Morgunblaðið - 11.05.1963, Qupperneq 6

6
MORCV1SBLAÐ1Ð
Laugardagur 11. maí 1963
— Ræða Jóhanns
Hafsteins
Framhald af bls. 5.
leið að auka en ekki minnka
'misskiptingu pjóðarteknanna,
koma á þjóðfélagsháttum í
tstíl stórkapitalisma. Efla fjár-
‘magnsvald á fárra höndum
'og aetla því valdi, að sjá fyrir
nauðþurftarverkefnum handa
efnalega ósjálfstæðum al-
menningi." Ekki er það gott
innrætið í okkur stjórnarlið-
um samkvæmt þessu. Það er
ekki ónýtt að eiga Framsókn
að til þess að vernda lítil-
magnann gegn slíkum dólgs-
hætti.
Það hafa verið meginsjónar-
mið Sjálfstæðismanna frá önd-
Verðu, að stuðla að auknum og
gagnkvæmum skilningi stétt-
anna í þjóðfélaginu og efla sam-
vinnu þeirra, að sætta fjármagn
óg vinnu, eins og það stundum
hefur- verið kallað. Bera klæði
á vopnin i kaupgjaldsmálum og
stefna að því að forða þjóðinni
frá skaðsemi verkfallsbaráttunn
ar, sem oft og táðum er öllum til
tjóns, launþegum ekki síður en
öðrum. Á allra síðustu árum hef
ur mikið áunnizt í þessum efn-
um, þó að enn sé margt ógert,
en verkefnin bíða framundan.
íig vil minna á í þessu sambandi
nokkur atriði, sem síðasti Lands-
fundur ályktaði um og taldi í
þessu sambandi veigamest:
„Aukning verðmæta þjóðar-
framleiðslunnar, samfara aukinm
framleiðni, þannig að hagræðing
og bættir stjórnarhættir í at-
Vinnurekstri tryggi að aimenn-
ir.gur fái í vaxandi mæli varan-
legar kjarabætur og styttan
Vinnutíma, vegna bættrar nýt-
'ingar vinnuafls, efnivöru og ann
arra framleiðsiuhátta.
Endurskoðun laga um stéttar-
félög og vinnudeilur í því skyni,
að tryggja lýðræðislega stjórnar
hætti í launþegasamtökum og
efia vinnufrið.
Undirbúningur hagstofunnar
fyrir aðila vinnumarkaðarins Og
málefnasamninga um sameigin-
lega hagsmuni vinnuveitenda og
launþega.
Báðstafanir gegn dýrtíð og
Verðbólgu, hindrun pólitískrar
misnotkunar almannasamtaka og
skemmdarstarfsemi gegn lögleg-
■um ráðstöfunum Alþingis og rík-
isstjórnar.
Að starfsemi velundirbúinna
almenningshlutafélaga geti haf-
izt hér á landi og unnið verði að
framkvæmd hlutdeildar- og arð-
■skiptifyrirkomulags í atvinnu-
lrekstri.“
AT VINNUREK STUR
ALMENNINGS
>að er enginn stórkapitalismi,
sem stefnt er að. Stofnun al-
menningshlutafélaga er hug-
mynd Sjálfstæðismanna um það,
•að gera allan almenning að bein-
um þátttakanda í atvinnurekstr-
inum, stjórn fyrirtækja Og starf-
semi. Þetta er sama hugsunin og
Vakti fyrir íslendingum á sín-
um tíma, þegar Eimskipafélag
íslands var stofnað, óskabarn
Iþjóðarinnar, sem reist var ekki
síður á hinum minnstu fjárfram
lögum, en hinum meiri. Hversu
langt það á í land, að hér verði
komið upp almenningshlutafélög
um í þessum tilgangi, skal ég
ekki segja, en hinu vil ég lýsa
Sem minni skoðun, að ég tel ekki
að vænta sé verulegs árangurs
é þessu sviði nema samfara því,
©ð hér verði komið upp al-
Jnennum og opnum verðbréfa-
markaði ,eins og gert er ráð
fyrir í lögunum um Seðlabanka
íslands. Almenningur getur ekki
Uotað fjármuni sína, sparifé eða
annað fé, sem aflast á hverjum
tíma, til þess að skapa sér að-
íld og þátttöku í atvinnufyrir-
tækjum með kaupum hlutabréfa,
uema menn eigi þess einnig ör-
uggan kost síðar, að geta selt
slík bréf á opnum verðtoréfa-
markaði hverju sinni, sem slíks
gerist þörf fyrir viðkomandi að-
ila, jafnframt þvi, sem slík al-
menningshlutabréf verða yfir-
leitt að bera arð eigi minni en
almennir sparifjárvextir eru, þó
að sá arður hljóti að sjálfsögðu
eð vera meiri braytingum háður,
meiri eða minni, eftir því hvern-
ig atvinnureksturirm gengur.
í röðum verkamanna og laun-
þega ekki síður en atvinnurek-
enda held ég að sé mjög vax-
andi áhugi fyrir þvi, að upp
verði komið hagstofnun þessara
aðila sameiginlega, sem suiðlað
geti að því, að þessir aðilar geti
leyst sín vandamál með minni
tortryggni og meira gagnkvæmu
trausti en ella væri.
Hinu ber svo ekki að neita, að
það er óhjákvæmilegt, að endur-
skoða þá löggjöf sem fyrir er á
þessu sviði hjá okkur, á ég þar
við vinnulöggjöfina, sem sett var
árið 1936 og fer því að nálgast
að verða 30 ára gömul og vissu-
lega verður meginatriði þeirrar
endurskoðunar að stefna að þvi,
að stuðla að auknum vinnufriði.
Ennfremur er það mikilvægt, að
hindra pólitíska misnotkun al-
mannasamtaka og á það ekkert
síður við samvinnufélögin held-
ur en launþegasamtökin. Komm-
únistar hafa misnotað launþega-
samtökin, en Framsóknarmenn
samvinnufélögin. Það er í raun
og veru ógjörningur að gera sér
grein fyrir því, hve Framsókn-
arflokkurinn hefur gert sam-
vinnuhreyfingunni á Islandi
mikinn skaða með þeim pólitíska
yfirgangi, sem hann hefur beitt
innan vébanda þessarra almanna
samtaka, sem eru opin öllum,
hvar í pólitískum flokki, sem
menn standa. Framsóknarmenn
hafa talið það höfuðverkefni sitt
innan samvinnuhreyfingarinnar,
að þar kæmust ekki aðrir til
eðlilegra áhrifa í stjórn og for-
stöðu heldur en þeir. Þannig
hafa uan gjörval't landið ocft og
tíðum verið útilokaðir fjölhæf-
ustu og dugmestu mennirnir inn-
an byggðarlaganna frá því að
beita kröftum sínum til eflingar
þessum almannasamtökum. Þetta
er svo alkunn saga, að hún skal
ekki rakin frekar á þessum vett-
vangi.
STÓRIÐJA Á ÍSLANDI
Til viðbótar því, sem nú hefur
■verið sagt um stórkapitalistaáróð
urinn skal ég víkja að annarri
hlið málsins.
Það er byrjað að hræða fólk
i sveitum landsins og byggðar-
löpum á þvi, að ríkisstjórnin og
stuðningslið hennar hafi á síð-
asta kjörtímabili tekið upp við-
Tæður við útlendinga um það, að
koma hér upp stóriðju. Hefur í
því sambandi aðallega verið
minnzt á aluminium-verksmiðju
á íslandi. Hvers eðlis er nú þetta
mál?
Það er vitað mál, að innan
Framsóknarflokksins hefur verið
mikill áhugi hjá mörgum f.yrir
því, að stefna að stóriðju hér á
íslandi Og þá með þeim hætti,
að tekin væri upp samvinna við
erlenda aðila. Og ég held að það
sé rétt, að menn eins og Her-
mann Jónasson og Vilhjálmur
Þór hafi báðir stuðlað að því, að
unnið væri að slíkum athugun-
um. Það sem nú hefur gerzt,
er í stytztu máli þetta:
Bjarni Benediktsson, iðnaðar-
málaráðherra skipaði árið 1961
nefnd til þess að kanna mögu-
leika og skilyrði til þess, að hér
yrði komið upp stóriðju. Höfðu
þá átt sér stað lauslegar við-
ræður við Svía í þessu sam-
toandi, en síðar atvikaðist það
svo, að þessi nefnd hefur tekið
upp viðræður við Svisslendinga
og unnið að athugunum málsins
í samráði við þá út á við en
inn á við í samráði við íslenzka
sérfræðinga, Raforkumálastjórn
og rafmagnsveitustjórn ríkisins
á tæknisviðinu og lögfræðinga
varðandi löggjafarmálefni. Dr.
Jóhannes Nordal er formaður
nefndarinnar, en aðrir nefndar-
menn: Sveinn Valfells, Pétur
Pétursson, Eiríkur Briem og Jó-
hann Hafstein. Til ráðuneytis
nefndinni hafa verið stjórnar-
ráðsfulltrúarnir: Jón Sigurðsson
og Halldór Jónatansson. Á veg-
um þessarar nefndar hefur ver-
ið unnið mikið rannsóknarstarf
og athuganir fram farið á hinni
margþættu hlið þessa máls, sem
að góðu haldi koma og nauð-
synlegt var að inna af höndum
áður en nokkrar ákvarðanir
gætu verið teknar í þeim efnum,
að koma upp stóriðju hér á landi,
bæði varðandi löggjöf og tækni-
leg atriði. Grundvöllur stóriðj-
unnar er að sjálfsögðu stórkost-
legar raforkuvirkjanir í miklu
stærri stíl en við íslendingar
höfum enn virkjað okkar fall-
vötn. Sú hlið málsins er í hönd-
um Raforkumálaskrifstofunnar,
sem leitað hefir samráðs við er-
lenda sérfræðinga. Upplýst hefur
verið, að unnið hefur verið að
athugunum tveggja virkjunar-
möguleika, annars vegar virkjun
á Þjórsá við Búrfell en hins
vegar Dettifoss í Jökulsá á Fjöll-
um. Virkjanir, sem um yrði að
ræða, myndu sennilega kosta ná-
lægt eitt þúsund og fjögur hundr
uð milljónum króna, og alumini-
umverksmiðja sennilega eitthvað
svipað. Alltaf hefur verið geng-
ið út frá því sem forsendu, að ís-*
lendingar einir ættu virkjanirn-
ar en samvinna við erlenda
tækni og fjármagn um það að
koma upp aluminiumverksmiðj-
unni, sem hins vegar yrði síðar
eign ísiendinga einna eftir nán-
ara samkomulagi.
A3 minum dómi er mikil
fásinna, að hræða fólk á slíkri
samvinnu Islendinga og er-
'lendra aðila. Ég tel það veiga-
mikið atriði í framtíðinni, að
við höfum áræði og mann-
dóm til þess að koma hér upp
fjölþættara atvinnulífi, þó að
það sé í upphafi í samvinnu
Við erlenda aðila. Ætti okkur
Islendingum ekki að vera
neitt að vanbúnaði að búa
svo um hnútanna, að við höld
um fyllilega okkar hlut, eins
og frændur vorir Norðmenn
vissuloga hafa gert í svipaðri
samvinnu við uppbyggingu
atvinnulífs hjá þeim á undan-
förnum áratugum. Það er mik
ið skaðræði, þegar verið er
að blekkja fólk á því, að með
slíkum ráðagerðum sé að því
stefnt að láta erlent fjármagn
leika lausum hala hér á landi.
Ég vil svo aðeins geta þess í
þessu sambandi, að stóriðju-
nefndinni hefur síðar verið falið
það verkefni, að vinna nánar að
athugunum og möguleikum þess,
að komið yrði upp kísilgúr-
verksmiðju við Mývatn til þess
að vinna úr botnleðjunni í Mý-
vani. Kísilgúr er mjög mikils-
verður í efnaiðnaði og við margs
konar framleiðslu, t. d. lyfja-
framleiðslu og gæti framleiðsla
hans veitt mikil verðmæti í þjóð
arbú landsins. Rannsóknarráð
ríkisins hafði áður unnið að
þessu máli og aðalsérfræðingur,
sem nefndin hefur haft sam-
vinnu við, er Baldur Líndal,
efnaverkfræðingur. Höfð hefur
■verið náin samvinna við hol-
lenzk fyrirtæki um möguleika
þessarar framkvæmdar, aðallega
vegna þeirrar nýjungar í tækni,
sem er á þessu sviði fyrir okkur
íslendinga. Hér er um mikil-
vægt mál að ræða Og þýðingar-
mikið að komist í framkvæmd,
c hefur þegar farið fram mjög
mikilvæg athugun þessa máls.
Ég tel eflaust, að fjárhagslega
gætum við íslendingar einir
komið upp slíkri verksmiðju, en
vafalaust væri okkur af því
mjög mikið hagræði og öryggi,
að njóta samvinnu við erlenda
aðila bæði um tæknihlið máls-
ins og ekki síður um markaðs-
öflun erlendis, þar sem um er
að ræða harða samkeppni við
rjársterka erlenda aðila.
í því sem ég hef að framan
lauslega drepið á, er að finna
frumdrættina að þeirri Grýlu,
sem nú er verið að mála á
yegginn um stókapitalisma á ís-
landi og auðvitað verður að setja
viðeiganidd Leppalúðasvip á fyrir-
torigðið, og þá er því við bætt,
að selja eigi útlendingum frysti-
húsin og landhelgina.
5. atriði
Ég kem þá að lokaþætti áróð-
ursins, en get þar farið íljótt
yfir sögu.
Þeim Framsóknarmönnum ger
ist nú tíðrætt um, að þeirra hlut-
verk sé það fyrst og fremst að
verja lítilmagnann gegn stórjöxl-
unum, enda hafi þeirra hlutverk
alltaf verið að standa vörð um
jafnréttið í þjóðfélaginu eins og
þeir orða það.
Sannleikurinn í þessu máli
er í fæstum orðum sá, að eng-
ir menn í þjóðfélaginu hafa
verið jafn harðsvíraðir sér-
réttindamenn og Framsóknar-
menn og ævinlega heimtað sér
til handa sérréttindi fram yfir
aðra, ef þess hefur verið nokk
ur kostur. Þeir hafa alltaf
krafist þess að hafa lengri
sverð í baráttunni en hinir,
eins og Árni frá Múla orðaði
það forðum.
Hvergi hefur þetta þó komið
alvarlegar og betur í ljós en í
sambandi við hina löngu og
hörðu baráttu í kjördæmamálinu.
Allt frá 1927 hafði Framsóknar-
flokkurinn haft forréttindaað-
stöðu í þjóðfélaginu, þingmanna
tölu og völd á Alþingi langt um-
fram það, sem að kjósendatala
hans sagði til um. Nú skal ég
ekki fara langt úr í það mál,
svo alkunna sem það er, en benda
á eftirfarandi örfáu staðreyndir.
f Alþingiskosningunum 1956
fékk Framsóknarflokkurinn 17
þingmenn kjörna og samtals
12.925 atkvæði, en Sjálfstæðis-
flokkurinn jafnmarga kjördæma-
kjörna þingmenn með 35.027 at-
kvæði og svo 2 uppbótaþingmenn
eða samtals 19 þingmenn, en
hefði réttilega átt að hafa 46
þingmenn á móti 17 þingmönnum
Framsóknarflokksins miðað við
kjósendatölu flokkanna. Hér er
lýst jafnréttishugsjón Framsókn
arflokksins, því að þannig vildi
flokkurinn að þetta væri áfram.
Ef aðrir flokkar hefðu í þess-
um kosningum átt að hafa hiut-
fallslega jafnt þingfylgi við
Framsóknarflokkinn lítur dæm-
ið þannig út, að þingið hefði
þurft að vera skipað 105 fulltrú-
um, en þá var þingmannataian
52. Þingmenn hefðu skipzt
þannig á flokkanna:
S jálf stæðisf 1 okk u rinn hiefði
fengið 17 þingmenn með 760 at-
kvæði að meðaltali á þingmann.
Sjálfsætðisflokkurinn hefði
fengið 46 þingmenn en fékk 19,
og hafði 1843 atkvæði á hvern
þingmann.
Alþýðuflokkurinn hefði fengið
21 þingmann, en fékk 8 og hafði
1894 atkvæði á bak við hvern
þingmann, og Alþýðubandalag
hefði fengið 21 þingmann, en
fékk 8 og hafði 1892 atkvæði bak
við hvem þingmann.
í hinni örvingluðu baráttu
sinni fyrir sumarkosningarnar
1949, þegar kosið var um kjör-
dæmabreytinguna, héldu Fram-
sóknarmenn því fram, þegar
þeir voru að berjast fyrir for-
réttindum sínum, að með kjör-
dæmabreytingunni væri verið
að auka Reykjavíkurvaldið en
draga vald úr höndum byggð-
anna og lengst var gengið, þegar
því var haldið fram, að með kjör
dæmabreytingunni væri stefnt að
því að eyða byggðina í sveitum
landsins á íslandi. Það er í raun
og veru alltaf sömu rökin, nú er
það öskufall ríkisstjórnarinnar,
sem er að eyða byggðina, 1959
var það kjördæmabreytingin.
Nú er öllum Ijóst, að kjör-
dæmabreytingin hefur fjarri
því leitt til meira valds yfir-
stjórnarflokkanna í Reykjavík
heldur en áður var, heldur
þvert á móti. Auk þess hafa
byggðarlögin orðið miklu
sterkari og sjálfstæðari við
það að vera stærri heildir held
ur en áður. Áður voru hin
örlitlu kjördæmi einangruð
með einn þingmann í fyrir-
svari. Nú eru stórir landshlut-
ar með marga þingmenn í fyr-
irsvari og ævinlega eða í lang-
flestum tilfellum frá mörgum
og jafnvel öllum stjórnmála-
flokkunum, sem allir telja sér
þá jafnskylt, að gæta hags-
muna viðkomandi kjördæmis.
Allar hrakspár Framsóknar
manna um áhrif kjördæma-
breytingarinnar hafa því orðið
að engu, en hið gagnstæða
komið fram. Er þetta eðlilegt
þegar á það er litið, að rökin
og baráttan var miðuð við, að
halda í forréttindi og sérrétt-
indi Framsóknarflokksins, en
alls ekki hagsmuni fólksins I
byggðum landsins.
Á öðru veigamiklu sviði hefur
einnig á sínum tíma verið áber-
andi jafnréttisbarátta Framsókn-
armanna. Það var á tímum haft-
anna. Þegar búið var að rígbinda
þjóðfélagskerfið í skömmtun og
höftum, þá kom að því, að Fram
sóknarmenn heituðu sinn hlut og
þá var það ævinlega svo, að hlut-
ur samvinnumanna átti að vera
annar og meiri en annarra í þjóð
félaginu. Um þetta stóð árum
saman stöðugt stríð í þeim nefnd
um og ráðum, sem í haftaþjóðfé-
laginu fengu það hlutverk að út-
hluta leyfum og gæðum. Þessi for
réttindabarátta var alveg í full-
komnu samræmi við þau forrétt-
indi sem Framsóknarmenn höfðu
áskapað samvinnufélagsskapnum
í skattalöggjöf landsins og stóðu
stöðugt vörð um, til þess fyrst
og fremst að styrkja sína aðstöðu
vegna þeirra pólitísku yfirráða,
sem þeir höfðu náð í þessum fé-
lagsskap frá öndverðu.
Þessi gamla forréttindabarátta
Framsóknarflokksins á veiga-
mestu sviðum þjóðlífsins er
kunn, og í þetta kjölfar óska
þeir öðru fremur að koma þjóð-
arskútunni á ný.
En Samvinnufélögin höfðu I
raun og veru ekkert hagræði
af þessari forréttindabaráttu
Framsóknarmanna, enda var
hún ekki gerð fyrir þau, held-
ur flokkinn. Það hefur sýnt
sig, að þau og Sambandið
blómgast engu að síður í því
frjálsa þjóðskipulagi, sem nú
hefur verið komið á. Hitt þarf
svo auðvitað ekki að taka
fram, að byggðarlögin hafa
ekki eyðst við breytta kjör-
dæmaskipun, heldur þvert á
móti eflzt, eins og ég áðan
sagði.
Ég vil svo aðeins ljúka máli
mínu um þetta atriði með því,
að vekja athygli á því, að Fram-
sóknarflokkurinn hefur æviniega
rofið það stjórnarsamstarf, sem
hann svo oft hefur átt við aðra
flokka og mín skoðun er sú, að
beinasta skýringin á því fyrir-
brigði sé einmitt hin sífelidu for-
réttindasjónarmið Framsóknar-
manna.
Tilgangur
áróðursins
Ég hefi nú hér að framan reynt
að skilgreina eðli kosningaáróð-
urs, sem beitt er af Framsóknar-
mönnum við þær Alþingiskosn-
ingar, sem nú fara í hönd.
Þessi kosningáróður er óskilj-
anlega öfgakenndur eins og ég
hefi fært rök að, hann er ótrú-
lega ósannur og fullur af blekk-
ingum, þegar betur er að gáð. Að
því hefði ég einnig fært rök og
leiðrétt tölulega margar missagn
ir, sem jafnvel heilt flokksþing
var látið gera ályktanir um, en
fá ekki staðizt.
En þá kemur spurningin, —
hvað gengur forustu Framsóknar
manna til með slíkum áróðri?
Málið er einfalt! Framsókn-
arforystan hefur miðað kosn-
ingaáróðnr sinn allan við það
að ná inn í raðir hins óánægða
borgara í þjóðfélaginu ef svo
mætti segja og þá fyrst og
fremst inn í raðir vinstri
manna, — að höggva fylgi frá
kommúnistum og Þjóðvarnar-
mönnum. Til þess að þeim til-
gangi yrði náð, varð óhjá-
kvæmilega að fara út í öfgar,
öfgar hæfa öfgafólki. Þá mátti
ekki skeyta um það þótt bænd
um og búaliði ofbyði, heldur
varð að treysta á, að flokks-
fylgi Framsóknar væri það
traust af gömlum vana í sveit-
um landsins, að fylgið mundi
ekki tapast þar, þó að bænd-
um ofbyði áróðurinn. Ætla
mátti að vísu, að þeir yrðu
óánægðir með slíkar baráttu-
aðferðir, en mundu þó ekki
yfirgefa flokkinn við kjörborð
ið.
Framh. á bls. 11