Morgunblaðið - 19.05.1963, Qupperneq 14

14
MORCVISBL'4 ÐIÐ
Sunnudagur 19. mai 1963
Jón J. Brunnan
Höfn í Hornafirði
JÓN var fæddur að Brunnum í
Suðursveit 7. júní 1884, þar
bjuggu föreldrar hans Jón Þor-
eteinsson og kona hans Steinunn
Jónsdóttir, stóðu ættir þeirra
beggja í Suðursveit, voru hjónin
systkinabörn.
Á Brunnum bjuggu þau Jón og
Steinunn við lítið jarðnæði og
þröngan kost, sem ekki var
óvenjulegt á þeim tíma, þrátt
fyrir mikla ómegð, voru þau vei
bjargálna, enda samhent að dugn
aði og forsjá.
Vorið 1901 hljóp grjótskriða á
túnið á Brunnum og olli miklum
jarðspjöllum, þá fluttu þau að
Hlíð í Lóni ásamt skylduliði sínu.
Þar vegnaði þeim vel og bjuggu
þar góðu búi. Vorið 1907 tók eig-
andi Hlíðar jörðina í sinar
hendur, fluttust þau Jón og Stein
unn með fólk sitt að Krossalandi,
þar bjuggu þau til æviloka.
Jón Brunnan fluttist með for-
eldum sínum og 6 systkinum í
Lón, hann var þá í blóma lífsins,
dugnaðarpiltur, vinnuhagur, prúð
ur og skemmtilegur í umgengni.
Hann varð eftirsóttur sem smiður
og afkastamikill starfsmaður.
Vegna þess að liðsemd var nóg
í heimili foreldra hans gat Jón
sinnt störfum annars staðar og
dvaldi t. d. um stundarsakir á
Stafafelli, þaðan stundaði hann
sjó frá Papós og reyndist góður
sjómaður. Sumarið 1913 réðist
Jón sem flokksstjóri hjá mér við
vegavinnu í Nesjum, tókust þá
með okkur ágæt kynni, sem héld
ust síðan. Atvinnu var þá litla
að fá hér um slóðir; útþráin
bar hann því til frekari fram-
kvæmda og kynningar, til R.—
víkur, þar komst hann í nám hjá
Eyvindi Árnasyni, kunnum lík-
kistusmið, og til Vestmannaeyja
fór hann í atvinnuleit á vetrar-
vertíð, þar kynntist hann Jó-
hanni Þ. Jósefssyni, síðár alþing-
jismanni, sem reyndist honum
traustur og tryggur drengskap-
armaður.
Árið 1917, hinn 15. des., kvænt-
ist Jón Jónínu Guðbjörgu Jó-
hannsdóttur Frímanns Jóhanns-
sonar frá Holtastöðum í Langa-
dal og konu hans Ingibjargar
Jónsdóttur, sem ættuð var úr Ár-
nessýslu. Þau stofnuðu heimili í
Hafnarfirði, en fluttu til Vest-
mannaeyja næsta vor til aðstoð-
ar systur Jónínu, sem misst hafði
mann sinn í sjóinn frá ungum
börnum þeirra. Um vorið kvaddi
Jón konu sína og mágkonu, er
hann réðist til sjósóknar á Aust-
fjörðum, þangað fær hann þá
sorgarfrétt, að kona hans hefði
látizt í ágústmánuði, en eftir lifði
nýfædd dóttir, sem hlaut nafn
móður sinnar, Jónína. Þessum
óvæntu atburðum tók
Jón með þeirri karlmennsku og
festu, sem einkenndi skap hans í
hvívetna. Eftir lát konu sinnar
flutti hann með dóttur sína og
systurson, Pál Vídalín, sem hann
tók til fósturs barnungan, til
Hornafjarðar, hann hafði þá geng
ið í félag um mótorbátakaup
með Sigurði Ólafssyni, sem
kvæntur var Bergþóru systur
hans. Tóku þeir sér bólfestu á
Höfn í Hornafirði og ráku þar
útgerð samfleytt frá 1919 til 1946
með miklum dugnaði og stakri
heppni. Lengst 'af höfðu þeir
1 vélbát, Björgvin, en á tímabili
höfðu þeir 2 vélbáta.
Sigurður varð alkunnur báta-
formaður, sem auk fiskveiða
hafði með höndum flutningaferð
ir til Austfjarða og Öræfa, enn-
fremur vöruflutninga fyrir Kaup
félag A.-Skaftfellinga úr og í
skip út við Hornafjarðarós og
stundum út á rúmsjó, er skip
komust ekki inn á ósinn. Þess
háttar er getið í Verzlunarsögu
Á.-Skaftfellinga eftir Þorleif frá
Hólum. Á Höfn byggðu þeir stórt
íbúðarhús úr steinsteypu, sem
þeir nefndu Skálholt, heimilis-
fólk þeirra var margt, en þrátt
fyrir það áttu aðkomumenn þar
athvarf og aðhlynningu í ríkum
mæli, því gestrisnin og fórnar-
lundin var frábær, var öll fjöl-
skyldan þar samtaka og samhent.
Ég minnist sérstaklega þeirrar
aðhlynningar, er ég naut þar,
með þakklátum huga, því þar
var gott að koma.
Þegar þeir félagar, Jón og Sig-
urður , hættu útgerðarstarfinu
seldu þeir húsið Kaupfélagi
A.-Skaftfellinga, er það nú rekið
sem gistihús fyrir ferðamenn.
Þegar tími vannst til stundaði
Jón smíðar bæði íbúðarhúsa og
annað, sem við þurfti, var hann
mörgum hjálplegur í þeim efn-
um.
Eins og að líkum lætur kom
Jón mikið við sögu Hafnarkaup-
túns á þessum árum. Hann var
góður félagsmaður og gegndi
ýmsum trúnaðarstörfum fyrir
kauptúnið og aðra aðila.
Jónína dóttir hans giftist 1942
Ársæli Guðjónssyni, útgerðar-
manni frá Fáskrúðsfirði, þau
komu sér upp stóru íbúðarhúsi
á Höfn, lagði Jón sinn skerf til
þess. Hjá þeim dvaldi hann, naut
þar ástríkis og góðrar umönnun-
— Rabb um vélar
Framhald af bls. 3
sá og vinnubrögð gröfunnar, vera
má að auðveldlega megi festa
traktorgraftæki, sem inn hafa
verið flutt, þannig á traktor að
vinna megi með þeim alveg til
hliðar, er þá aðeins að reyna
þetta við að hreinsa upp úr
skurðum — með breiðri skóflu.
— Læt svo útrætt um það.
vn.
Miklar herbúðir Bandaríkja-
manna eru í næsta nágrenni við
Mannheim. Hvár sem við ókum
um aðalvegi mættum við sí og æ
ameriskum herbílum af ýmsu
tagi. Fór oft mikið fyrir þeim.
Heldur þótti mér dauft hljóðið í
gamla verkfræðingnum, sem með
mér var, er spurðist fyrir um
þessa hluti. Aauðheyrt var líka
á honum, að þótt honum þætti
vænt um verksmiðjur Lanz risu
aftur úr rústum, var honum það
ekki sviðalaust að nú voru þær
komnar á útlendar hendur —
ameriskar.
Síðara kvöldið sem ég dvaldist
þarna skrapp ég til Heidelberg.
Ungur verkfræðingur ók mér
þangað. Við ókum upp að gamla
kastalanum, gengum nokkuð
upp í hlíðtna, og nutum útsýn-
isins þaðan áður en rökkrið seig
yfir dalinn og borgina. Það er
vetur, hinn suðræni svipur þess-
arar frægu borgar heillar mig,
hvað myndi þá er sumar og sól
fér hér með völdin. Hin sterk-
asta hugsun mín er ósk um að
eiga þess kost að koma hingað
aftur, á betri tíma árs, og hafa
daga en ekki aðeins stutta stund
til umráða. Það er utan þessa
þáttar að lýsa hinni sögufrægu
gömlu háskólaborg Heidelborg,
við Neckar. Við ökum um há-
skólahverfið, lítum inn í eina
kirkju og tökum okkur svo stund
arhvíld í veitingastofunni Kopar
kannan. Meðan við sitjum þar
við matborðið verður mér að
spyrja og segja: Þið hafið verið
heppnir að Heidelberg skyldi
ekki verða fyrir sprengjum í
stríðinu. Verkfræðingurinn ungi
er fæddur Heidelbergbúi og
búsettur í útjaðri borgarinnar.
Hann svarar mér. Ef til var það
heppni, en það var enginn til-
viljun. Bandarí'kjamenn höfðu
löngu áður en stríðinu lauk val-
ið og ákveðið að héi í og við
ar til æviloka. Heilsa hans bilaði
fyrir nokkrum árum og var hann
lítt fötum fylgjandi eftir það.
Hann andaðist á heimili þeirra
28. janúar s.l. Þar kvaddi góður
og vandaður maður, honum fylg-
ir hlýhugur og þakkir allra, sem
kynntust honum.
Stefán Jónsson, Hlíð.
★
„Mínir vinir fara fjöld
Feigðin þessa heimtar köld“.
Svo kvað Bólu-Hjálmar á sín-
um efri árum.
Nú má það nær því daglega
heyra í Ríkisútvarpinu, að það
fólk, sem var á fermingaraldri
um síðustu aldamót, kveður
þennan heim.
Margt af þessu fólki er jafn-
Heidelberg skyldu þeir að strið-
inu loknu setja niður aðalstöðvar
sínar á þýzkri grund og á megin-
landi Evrópu. Þessvegna slapp
Heidelberg við sprengjuregnið.
Nú hafa Bandaríkjamenn sínar
miklu herstöðvar hér svo sem
víðar, en þeir hafa farið skyn-
samlega að, þeir hafa byggt sér
heilt borgarhverfi — heila borg
— utan við gömlu borgina, þar
er allt ameriskt og glæsilegt
svo af bar. Gaman hefði verið
að aka þar um með þig, íslend-
ingur, en nú leyfir tíminn því
miður eigi.
Er við göngum til bílsins að
loknum snæðingi í Koparkönn-
unni, verður mér staldrað við
utan við glugga fornsölu einn-
ar. Innan við rúðuna eru þýzkir
þjóðlegir fornmunir. Kaupa
ferðamenn þetta, spyr ég. Svarið
kemur, dálítið sárt, að mér
finnst, og miklu hvassara heldur
en áður hafði heyrst frá leið-
sögumanni mínum — á þessa
leið:
Ameríkumenn kaupa þetta,
þetta er þjóð sem ekki á neinn
kúltúr, svo halda þeir að þeir
geti keypt sér kúltúr fyrir doll-
ara, að þeir geti keypt sér og
lært þann kúltúr á einu til
tveimur árum, sem við höfum
þurft aldir til þess að koma okk-
ur upp og læra. Mér brá nokkuð
við þessi sáryrði, fann tilgangs-
laust að mótmæla þeim, játaði
með sjálfum mér að dálítið er
hæft í þessu, þótt málið hafi sem
betur fer fleiri hliðar, og betri,
sem hinn ungi Þjóðverji virtist
ekki koma auga á. En orð hans
opnuðu mér nýja innsýn í hve
voðalegt vandamál „her í landi“
alltaf er. Stórkostlega meira og
flóknara vandamál, heldur en
þeir smámunir, sem við íslend-
ingar eigum við að kljást á því
sviði, sem ein af Evrópuþjóðun-
um, og vægðarlaust í sama báti
eins og þær, hvort sem okkur
þykir betur eða ver.
Minningarnar koma fram
hver af annari, einmitt í sam-
bandi við þetta, frá veru minni
á Þýzkalandi 1914, er fyrra heims
stríðið hófst, í Ameriku þegar
síðara stríðið braust út, og aft-
ur síðustu mánuði þess. Ég minn-
ist Bandaríkjamanna sem tekið
höfðu þátt í fyrri styrjöldinni,
ógnunum við Verdun og viðar,
er fregnirnar bárust um að nú
logaði aftur upp úr í Evrópu.
Þeir sögðu: Ekkert hafa þessir
Evrópumenn lært, fljótir eru
öldrunum hugstætt, bæði sökum
kynningar og afspurnar. Ég held
að það hafi yfirleitt reynzt mjög
vel — verið nýtir þjóðfélagsþegn
ar — svo minningarnar verða nú
sem „leiftur björt frá liðnum dög
um“. Einn í þessum hópi var vin-
ur minn Jón J. Brunnan, fyrr-
verandi útgerðarmaður í Höfn.
Fæddur 7. júní 1884. Dáinn 28.
janúar 1963.
Hann var einn af þeim mörgu
Jónum Jónssonum, sem ólust
upp í A.-Skaftafellssýslu á 19.
öldinni. Flest hjón létu þá að
minnsta kosti einn son heita Jón,
en mörg tvo syni og sum þrjá.
Þeir voru svo oftast aðgreindir
með viðbætinum eldri og yngri.
Þannig var það með þennan vin
okkar, hann var yngri Jón Jóns-
son frá Brunnum, en eldri Jón
bróðir hans var bóndi í Flatey
á Mýrum.
Það mun hafa verið með sam-
þykki föður míns, séra Jóns Jóns-
sonar á Stafafelli, að hann tók
sér nafnið Brunnan eftir fæðing-
arbænum. Það aðgreidi hann frá
öðrum Jónum, en annars var fað-
ir minn mótfallinn ættarnöfnum.
Þetta nafn varð okkur kært eins
og maðurinn, sem bar það. Hann
var af traustum bændaættum hér
■eystra og reyndist traustur í
hverri raun.
Föreldrar hans fluttust með
nokkuð af börnum sínum frá
Brunnum að Hlíð í Lóni vorið
1902 og urðu þá nábúar okkar
á Stafafelli. Þetta fólk reyndist
okkur ágætis nágrannar. Þegar
börnin náðu fullorðins árum
unnu sum þeirra á okkar heimili
lengri eða skemmri tíma. Þar á
þeir að gleyma, en nú skulu þeir
sannarlega fá að bera fjanda sinn
sjálfir, nú munum við, reynslu
ríkari halda okkur utan við þetta
brjálæði. — Innilokunarstefnan
átti marga fylgjendur meðal
þeirra Bandaríkjamanna sem
höfðu tekið þátt í heimsstyrjöld-
inni fyrrL — þetta fór þó, svo
sem kunnugt er, á aðra leið,
aftur urðu Bandaríkjamenn að
skakka leikinn, aftur urðu
Kanadabúar að fórna miklu til
þess afstýra því að allt lenti í
barbarisma í Evrópu. Það er
sannarlega ekkert undarlegt þótt
Vestmenn eftir öll þessi ósköp
vilji hafa ögn hönd í bagga með
þróuninni í Evrópu. En svo kem-
ur vandinn mesti, svo sem oft
vill verða, að til þess dregur að
þurfalingurinn fer að bera kald-
an hug til velgerðarmannsins,
sem mest hefir fyrir hann gert.
Speglast ekki þetta í harðyrðum
hins unga þjóðverja, sem ég
heyrði í Heidelberg? Hinir ungu
Þjóðverjar munu margir hverjir
eiga erfitt með að átta sig á því,
að „sinna fyrri synda margur
geldur.“ Að það er langt léreft
að bleikja fyrir þjóð, sem þrátt
fyrir mikla menningu, fellur nið-
ur í slíkt barbarí, að stunda dráp
á saklausu fólki, mönnum, kon-
um og börnum sem stóriðju, að
ná aftur fullri virðingu og tiltrú.
Að það er sízt að undra, þótt þeir
sem kipptu í taumana og kostuðu
ærnu til af „tárum, svita og
blóði“, auk ógrynni fjár, sleppi
ekki taumunum með öllu og
hugsunarlaust, andvaralausir um
þótt allt sæki aftur í sama farið
eða ennþá verra, ef austrænn
kommúnismi næði tökum á því
fólki sem fóstraði og iðkaði nas-
isman í verstu mynd. — Já vanda
málið „her í landi“ er ekkert
spaug, ill nauðsyn fyrir Banda-
ríkjamenn, Þjóðverjum þungur
skóli, en bæði maklegur og nauð
synlegur. Þetta gengur óneitan-
lega einnig út yfir þær þjóðir,
sem í smæð sinni hafa minnst
til matarins unnið. Norðmönnum
er ekki sársaukalaust að þurfa
að taka við þýzkum yfirmönnum
til starfa við hervamir Nato þar
í landi, en hjá því verður ekki
komist.
Rétt í þessu var norskur bisk-
up að ljúka Nýársræðu sinnL
Hann minnti á að norska þjóðin
gæti ekki lokað sig inni í sínu
góða landL „við vsrðum að taka
þátt í kjörum heimsins." Og hvað
með okkur íslendinga? Við get-
meðal var Jón J. Brunnan, sem
var bæði smiður og sjómaður góð
ur, kappsfullúr og kraftmikill i
hverju verki. Síglaður og fús til
starfa, þar sem útsjón og áræði
þurfti að beita. Hann fluttist ekki
strax með foreldrum sínum i
Lónið heldur varð þá eftir í Suð-
ursveit hjá bróður sínum, Þórði
JónssynL bónda á Kálfafelli, sem
þar var talinn með beztu bænd-
um. Allir könnuðust við Þórð
upp á Húsum — það er að segja
á efri bænum — þar sá ég flest
hangin sauðarkrof — sauðarföll
— í eldhúsi, er ég var í fasteigna-
mati haustið 1916. En leið Jóns
J. Brunnan lá samt frá frænda
og hangikjötinu austur í Lón til
foreldranna að Hlíð og síðar í
Krossagarði. Þar byggði hann tví
lyft timburhús yfir fjöldskyld-
una. Hann vann mikið utan
heimilis, einkum við smíðar, því
öllum vildi hann greiða gerá. Var
hann þá um nokkur ár meira og
minna hjá okkur á Stafafelli, því
þar var í mörg horn að líta til
sjós og lands. Minnist ég sam-
starfs okkar með sérstakri
ánægju sem „Ijósra bletta í lið-
inni ævi“. Til dæmis var hann
með mér að endurbyggja gangna-
kofann undir Stórhnaus í Kollu-
múla haustið 1923. Sóttum við
þá efniviðinn í Víðidal. Þar hafði
bærinn á Grund staðið á síðustu
áratugum 19. aldar og fólkið ekki
flutt burtu með sér nema það,
sem kallað var búslóð. Þetta var
ævintýraferð í fögru haustveðri
í dalinn, sem mörgum ferða-
manni hefur leikið hugur á að
sjá og skoða, þótt fáir hafi tekið
Framhald á bls. 22.
um sannarlega ekki lokað að
okkur, og gerum það heldur
ekki. ísland er hluti af Evrópu,
þess verðum við að njóta og
gjalda. Hið óumflýjanlega taum-
hald sem Nato — fyrst og fremst
með hjálp Bandaríkjanna — er
að reyna að hafa á álfunni vest-
anverðri, og raunar allrL nær
einnig til íslenzku þjóðarinnar,
við verðum einnig að þola það.
Hin litla aukna innsýn sem ég
fékk í þessi vandamál, við fárra
daga dvöl í Þýzkalandi suðvest-
antil, og sem ég hefi brugðið
hér upp lítilli mynd af, gerði
mér ennþá ljósara en fyrr hve
gott við höfðum það, einnig að
þessu leyti, á fslandi, hve vel við
höfðum sloppið og sleppum enn,
hve litla ástæðu við höfum til
að kvarta og illskast yfir „her
í landi“ og þar fram eftir götun-
um. Hitt er svo meginatriðið að
þjóðinni takist að treysta sjálfri
sér bæði heima fyrir og í óum-
flýjanJegri sannvinnu og sam-
búð við aðrar þjóðir. Hættan
mesta er undirlægjuhátturinn og
viðleitnin að lifa á sníkjum —
sem því miður vill bóla á. Það
er engin skomm að þiggja hjálp
og gjafir til sjálfhjálpar, ef sýnd
er full sjólfsbjargarviðleitni og
manndómur.
VIII.
Gamla Heidelberg stendur sem
traustur og fagur vottur um hið
bezta í þýzkri menningu. Á
miðju verksmiðjusvæðinu hjá
John Deere Lanz í Mannheim
stendur líkneski af gamla Lanz
sem stofnaði fyrirtækið, og kom
því fram í fremstu röð slíkra
fyrirtækja á meginlandi Evrópu.
Engin sprengja hitti það né vann
á líkneskinu, þótt allt umhverfia
félli í rúst. Mér varð starsýnt á
þetta. Nú byggja ameriskar
verksmiðju-verkfræðingar allt
upp að nýju umhverfis Lanz
gamla. Þannig er það alltaf, það
stendur alltaf eitthvað eftir og
upp úr rústunum, þótt mikið
eyðist. Ný öfl koma til, að vekja
kraftana til lífs og starfs og þró*
unin heldur áfram. Kúltúr verð-
ur ekki verði keyptur, það er
svo, en vesöld og volæði, og þvi
síður barbarismi, er vænlegur
jarðvegur til þess að upp úr
spretti siðmenning. og manngæðL
Lýkur nú þessu ferðarabbi, sem
átti að vera búnaðarþáttur, en
fór út um fleiri þúfur.
Slemdal, 1. janúar 1963.
Á. G. E.