Morgunblaðið - 31.05.1963, Blaðsíða 2

2
M O R G V /V B L Á Ð 1 fí
Föstudagur 31. maí 1963
FÁIR þekktu Hlíðina eins vel
og Bjarni. í henni sá hann í
senn meyjuna, húsfreyjuna og
móðurina. Hún var lifandi
vera eins og landið allt. f
brjósti Bjarna verður kaldur
steinn að kviku lífi, jafn-
vel dauðinn rís upp í ljóðum
hans. Ætli þetta séu ekki á-
hrif frá Hlíðinni, hugsa ég,
þegar við ökum að Múlakoti
og sjáum Hlíðarenda rísa eins
og monúment á vinstri hönd.
Jú, líklega. Þeir sem hafa
fylgzt með Hlíðinni í æsku
hljóta að líta öðrum augum á
landið en við, sem erúm hand-
gengnari gráum mosa og
hrauni. Og nú finnst mér hún,
þrátt fyrir vorgráan hráslag-
ann, eins og Bjarni lýsir
henni: „Á vori vænust meyja,
vafin öll í skart.“ Bjarni segir
ekki að hún sé eins og meyja.
Hlíðin er ekki eins og, hún
er.
Þegar við komum að Múla-
koti hittum við Túbals á hlað-
inu. Hann er að virða fyrir sér
Túbals í vinnustof unni
A vori vænust meyja
Sp’allað við Túbals heima í Múlakoti
garðinn góða, og ekki laust
við hann sé raunamæddur á
svip.
„Komdu sæll, Túbals," segj-
um við.
„Sælir,“ svarar hann, og
gengur til okkar. „Á hvaða
ferð eruð þið,“ bætir hann við.
„Við erum að sniglast um
Rangárvellina," segi ég.
„Á, einmitt," segir hann.
„Við gátum ekki hugsað
okkur annað en að heimsækja
þig, Túbals." Honum þykir
vænt um þessi orð. Hann gegn
ir engu, en bendir upp eftir
hretnöktum reynitrjánum:
„Þarna sjáið þið páskana,"
segir hann. Við hváum.
„Þessi tré voru öll farin að
laufgast fyrir páskana, en svo
kom hretið og lék þau eins og
þið sjáið. Ég veit ekki hvort
garðurinn nær sér eftir þetta
áfall. Það er versti óvinur,
sem hann hefur gengið á hólm
við enn sem komið er.“
„Verri en Heklugosið?"
spyrjum við.
„Miklu verri," svarar hann.
„Er garðurinn búinn að ná
sér eftir gosið," spyrjum við
enn.
„Já, fyrir löngu. En sjáið
þið hvemig hann er út leik-
inn. Sumir segja hann muni
ná sér aftur, ég veit það ekki.
Ætli það sé ekki eitthvað svip
að ásatt um mig og garðinn.
Ég hef lítið getað unnið und-
anfarið. einna helzt dútlað við
að smíða ramma utan um
myndirnar. Ég fékk kransæða
stíflu, ætli hún sé ekki eins
og páskahret. Og nú er
Mannsi dáinn.“
Það er tregi í þessum orð-
um.
„Það sést ekki mikið af
Eyjafjallajökli," segi ég.
„Nei,“ gegnir Túbals.
„Kannski hann sé eitthvað
miður sín líka? Hann er ekki
enn kominn undan sænginni.
Kannski hann hafi vakað
fram eftir. En gjörið þið svo
vel og gangið í bæinn, þá get-
um við fengið okkur kaffi og
ég skal segja ykkur skritna
sögu af jöklinum. Ætli hann
sé eins tilfinningalaus og við
höldum."
Við göngum í bæinn. Túb-
als segir okkur, að þeir hafi
verið að leggja rafmagnsleiðsl
ur í stofur og ganga, og nú sé
verið að setja allt í samt lag
aftur, en við megum ekki taka
það nærri okkur, þótt ýmis-
legt sé öðruvísi en það eigi að
vera. „Þessar breytingar kosta
mikla peninga," segir hann.
„Ætli það nái ekki einni sýn-
ingu?“
Við setjumst við borðið.
Hann horfir fjarlægum aug-
um út um gluggann, svo segir
hann:
„Það var komið fram í
september fyrir mörgum ár-
um. Ég hafði verið nokkra
daga í Þórsmörk ásamt fleira
fólki, en nú var það farið
heim fyrir þremur dögum. Ég
tjaldaði í Langadal. Hesturinn
óvenju spakur og hreyfði sig
ekki, en kroppaði í óendan-
legu áhyggjuleysi. En svo var
það um fjögur leytið, að hann
kom allt í einu á hvellspretti
og virtist óskaplega hræddur.
Ég tók á móti honum, klapp-
aði honum og stillti hann, en
leiddi hann síðan niðureftir
og tjóðraði hann þar. Fer síð-
an heim að elda. En þegar ég
er nýsetztur kemur hann aft-
ur á harðaspretti og hafði þá
slitið tjóðrið og var nú frávita
af hræðslu. Ég legg á hann og
ríð inn að svonefndum Búða-
hamri innst í Mörkinni. Þegar
ég kem aftur heim í tjald, er
orðið aldimmt. Fer ég þá með
hann aftur niður í dal og
tjóðra hann þar. En ég hef
ekki verið nema klukkustund
heima í tjaldi, þegar hann
kemur enn einu sinni á harða
stökki og hleypur um dalinn
eins og óður sé, en þorir samt
ekki nema rétt fram í miðjan
dal. Þá var komið slagveðurs-
rok. Mér var nú hætt að lít-
ast á blikuna. Ég fór með
hann aftur niður í miðjan dal,
breiddi yfir hann vaxdúk og
tjóðraði hann og stóð hjá hon-
um stundarkorn og reyndi að
róa hann. Jæja, hvað held-
urðu gerist nema það, að ég
heyri allt í einu langsamt ösk-
ur, sem var svo ógurlegt og
hrollvekjandi að ég hef aldrei
heyrt neitt svipað því um
mína daga. Það stóð yfir í
eina eða tvær mínútur. Klukk
an var annað hvort eitt eða
tvö um nóttina, þegar ég
heyrði þetta brestandi hljóð.
Nú trylltist hesturinn auð-
vitað, hann prjónaði og barði
út í loftið með fótunum og
mér tókst ekki að róa hann
fyrr en klukkan var farin að
ganga fimm um morguninn.
Þá stilltist hann loks og ég
gat farið heim í tjald að sofa.
Hvernig sem á því stendur
varð ég ekkert hræddur. En
líklega hef ég ekki haft tíma
til þess. Ég hef aldrei getað
leyst þessa gátu, en reynt að
sannfæra sjálfan mig um, að
þetta hljóð hafi stafað af ein-
hverjum vatnsþrýstingi í jökl
inum. Þó var það ekkert líkt
dynkjunum, sem maður heyr-
ir, þegar jökullinn springur.
Mér fannst loftið titra í kring
um mig og finnst enn, þegar
ég segi ykkur þessa sögu.
Þetta er einhver óhugnanleg-
asta nótt sem ég hef lifað og
kannski allra verst að eiga
ekki einn lítinn, eins og á
stóð.“
Ég hvima í allar áttir. í her-
berginu er stafli af málverk-
um, annar í litlu herbergi inn-
af og sá þriðji og langstærsti
í allstórri kompu inni af norð-
austurhorni stofunnar. Ég get
ekki leynt forvitni minni.
Hann stendur upp og bendir
inn 1 kompuna:
„Þetta er mín bankabók,"
segir hann. „Og þarna eru
tvær myndir af móður minni.“
Hann bendir á stofuveggina.
„í garðinum ávaxtaði hún sitt
pund. Hún ræktaði hann að
öllu leyti sjálf og ég held mér
sé óhætt að fullyrða, að hann
hafi verið frægasti garður á
landinu. Hann er orðinn nokk
uð rótgróinn eins og ég. Hann
er frá 1897. Við höfum fylgzt
að. Ég hef alltaf selt vel, en
það hefur farið meira orð af
honum.“ Hann kveikir í sígar-
ettu.
„Máttu þetta?" spyr ég.
„Ég reyki orðið lítið,“ segir
hann, „ætli ég reyki meira
en þrjár eða fjórar sígarettur
á dag. Ég fór suður í marz og
fékk þá flensuna. Ég hef sótt
margt betra suður en hana.“
„Hvað helzt?“ spyr ég.
„Þarftu að spyrja," segir
hann, og skáblínir á mig.
„Auðvitað konuna.“
Ég virði hann fyrir mér.
Hann er í Ijósum mann-
kynsbuxum, eins og þeir
segja fyrir vestan, köflóttri
skyrtu óhnepptri í háls-
málið og hún kiprast undir
axlaböndunum. Hann er
bóndi, veitingasali og málari.
Og nú er hann kominn með
nýjar myndir frá Þingvöllum
og Fljótsdalshéraði og stillir
þeim upp við vegg. Það er
ferskur sumarblær yfir þeim,
og mér finnst þær segja:
Hann hefði þurft að fá meiri
hvíld, hann hefði átt að geta
plægt draum sinn, lagt bónd-
ann og veitingamanninn á
hilluna og málað okkur öllum
stundum. En þær segja ekkert
upphátt, og ég ekki heldur.
Mér finnst þetta einkamál
milli hans og þeirra.
„Stofnaðirðu bú hér, þegar
þú giftir þig, Túbals? spyr ég.
„Nei. Við komum hingað
1927, en ég tók ekki við búinu
fyrr en sjö árum síðar."
„Og þú rekur sæmilegt bú?“
„Nei, það er lítið.“
„Var það stærra áður?“
„Nei, það var ennnú
minna.“
„Hvernig stendur á því?“
„Til þess liggja einstænskar
l jgjunt oréutp Sa<1'
formúlur: ég hef stækkað það.
í gamla daga tíðkuðust ekki
stórbú hér í sveitinni.“
„Og þú hefur fimmtíu fjár?**
„Nei, ég hef á annað hundr-
að kindur, eða kannski þær
séu hundrað, ég man það
ekki. Ætli þær verði ekki á
annað hundrað, þegar þær eru
bornar. Annars skaltu spyrja
Reyni, son minn, um fiáreipn-
ina, því hann sér að mestu
leyti um búreksturinn.“
„Málar hann líka?“
„Nei, ætli það sé ekki nóg
á fólk lagt, að ég geri það.“
Hann horfir út um glugg-
ann og svipast um eftir græn-
um bletti. Einhver tregi leggst
yfir fölt, órakað andlit hans
eins og skýbakki á dökkvotar
hlíðar, augun fjarlæg, hugur-
inn einhvers staðar langt úti 1
bláu tómi minninganna. Nú
hillir þær upp:
„Mannsi er dáinn,“ segir
hann, „vissirðu að hann dó I
gær? Hann fór alltof fljótt.
Við þekktumst vel frá því við
vorum smástrákar og ég sé
eftir honum. Hann var ágæt-
ur maður. Hann var einskonar
leiðtogi minn, þegar ég fór
fyrst út fyrir landsteinana
1928 og stundaði nám í kon-
unglegu akademíunni í Kaup-
mannahöfn. Við vorum sam-
ferða og hann var góður ferða
félagi. Svo fór hann til Þýzka-
lands, en þegar ég ætlaði á
eftir honum voru öll sund lok-
uð. Þannig er þetta með köfl-
um, sundin lokast þegar
minnst varir, og þegar þau
opnast aftur hafa forlögin
beint lífi okkar að nýjum lok-
uðum sundum. Við höfum
þetta ekki allt í hendi okkar.“
„Hver var fyrsti kennari
þinn?“
„Ásgrímur. Hann var tvð
sumur í röð hér í Múlakoti og
parta úr mörgum öðrum
sumrum. Hann kom hingað
fyrst 1912, þá var ég 15 ára.“
„Og þá skoppaðirðu í kring-
um hann?“
„Ég er nú hræddur um
það.“
„Og byrjaðir að mála?"
„Nei. Ég var byrjaður að
mála áður en Ásgrímur kom í
sveitina, en hann var mér
mjög hjálplegur og sagði mér
til. Muggur var mér líka
hjálplegur. Hann sendi mér
fyrsta litakassann, sem ég
eignaðist, þá var ég 12 ára.
Þá voru jól.“
„Hver heldurðu að beri á-
byrgð á því að þú byrjaðir að
mála?“
Túbals gengur aftur út að
glugganum. „Það er óskemmti
legt að sjá garðinn svona út-
leikinn," segir hann.
„Er list í blóðinu?" spyr ég.
„Nei,“ svarar hann snöggt,
„en Hlíðin er í blóðinu.,,
„En Jökullinn?" spyr ég á-
leitinn.
Hann gengur að borðinu og
sezt, horfir fast á mig og seg-
ir: „Hefurðu séð hann klukk-
an fjögur að morgni í miðjum
júní? Það er stórkostleg
mynd. Þá er hann fallegastur."
„Og þá hefurðu málað
hann.“
„Já, ég hef oft málað hann.**
„Og þú hefur grætt á jökl-
inum?“
Það er eins og honum
bregði við þessi óvarkáru orð:
„Grætt," endurtekur hann,
„ekki eins og þú heldur. Lit-
irnir í Eyjafjallajökli hafa
farið í andlega sparibaukinn.'*
„Þú gætir ekki látið vera að
mála, Túbals?“
„Nei.“
„Af hverju?"
„Af hverju?" andvarpar
hann. Svo bætir hann við:
„Ætlið þið langt austur?“
„Ekki lengra.“
„Takmarkið er Hlíðin, sem
sagt: gott. Þið eigið þá eitt-
hvað sameiginlegt með Gunn-
ari. Haldið þið að hann hafi