Morgunblaðið - 13.02.1964, Blaðsíða 11

Fimmtudagiir 13. febr. 1964
MORGUNBLADIÐ
11
Stefán Jónsson:
SUMAR í SÓLTÚNI, skáldsaga.
Isafoldarprentsmiðja h.f.
Reykjavík 1963.
ISLEÍNZKIR bamabóíkahö'fuu'd-
ar eru sundurleitur hó.pur. 1
þeim hópi eru menn, sem standa
fyllilega jafnfætis öðrum höfund
um og eiga sér öruggan stað í ís-
lenzkri bókmenntasögu. Og þar
em iíka ævintýralegir skussar,
sem halda, að þeir séu mikil
skál-d, ef bsekur þeirra seljast
nógu mikið.
Lesefni það, sem ætlað er böm
irn og unglingum, nær yfir öll
svið bókmennta, ef undan em
ekildar ástarsögur. Barnareyfar-
ar eru algeng bókmenntategund
og þykir léleg. Kvæði hafa mörg
góðskáld ort fyrir böm og er
vafasamt, að ijóðasmiðir eigi nú
aðra iesendur betri. Aftur á móti
hafa fáir íslenzkir höfundar sett
eaman leikrit handa bömum, og
má það sannarlega furðu gegna,
svo miklum áhuga sem þau hafa
á leiklist. Þar eru óunnin verk-
efni, seim ungir höfundar ættu að
hyggja að.
Það er stundium kvartað uim,
að gagnrýnendur blaðanna hliðri
eér hjá að skrifa uan barna- og
unglingabækur. Þær kvartanir
eru skiljanlegar og réttenætar. —
Bókmenntagagnrýnendur láta
barnabækur sitja á hakanum eða
sinna þeim alis ekki. Vart er það
þó vegna þess, að þeir líti á þær
tem óæðri bókmerantir. Ástæðan
imm fremur vera sú, að margar
barna- og unglingabækur em
alls ekki matshæfar út frá venju
legum sjónarmiðum. Þær eru svo
óskaplegur barnaskapur, að full-
©rðnir lesendur mættu halda, að
þær væru samdar af enn þá
•neiri bömum en þeim, sem ætl-
að er að lesa þær. Það getur
Siver, sem er, láð gagnrýne<ndum,
þótt þeir láti sig iitlu skipta þess
feenar bókmenntir. Þeir láta öðr-
um eftir að skrifa um þær. Og
það stendur ekki á velviljuðum
mönnum til þeirrar þjónustu.
Reyfarahöfundar em vinsælir
menn. Og það er ótrúlegt, hvað
menn leggja á sig vegna vinétt-
unnar. Lofsamieg ummæli um lé
lega bók er nokkuð, sem ósjaldan
ber fyrir augu.
En svo er fyrir að þakka, að
lólk tekur lítið mark á þess hátt-
ar ritdómum. Það treystir heidur
afgreiðslufólki bókabúða og leit-
ar ráða hjá þvi. Eða hversu oft
beyrist ekki að beðið er um bók
handa tiu ára barni, tólf ára
fermingardreng og svo framveg-
is? Af greiðslufóJkið er gert að
bókmenntaráðunautum. Það leys
ir vandann, eins og hann er fyrir
Jagður.
En ekki verður á móti mælt,
að viðskiptahættir sem þessir
bera vott um litla tiltrú á vng-
*m lesendum. Er það kannski
almenn skoðun að öllum tiu ára
telpum eða drengjum henti það
eama til lestrar? Eru viðhorf
þeirra eins, áhugamálin þau
aömu? Getur þetta unga fólk
ekki verið hvert öðru ólíkt eins
©g þeir, sem kornnir eru til vits
og ára? Eða telja menn, að börn
©g unglingar séu eins og tómur
poki, sem troða megi í, hverju
eem er?
Stefán Jónsson hefur verið
tnikilvirkur skáldsagnaþöfundur.
Flestar sögur hans eru barna-
sögur í þeim skilningi, að þær
haia verið gefnar út og auglýstar
*em slíkar, og sumar hefur höf-
undur sjálfur lesið í barnatíma
útvarpsins og hlotið fyrir ah
mennar vinsældir. Hann hefur
líka sannað með öðrum verkum
sínum, að hann er fær á fleiri
eviðuim skáldsagnagerðar. Það
má nefna söguna Sendiibréf frá
Sandströnd. Þar fór hann inn á
uýtt svið með því að láta sögu
gerast í íslenzku sveitaþorpi.
Þess konar sögusvið var til
skamms tima óhugsandi. Óli frá
Skuld var send á markaðinn sem
barnabók. En það er álitamál,
hvort sú bók á síður. erindi til
fullorðinna. Það mætti kalla
hana sálfræðilega skáldsögu og
öðrum fínum nöfnum. Og það er
ekki ófyrirsynju, að hún er lesin
í útvarpið seint á kvöldum, þeg-
ar börn eiga að vera háttuð og
sofnuð. Þó eru sögurnar af
Hjalta. Þær eru tvímælalaust
meðal beztu barnabóka frá
hvaða sjónarmiði sem er.
Ég veit ekki, hvort eimhverjar
sögur Stefáns eiga að hæfa til-
teknum aldursskeiðum. Hitt fer
ekki á milli mála, að þær eru
fyrir börn, sem hugsa og skilja.
Það er ekki hægt að lesa þær
með sama sljóleika og væmnar
lífsreynslusögur eða yfirdrifna
reyfara. Lesandinn verður að
kvitta fyrir móttöku hvers orðs
í huganum. Þar er fátt um æs-
andi atburði, en þeim mun méíri
tiifinning. Söguhetjurnar eru
jöfnum höndum börn og full-
orðnir. Börnin í sögunum eru
margþættar manngerðir, eins og
böm eru yfirleitt. Þau virða
heiminn fyrir sér af -forvitni og
spenningi, takmarkaðri einlægni
og þaðan af minni einfeldni. Þau
vita, að heimurinn er ekki óska-
veröld einber. Þau vita, að full-
orðna fólkið er ekki alfullkomið.
Þeim býður í grun, að foreldrar
þeirra séu hvorki vammlausir,
gallaiausir né heldur óskeikulir
fremur en annað fólk. Þau vita,
að ekki er allt sem sýnist í sam-
skiptum manna og til eru hlutir,
sem ekki er talað um, aðeins
hugsað. Þannig eru börn Stefáns
Jónssonar. Það er því ekki að
undra, að hann fylgir síðustu
sögu sinni úr hlaði með þeirri
aáhugasemd, að hún sé „ekki
ætluð litlum börnum, heldiur
þeim, sem komin eru til ookkurs
þroska, svo og öllum þeim, sem
sögur vilja lesa.“
Efni sögunnar, Sumar í Sól-
túni, er hversdagslegt. Aðalsögu-
hetjan, Asgeir Hansen, er dreng-
ur úr Reykjavík, sem ræðst til
sumardvalar í sveit. Þar kynnist
hann allmörgu fólki auk hús-
bænda sinna, roskinna hjóna. Á
bænum er lamaður drengur, og
er Ásgeiri meðal annars ætlað
að vera honum til afþreyingar.
Þessi drengur er eins og helgi-
mynd í sögunni, og er ekki auð-
ráðið, hvaða hlutverki hann á
að gegna þar. Asgeir annast hann
af auðmýkt og nærgætni og
saknar hans, þegar hann er dá-
inn. Framkoma hans er fögur og
engan veginn ungæðisleg. En til-
finningar þær, sem hann ber í
brjósti til þessa engilbjarta vesa-
lings, eru tæpast eðlilegar.
Þegar lamaði drengurinn er
látinn, kynnist Asgeir eldri bróð-
ur hans, sem er bölsýnn og hug-
leiðir rök tilverunnar. Á næsta
bæ er ung stúlka, sem er að
draga sig eftir miðaldra manni
að sunnan. Pilturinn fylgist með
því tilhugalífi, og þó forvitnis-
laust. Það skapar ekki spennu í
sögunni, en ofurlitla dul. Stúlk-
an er einmana og gerir drenginn
að trúnaðarmanni sínum. Það er
að segja, hún trúir honum fyrir
sumu, en ekki öllu.
Annars skipta atvikin ekki
meginmáli í sögunni, heldur orð
og hugsanir söguhetjanna. At-
vikin eru aðeins hreyficifl til að
þoka sögunni áleiðis.
Höfundurinn lætur persónur
sínar iðka jafnvægisþrautir á
milli orða og hugsana. Þær
kunna ]ika að þykjast. Á einum
stað segir, að hann „var móður
á svo þungfærum vegi, vegna
alls, sem hann sagði og þó lí'k-
lega mest, vegna þess sem hann
hugsaði, en kom ekki orðum að.“
Annars staðar standa þessi
orð: „Hafi ég sært þig, skal ég
fúslega biðja þig afsökunar,
sagði ég góður, en ákvað með
sjálfum mér, að góður yrði ég
ekki lengi úr þessu.“
Svo sem nafnið, Sumar í Sól-
túni, bendir til, er sagan með
ljóðrænu ívafi. Bærinn, þar sem
drengurinn dvelst, heitir ekki
Sóltún né heldur nokkur bær
annar. Nafnagiftin er hugarsmið
hans sjálfs, sem hann gefur ný-
býli þar í grenndinni. Hins vegar
má segja, að nafnið sé einkenn-
andi fyrir anda sögunnar.
Náttúrulýsingar koma allviða
fyrir. Þær eru haglega samsett-
ar, en víðast óþarfar og utan
gátta við söguna. Þær hafa
hvorki raunsætt né táknrænt
gildi og virðist vera skotið inn í
til uppfyllingar einnar saman.
Svipuðu máli gegnir um háspeki-
lega orðaleiki, sem fyrir koma.
Tökum sem dæmi þennan sam-
setning:
„Ég var ekki lengur sjálfur ég.
Ég rann saman við sólargeislaraa,
bláma himinsins, jökulinn, mann-
inn á hestinum úti í mýrinni,
mýrina sjálfa og tjarnir hennar,
hestana og hundinn, fuglasöng-
inn, jarminn í fénu og heiðina.
Það var mjög undarlegt að finna
þetta allt í sjálfum sér og sig í
því. En það var mjög gott, því
að sá, sem getur fundið það,
deyr aldrei, en verður alltaf tiL“
Þama hefur höfundur ætlað
að vekja angurværa stemningu,
en tekizt miður en skyldi. Hon-
um er-ekki lagið að tala í lík-
ingum fremur en mörgum, sem
hófu ritferil á fjórða tugnum.
Þeir tímar voru hversdagslegri
en svo. Fólkinu sjálfu og sam-
skiptum þess lýsir hann bezt.
Stefán Jónsson hefur fyrir
löngu skapað sér persónulegan
stil með stuttum og skýrum
málsgreinum og setningum. Sá
stíll er ekki blæbrigðarikur út
af fyrir sig, en þegar höfundi
tekst bezt í samtali og fráso^ti,
finnur maður, að hann hefur náð
réttum tón. Stíllinn fellur þá svo
vel að efninu, að maður segir við
sjálfan sig — svona á þetta að
vera og engan veginm öðru vísi.
En þeir eiginleikar koma óvíða
fram í þessari sögu. Það er eins
og höfundur sé orðinn leiður á
sínum eigin stílbrögðum, en
haldi þeim af vana. í Sumri í
Sóltúni eru engin leiítrandi
samtöl eins og í beztu sögum
hans, enda gefur söguefnið og
persónurnar naumt tilefni til
þess. Lárus bóndi þrástagast á
orðtaki sínu, „það er nú heldur.“
Það væri að visu saklaust, ef
hann væri gæddur fleiri sér-
kennum. En svo er ekki. Hann
er ákaflega venjuleg manngerð.
Það eitt má um hann segja, að
hann er óvenjulegur bóndi.
Stefán Jónsson hefur aflað sér
verðugra vinsælda og öruggs
sætis í íslenzkum bókmenmtum.
Ceorge Ball ræðir
við Inömi
Ankara, Tyrklandi, 11. febr.
— NTB —
GEORGE BALL, aðstoðar-utan-
ríkisráðherra Bandaríkjanna,
átti í dag viðræður við Ismet In-
önu, forsætisráðherra Tyrklands,
í Ankara, en fer á morgun til
Nicosia, þar sem hann ræðir við
Makarios, forseta Kýpur. Sam-
kvæmt áreiðanlegum heimildum
í Ankara mun Inönu hafa skýrt
Ball frá því, að bezta leiðin til
lausnar Kýpurdeilunni sé að
mynda sambandsríki á eyjunni.
Hann getur vel við unað, þótt
honum takist ekki alltaf jafn vel
upp. Sumar í Sóltúni stendur að
baki beztu sögum nans. Hana
skortir samkvæmni og sennileik
á við sögurnar af Hjalta. Að list-
rænni spennu jafnast hún hvergi
á við Óla frá Skuld. Og þó að
hún sé með Ijóðrænum þræði,
vantar hana þann ljúfa undir-
straurn, sem leggur í gegmum
Sendibréf frá SandstrÖnd. Pex-
sónurnar eru of mikill tilbúning-
ur til að vera þær sjálfar. Það
hefur aldrei verið hin sterka hlið
Stefáns að ýlrja. Honum lætur
bezt að gegnumlýsa mannlegan
veruleika.
PrentvillUr eru margar í bók-
inni. Víðast hvar er hægt að
lesa í málið. Samt er ekki víst,
að börnum hugkvæmist heitið
storð, þótt það eigi að standa í
visu og ríma á n.óti orð.
Erlendur Jónsson.
Frá StyUiishóImi
Stykkishólmi, 11. febrúar: —
Gæftir í janúar voru mjög stop
ular, enda tíð erfið, og barst því
lítill afli á land. Vb. Straumnes
hafði 53 tonn í 14 róðrum.
Nk. sunnudag kl. 5 mun Hauk
ur Guðlaugsson frá Akranesi
halda kirkjutónleika í Stykkis-
hólmskirkju.
5 herb. íbúðarhæð
Stór og skemmtileg 2. hæð í steinhúsi í Hlíðunum
til sölu. Stór upphitaður bílskúr. Hitaveita. Laus nú
þegar. Hagkvæm lán geta íylgt.
STEINN JÓNSSON, HDL.
Lögfræðistofa — Fasteignasala
Kirkjuhvoli — Símar 14951 og 19090.
VIKAN
Tekk er gott og blessað
— en hvenær fáum við að sjá
eit.thvað annað? Undanfarið — og
ennþá — hefur enginn viður þótt
virkilega gjaldgengur annar en
tekk — nema ef vera skyldi pallí
sander. Að þessu sinni bregðum
við upp myndum af erlendum hús
gögnum úr öðrum og bjartari við-
art-egundum, sem alls staðar þykja
full fín. Væri nú ekki ráð að gefa
fleiri trjám gaum en tekkinu?
Námsmaður skrifar
metsölubók
ketta er þriðji kaflinn um upp-
runa og ævi John F. Kennedys,
eftir Ásmund Finarsson blaða-
mann. Að þessn sinni fjallar Ás-
mundur um námsár Kennedys, frá
því að hann tók stúdentspróf og
þótti heldur klénn þangað til hann
lauk háskólaprófi í alþjóðastjórn-
málum. og prófritgerð hans, „Why
England Slept“, varð metsölubók.
Maður verður að gæta
sín að gera allt
nógu vel
— þegar störfin eru þrenn: Banka-
stjóri, berg&rstjórnarmaður, alþing
ismaður. Við höfum rætt litillega
við Einar Ágústsson, bankastjóra
Samvinnubankans m.m., um fjár-
mái, pólitik, frístundir og sátthvað
fleira.
Æðisgengið kapphlaup
við hraunið
— Milljónaverðmæti
í hættu
Hér birtum við síðasta hluta frá-
sagnarinnar um eldgos við Kevkja
vík. Hraunið hcíur runnið í Elliða
vatn og stefair eftir farvegi ánha
til bæjarins. Allt er gert til að
bjarga verðmætum undan hraun-
inu og nú reynir á snilli verk-
fræðinganna, hversu vel tekst til.
Hundruð manna horfa á, þegar
glóandi hraunið æðir í áttini að
rafmagnsstoðinni. Hvað skeður,
þegar eldhraunið rennur þar um.
og ógnar borginni og íbúum henn
ax með dauða og tortimingu?
VIKAIU