bar mig heim. En þegar
við vorum komnir miðja vegu
að bænum, kom ég til minnis
og segi: „Nú get ég farið einn,
þú þarft ekki að fylgja mér
lengra". En ég hafði ekki fyrr
sagt þessi orð en ég sofnaði
aftur. Svo vaknaði ég þegar
verið var að leggja mig upp
í rúm og enn nokkru síðar og
var þá gefið að borða og
drekka, en þegar ég hafði
rennt niður síðasta bitanum
var allt á gólfinu. Það benti
til þess að ég hefði fengið
slæman heilahristing. Eftir
það lá ég í roti fram til þrjú
um daginn. Þá fór ég að skríða
saman.
Eftir þetta þoldi ég ekki að
lesa, mér sortnaði fyrir augum
og ég fékk höfuðverk. Þor-
valdur héraðslæknir sagði, að
ég skyldi ekkert lesa nema
kverið, en það yrði ég að
kunna svo hægt væri að koma
mér í kristinna manna tölu.
Það tókst og eitthvað hef ég
lesið síðan, en veit samt ekki
hvort þetta nægir mér í næsta
lífi. Þá getur verið bétra að
vera nafnlaus eins og höfund-
ur Njálu.
En þú veizt hvaða dagur er
í dag? Nú, veiztu það ekki,
það er krossmessa á vori. Það
er mikill munur á veðrinu nú
eða þennan sama dag vorið
1916, þegar hvergi sá á döfck-
an díl og hvítt yfir allar jarð-
ir á austur- og norðaustur-
landi og hörkuskafrenningur
af norðri í þokkabót. Kross-
messufólkið flutti farangur
sinn á sleðum, sem hestar
drógu eftir harðfrosnu hjarn-
inu, þó voru allir kvíðalausir
um framtíðina og stóluðu á að
vorið yrði ekki bara lóukvak
í brjóstum þeirra, heldur á-
þreifanleg staðreynd í aur-
skriðum og vaxandi lækjum.
Eða krossmessan 1906, nú
skal ég segja þér. Eftir kross-
messubrasið það ár strandaði
frönsk skúta á Sléttaleitis-
fjöru, Sirene að nafni. Þá voru
boðnar upp fimm tunnur af
koníaki, „og varð þá margur
maðurinn glaður^, að því er
Björgvin sýslumaður . sagði
mér síðar. Eftir strandið var
landátt, skipið hallaðist að sjó
og brotnaði loks í brimgarðin
Uim og rak meist allan varning-
inn til ba£s, en fyrir einhverja
handleiðslu góðviljaðra afia
flaut koníakið upp á sandana.
Þessi skúta hafði áður reynzt
í stóru veðri af norðri. Það
var miklu verra en páskaveðr
ið um daginn, álftir og gæsir
»»Og þá er ég tilbúinn ...“