Morgunblaðið - 19.06.1963, Blaðsíða 8

8
M O R C V /V B L 4 Ð I Ð
MiSvikudagur 19. júní 1963
Tekst að ráða við vanda-
mái velmegunar?
Ræða Geírs Hallgrímssonar
borgarstjóra 17. júm
Góðlr áheyrendur!
Um leið og við minnumst á
þjóðhátíðardegi stofnunar lýð-
veldis og afmælis Jóns Sigurðs-
sonar, þá er okkur sérstök
ánægja að bjóða íslendinga frá
Vesturheimi velkomna til hátíð-
arinnar.
Þegar við rifjum upp hin
traustu tengsl lífsstarfs Jóns for-
seta og stofnunar lýðveldis á ís-
landi, þá gerum við okkur grein
fyrir, að litlu mátti um tíma
muna, að þau tengsl tækjust og
yrðu að því, sem raun ber vitni
um og við nú njótum.
Það var rétt áður og næstu
áratugi eftir að Jón Sigurðsson
féll frá, að ástandið í landinu
var slíkt, að margir góðir Is-
lendingar fóru vestur um haf í
leit að betri lífskjörum. Þá
kvöddust foreldrar og börn, syst-
kini, frændur og vinir, án þess
að eiga sér nokkra von að sjást
aftur, — enda varð sú raunin í
mörgum, ef ekki flestum tilfell-
um.
Landa okkar vestan hafs beið
að vísu engu síður en heima-
manna erfið barátta á síðustu
áratugum 19. aldar og fram yfir
aldamótin, — en fyrir sakir sam-
eiginlegrar arfleiðar og atgervis
forfeðra okkar, hefur íslending-
um vegnað vel bæði austan hafs
og vestan, — og nú getum við,
niðjar þeirra, sem var skapað
að skilja, hitzt og blandað sam-
an geði, og glaðst yfir því, sem
áunnizt hefur.
Okkur þykir vænt um þessa
heimsókn, og það er ekki laust
við illa dulið stolt, þegar við
sýnum löndum okkar vestan hafs,
hvað hefur gerzt á liðnum ára-
tugum í heimalandinu.
En glöggt er gestsaugað, og
þótt Vestur-íslendingum hætti
jafnvel til að vera alltof ánægð-
ir með það, sem þeir sjá í gamla
landinu, þá opnast augu okkar
heimamanna fyrir ýmsu, sem hér
er ábótavant, þegar við fylgjum
þessum gestum okkar um. Þá er
hollt, að við gerum okkur í hug-
arlund, hvað gestir okkar raun-
verulega sjá. Þá er hollt, að við
lítum umhverfið með glöggum
gestsaugum og látum ekki van-
ann byrgja okkur sýn, hvað af-
laga fer.
Ef við lítum á eina hlið hinn-
ar ytri myndar hér í Reykjavík,
segjum við gestum okkar, að svo
mikill sé vöxtur borgarinnar, að
okkur hafi ekki tekizt að ganga
frá götum, görðum og opnum
svæðum sem skyldi, jafnóðum
og byggt hefur verið.
Þetta er rétt svo langt sem
það nær, en öllu lengur getum
við ekki borið þessa afsökun
fyrir okkur.
Þótt allt hafi þurft að byggja
hér frá grunni á skömmum tíma,
þá er sá tími kominn, að við
gerum okkur grein fyrir, að engu
mannvirki er fulllokið, fyrr en
það hefur verið tengt landslag-
inu og umhverfinu með frágangi
lóðar og lands. Á þessu er víða
misbrestur, bæði við byggingar
einstaklinga og hins opinbera.
Þótt fjárskortur ráði um það
nokkru, er hann ekki einhlítur.
Flestir gestir okkar eru sammála,
að innanstokks geti ekki snyrti-
legri og almennt öllu betur búin
heimili en hér á Islandi. Þar hef-
ur fjárskortur ekki staðið fyrir
þrifum, — en utanstokks er víða
aðra sögu að segja, þar sem ekk-
ert er gert til fegrunar, þótt lóð-
in utan húss heyri heimilinu til
engu síður en það, sem innan
veggja er.
Viðurkennt skal fúslega, að
sameiginleg stjórn borgarbúa,
Reykjavíkurborgar, ætti hér að
ganga á undan með góðu for-
dæmi, bæði með frágangi lóða
opinberra bygginga, opinna
svæða og einkum fullnaðarfrá-
gangi gatna.
Nokkrar framfarir hafa og orð-
ið, þar sem ræktunarsvæði borg-
arinnar hafa aukizt úr 5,2 ha. í
65,2 ha. s.l. 15 ár. Heiðmörk,
friðland Reykvíkinga, veitir ár
frá ári sífellt fleiri meira og
betra skjól og skemmtun. Nær
1000 börn og unglingar eru ald-
ir upp á sumri hverju í skóla-
görðum og vinnuskóla við gróð-
ur og ræktun. Slíkt uppeldis-
starf mun gefa þúsundfaldan
ávöxt, þeagr þetta æskufólk tek-
ur til við garðagróður borgar-
innar í framtíðinni. En betur
má ef duga skal.
Nú þegar langt er komið að
gera Reykjavík að reyklausri
borg, einmitt í krafti þess reyks,
sem borgin dregur nafn sitt af,
er tími til kominn að gera Reykja
vík einnig að ryklausri borg.
Slíkt verður ekki gert, nema
fyrir sameiginlega fjármuni og
átak borgaranna, og takmarkið
er ekki sett of hátt, — að inn-
an áratugs, fyrir ellefu hundruð
ára afmæli Reykjavíkur og Is-
landsbyggðar, verði því náð.
Hér er heldur ekki aðeins um
dautt, og efnislegt og veraldlegt
verkefni að ræða, því að um-
gengi okkar um umhverfi okk-
ar, ber vitni þeirri virðingu, sem
við berum fyrir landinu og borg-
inni, sem við hlutum í arf og
Forseti borgarstjórnar, frú Auður Auðuns, leggur blómsvei.g
á leiði Jóns Sigurðssonar að morgni þjóðhátíðardagsins. Borg-
arstjóri, Geir Hallgrímsson, stendur við hlið frú Auðar.
— Ljósm. Mbl. Sv. Þ.
eigum að skila börnum okkar í
hendur.
Hin ytri umgerð, sem við sköp
um okkur, hlýtur alltaf að end-
urspegla það, sem hið innra með
okkur býr.
Góðir tilheyrendur!
Á hátíðisdögum er ættjarðar-
og átthagaást tungunni töm, en
öllu máli skiptir, að sú ástar-
játning reynist hvatning hverj-
um íslendingi í verki, í fram-
komu hans og framkvæmdum.
Fyrir aðeins rúmri hálfri öld
og áður, þegar leiðir Vestur- og
Austur-íslendinga skildu um
tíma, þá var spurningin, hvort
forfeðrum okkar tækist að sigra
skortinn og öðlast frelsi. — Nú
stöndum við hér heima and-
spænis þeirri spurningu, hvort
okkur takist að ráða við vanda-
mál velgengninnar og varðveita
frelsið.
Okkur ætti vissulega að veit-
ast auðveldara að svara þeirri
spurningu jákvætt en feðrum
okkar sinni spurningu — og við
tökum undir með Vestur-íslend-
ingnum Stephani G. Stephans-
syni, þegar hann segir:
„En enn mun að ákveðnum lög-
um
við aldarhátt þrozkaðri fest:
Að hugsa ekki í árum en öldum,
að alheimta ei daglaun að kvöld-
um.
— Því svo lengist mannsæfin
mest“.
Gleðilega þjóðhátíð fjær og
nær.
Hallveigarstaðir í byggingu.
40 ára hugsjdn ísienzkra
kvenna að rætast
Hallveigarstaðir, félagsheimili
kvennasamtakanna á landinu,
hefur verið óskadraumur ís-
lenzkra kvenna í yfir 40 ár. Nú
er þessi draumur loksins að verða
að veruleika, bygging hússins er
hafin við Túngötu 14 og miðar
vel fram. — Það er vel viðeig-
andi að rif ja upp sögu Hallveigar
staða í dag 19. júní, sem er eins
og kunnugt er dagur ísienzkra
kvenna. Á þeim degi fyrir 48
árum fengu íslenzkar konur
kosningarétt og kjörgengi.
Kristín L. Sigurðardóttir, for-
maður framkvæmdastjórnar Hall
veigarstaða, og Sigríður J.
Magnússon, varaformaður, röktu
fyrir okkur gang Hallveigarstaða
málsins, og er hann í stuttu máli
þessi:
Það var fyrir réttum 40 árum
að sú hugmynd kom fram, að
kvenfélögin i Reykjavík stofn-
uðu með sér bandalag í því skyni
að sameina krafta sína um ýmiss
mál konum viðvíkjandi. Eftir að
bandalagið hafði verið stofnað
fór það að hugsa um að eignast
hús fyrir starfsemi sína. Var þess
farið á leit við Alþingi og ríkis-
stjórn að það léti í té ókeypis
lóð undir húsið. Var bandalag-
inu úthlutað lóð við Lindargötu,
en hún þótti ekki alls kostar
heppilegt og var því seld, en í
staðinn keypt lóð við Garða-
stræti, milli Túngötu og Öldu-
götu.
Nefnt eftir fyrstu íslenzku
húsfreyjunni
Þegar lóðin var fengin var
tekið til að safna fé til bygging-
arinnar eftir ýmsum leiðum.
Stofnað var hlutafélag og
gefin út hlutabréf. Jafn-
framt komu fram óskir um,
að samhliða félagsheimilinu yrði
rekið dvalar- og gistiheimili fyr-
ir konur utan af landi og náms-
meyjar, sem stunduðu nám í
Reykjavík. Um svipað leyti var
breytt nafninu á heimilinu, og
það nefnt eftir fyrstu íslepzku
húsfreyjunni í Reykjavík. Hall-
veigu Fróðadóttur. Áður var
heimilið nefnt „Samkomu-
hús íslenzkra kvenna“.
Stríðið truflaði framkvæmdir
Þegar stríðið skall á varð hlé
á framkvæmdum. En hugsjónin
lifði. Árið 1945 var hlutafélagið
leyst upp og Hallveigarstaðir
gerðir að sjálfseignarstofnun.
Flestir hluthafanna gáfu hluta-
fé sitt. Skömmu síðar var
skipuð framkvæmdastjórn, bygg-
ingarnefnd og fjáröflunar-
nefnd, sem allar hafa unn-
ið mikið og gott starf.
I framkvæmdastjórninni eiga
sæti 3 konur frá Kvenfélagi Is-
lands, 3 frá Kvenréttindafélagi
íslands, 1 frá ríkisstjórn, 1 frá
Reykjavíkurborg og 1 frá Alþýðu
sambandi Islands. Hafizt var
handa um að safna fé til náms-
meyjaherbergja og gekk sú fjár-
söfnun greiðlega.
Málaferli
Arið 1956 hafði bæði fengizt
fjárfestingaleyfi og teikning sam-
þykkt og var þá byrjað að grafa
fyrir grunninum. Var þá sett lög-
bann á byggingarframkvæmdir,
vegna gamallar kvaðar, sem á
lóðinni hvíldi. Hófust nú mikil
málaferli sem stóðu í 4 ár og
lyktaði þannig, að húsbyggjend-
um var gert að greiða kvöðina.
Þegar hér var komið sögu
höfðu þjóðfélagshættir tekið
miklum breytingum, og teikning-
ar og jafnvel sjálf hugmyndin
um Hallveigarstaði orðin úrelt
og á eftir tímanum. Þurfti þvl
málið endurskoðunar við. Var
samþykkt að minnka húsið og
byggja félagsheimili fyrir starf-
semi kvenfélaganna og kvenfé-
lagssamtakanna í landinu, en
hverfa frá þeirri hugmynd að
nota húsið fyrir gistihús.
Byggingaframkvæmdir
vel á veg komnar
— Nú er húsið að rísa af
grunni, sögðu þær Kristín L. Sig-
urðardóttir og Sigríður J. Magn-
ússon að lokum, og er ætlunin
að það verði komið undir þak
og frágengið að utan í septem-
ber næstkomandi. Byggingin er
5927 rúmmetrar og grunnflötur-
inn 637,86 fermetrar. Það verður
2ja hæða hátt, að viðbættum
kjallara og inndreginni hæð. í
húsinu verða skrifstofur kvenna-
samtakanna í landinu, fundarsal-
ir og veitingasalur. Ennfremur
er gert ráð fyrir að þar verði
rúm fyrir ýmis konar starfsemi,
svo sem tómstundaiðju fyrir
ungar stúlkur o.fl.
Hús þetta mun bæta úr brýnni
þörf, því að kvenfélögin hafa
oft og tíðum verið í vandræðum
með að fá húsnæði fyrir fund-
arhöld sín og starfsemL