Morgunblaðið - 08.04.1964, Qupperneq 6

MORCUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 8. apríl 1964 '

UM BÆKUR
Reisubók Jóns Oskars
Nazistar hafa handtekið JLeiðang ursmenn, en þeir sleppa úr greip
um þeirra.
Jón Óskar: PÁFINN SITUR
ENN í RÓM, ferðaþankar. Al-
menna bókafélagjið. Bók mán-
aðarins — Febrúar 1964. 108
bls.
ÉG MAN nú ekki, hve langt er
síðan ég sá fyrst á prenti ljóð
eftir Jón Óskar. Það eru sjálf-
sagt tuttugu ár eða meir. En
allt um það — hann hefur verið
sikáld í minni vitund síðan. Og
nú eru tólf ár, síðan hann sendi
frá sér fyrstu bókina, Mitt and-
lit og þitt. í>að voru smásögur.
Það var á þeim árum, þegar
Steinn Steinarr raeddi um nýja
skáldskapinn á stúdentafundi og
lagði út af þessum orðum: „Við
lifum á erfiðum tímum“. Sumir
skildu orð Steins sem innantómt
grín. En ætli alvaran hafi ekki
verið meiri undir niðri? Þau ár
voru erfið fyrir ungu skáldin.
Það var ekki tekið út með sæld-
inni að koma á prent bók með
frumsömdum skáldskap. Ut-
gefendur vildu ógjarna taka við
handritum ungra skálda, nema
gefið væri meg þeim eða lagðir
fram listar með nokkur hundruð
áskrifendum.
Hitt var þó öllu verra, að það
var eins konar tómarúm í and-
anum. Sumum gekk illa að átta
sig á tilverunni. Þeir, sem trúðu
á Stalín, voru orðnir svo kreddu-
fastir og ofstækisfullir, að minnti
á galdratrú sautjándu aldar.
Þeir trúðu á dýrðarríkið í
austri, sem fáir höfðu augum
litið. Þeir trúðu á óskeikulleika
Stalíns. Hann var „mesti vís-
indamaður allra alda“. Sumir
1 Vildi heldur á botninn
Jæja, þeir höfðu það af að
koma Wislok fyrir kattarnef.
Sennilega hefur togarinn verið
búinn að vera of lengi land-
fastur vestan tjalds. Það var
greinilegt, að skipið ætlaði ekki
aftur austur fyrir — og heldur
vildi þag á botninn en fara aft
ur heim. Það er svo sem ekkert
einsdæ”~'
Smygl
Sjö menn hafa verið settir í
gæzluvarðhald grunaðir um að
hafa smyglað — eða reynt að
smygla 1,300 flöskum af áfengi.
Þetta er ekkert smáræði og
bendir til að hér sé unnið af
stórhug, enda er annað vart
sæmandi á þessum framfara-
tímum í tækni og vísindum.
Þótt 1,300 vínflöskur séu í
sjálfu sér ekki mikið magn —
og eins og dropi í hafið hér á
landinu kalda, þá er hitt undar
legra — hve fullkomnu dreif-
ingarkerfi viðkomandi sægarp
I ar hafa yfir að ráða, þ.e.a.s. ef
1 þeir hafa smyglað á annað
hengdu myndir af honum upp á
stofuveggi og ortu til hans svo
hástemmd kvæði, að helzt líkt-
ist tilbeiðslusálmum frá dögum
píetismans. Sá, sem dirfðist að
efast um dýrðina þar eystra, var
að minnsta kosti ekki talinn til
skálda, hvað sem öðru leið.
Jón Óskar
Slíkur var andinn, þegar Jón
Óskar hóf ritferil sinn. Það voru
sannarlega erfiðir tímar. En árin
liðu. Stalín féll í valinn. Nýir
menn tóku við stjórntaumum í
landi hans. Þeir kváðust vildu
segja heiminum sannleikann um
hinn látna. Sá sannleikur dundi
yfir dýrkendur hans eins og kalt
steypibað. Hinn „sovétfjandsam-
legi áróður" hafði, þegar öllu
var á botninn hvolft, ekki aðeins
verig dagsannur. Ástandið hafði
verið sýnu verra. Til dæmis
borð. Og þeir menn, sem labba
í rólegheitum um borð í skip
sitt með 1,300 flöskur af áfengi
— þeir eru ekkert geysilega
hræddir við íslenzku tollgæzl-
una.
En persónulega finnst mér
miklu karlmannlegra að koma
með 1,300 flöskur af víni heim
til sín en 1,300 brjóstahaldara.
Að vísu verða þeir ekki allir
ýkja karlmannlegir, sem njóta
veiganna. En vínið, sem ríkið
selur okkur, bætir heldur ekki
heilsuna.
Og vínsmyglið hefur það
fram yfir tóbakssmyglið, að þá
tapa hvorki íþróttahreyfingin
né skógræktin. Enginn sannur
íþróttaunnandi né skógræktar-
sinni smyglar hins vegar síga-
rettum, því bæði íþróttirnar og
skógræktin tapa 10 eða 2ö aur-
um á hverjum smygluðum
pakka.
Með þessu er ég þó ekki að
mæla vínsmyglinu bót, síður en
svo, því allir vita hve miklu
rikiskassinn tapar á hverri
smyglaðri vinflösku.
hafði svo kirfilegá tekizt að
bæla skáld og rithöfunda, að
rússneskar bókmenntir voru
orðnar blóð- og merglausar, nið-
urseyrðar í púkahætti. Þannig
hafði þá verið stjórnað í ríki al-
þýðunnar.
Þeir, sem trúað höfðu á skipu-
lag Stalíns, brugðust við með
tvennum hætti. Sumir snpru
sér undan og þóttust hvorki sjá
né heyra. Aðrir gerðu sér Ijóst,
að þeir höfðu látið blekkjast.
Þeir gerðu sér ljóst að
það var heimur utan Rúss-
lands, að páfinn sat enn í Róm.
— Eða skjátlast mér, að Jón
Óskar hafi valið bók sinni nafn-
ið með nokkra vísbendingu í
huga fremur en út í hött?
Jón Óskar segir frá þrem
löndum í ferðabók sinni, Ítalíu,
Ráðstjórnarríkjunum og Frakk-
landi, og er aðeins einn kafli frá
hinu síðast nefnda. Sem ferða-
saga er bókin ekki merkileg.
Víða er fjölyrt um mámuni. Til
dæmis greinir höfundur nákvæm
lega frá mátaráhyggjum sínum
í Róm, og segir ekki gerr frá
öðru í þeirri fornfrægu borg.
Víst er meltingin ærið rannsókn-
arefni. En skáld ætti að láta öðr-
um eftir að fjalla um hana.
Seinni hluti bókarinnar, að
síðasta kaflanum undanteknum,
segir frá ferð um Ráðstjórnar-
ríkin. Jón Óskar ferðast þar í
sendinefnd. Sá hluti bókarinnar
er líflegri. Og maturinn, sem er
eilift vandamál ferðamanna sem
annarra, verður þar meira að
segja uppistaða í einum spenn-
andi þætti. Samt er ekki hægt
að verjast þeim grun, að höfund-
ur hefði iátið þessa reisubók
óskráða, nema annað hefði búið
undir. Hann þarf nefnilega að
létta á hjarta sínu. Þar liggur
hundurinn grafinn.
„Lengi vel“, segir hann, „héldu
margir vinir Ráðstjórnarríkj-
anna, og ég var einn þeirra, að
listamenn væru raunverulega
frjálsir þar eystra . . .“ Höfund-
Framh. á bls. 13
Krúsjeff
Þeðar Krúsjeff er farinn að
hæla ráðamönnum í Washing-
ton fyrir vizku og speki á sama
tíma og hann kvartar yfir því
hve heilabúið í Kínverjum sé
lítið, þá er hætta á að menn
fari að ruglast í ríminu. Ég hef
nefnilega alltaf haft þag á til-
finningunni, að Krúsjeff kynni
bezt að meta þá, sem minnst
hafa heilabúið.
Fermingarveizlur
Og svo kemur hér bréf frá
Jóni nokkrum Sigurðssyni.
Þetta er hálfgerð áskorun til
foreldra — þeirra, sem eru að
láta ferma börn sín um þessar
mundir — og hyggja á slíkt í
framtíðinni. Hann er ekki á-
nægður með ástandið og ber
fram nokkrar breytingartillög-
ur:
Afnema skyldi íburðarmiklar
matarveizlur með öllu. Bæði
fylgir þeim ærin fyrirhöfn og
mikill kostnaður, en fermingar-
börn hafa yfirleitt litla ánægju
af þeim. í stað matarveizlunnar
Stjörnubíó: Byssurnar
í Navarone
TVÆR fallbyssur vel staðsettar
geta verið áhrifamiklar. Árið
1943 höfðu Þjóðverjar komið
tveimur slíkum fyrir á lítilli
eyju í Eyjahafi, suður af Grikk-
landi, og með byssum þessum
gátu þeir stöðvað siglingar til
annarra hernaðarlega mikilvægr-
ar eyjar, þar sem 2000 brezkir
hermenn verjast, en hafa aðeins
vistir til nokkurra daga, þegar
kvikmyndin hefst. Hitler leggur
mikla áherzlu á að ná eyju þess-
ari, því með þeim hætti hyggst
hann geta þvingað Tyrki til liðs
við sig, en við það hefði honum
opnast leið inn í Kákasus að
sunnan, til þess að gefa fornvini
sínum, Stalín, spark í bakhlut-
ann. Og örlög eyjarinnar virðast
ráðin.
Þá er það sem sex fullhugar
úr liði bandamanna eru sendir
á stúfana til að freista þess að
eyðileggja fallbyssuvirkið. Virð-
ist það raunar óðs manns æði,
Svo eru eftirfermingarveizl-
urnar. Dóttir mín fermdist í
fyrravor. Hún gat ekki sinnt
öllum þeim veizlum, sem ferm-
ingarsystkin hennar stofnuðu
til. Liggur í augum uppi, að
hér sóa unglingarnir dýrmæt-
um tíma frá námi.
í stað eftirfermingarveizla
væri þjóðráð að skólarnir
hlypu undir bagga og léðu húsa
kynni sín eina kvöldstund
fermingarbörnum með eftirliti
kennara, sem efalaust mundu
hjálpa börnunum við undirbún
ing fagnaðarins.
Þar með væru fermingarveizl
ur, sem liggja eins og mara á
barnmörgum fjölskyldum, úr
sögunni.
Ég á ófermd 3 börn, en sé^
mér ekki fært að skerast úr
leik á meðan þessi tízka er við
líði. Næst elzta dóttir mín á að
fermast í vor og mun þá vitnað
í veizlur þær, sem systir hennar
tók þátt í fyrir einu ári. Ekki
er gott að gera upp á milli
barna og þar við situr. Sagan
endurtekur sig. Mun vera eins
ástatt um fleiri. Veit ég því, að
ég mæli fyrir munn flestra for-
eldra, er ég biðst aðstoðar kenn
ara til að létta af okkur hluta
byrgðarinnar. Ég þykist þess
fullviss að málinu væri borgið
í þeirra höndum.
Jón Sigurðsson."
enda er með mestu ólíkindum,
hvernig þeir sigrast á öllum
mannraunum, og þótt myndin
styðjist við sannsögulega atburði,
þá verður naumast sagt, að allar
atburðalýsingar séu sérlega sann
færandi. En ekki skortir góðan
leik, enda eru ýmsir frægustu
leikarar heims samankomnir
þarna: Anthony Quinn; Gregory
Peck Stanley Baker o.fl. Tvær
dömur slást í leiðangurinn, þeg-
ar til eyjarinnar kemur, en reyn
ast mistryggar eins og gengur.
Þrátt fyrir mikla erfiðleika og
manntjón, heppnast þessi fifl-
djarfa ferð og brezku hermenn-
imir í herkvínni hafa nóg að
bíta og brenna tyrsta kastið.
Þetta er geysimikil mynd, bæði
löng og efnismikil, atburðarásin
hröð og sleppir áhorfendum ekki
úr spennitreyjunni fyrr en henni
Iýkur. Hefi ég naumast séð eins
íburðarmikla, spennandi og vel-
leikna mynd frá styrjaldaratburð
um. Hún er allhrikaleg á köflum
og naumast heppileg fyrir
krakka, en mér fannst grumsam
lega margt ung^iði vera viðstatt
sýninguna.
En fullorðið fólk, sem hefur
áhuga á stórfenglegum atburð-
um, það er ekki svikið á þessari
mynd.
Háskólabió: Kráin á
Ky rrahafsey j um.
ÞETTA er amerísk gamanmynd,
sem gerist á eyju í Suður-Kyrra-
hafi. Húmorinn er með köflum
svolítið sérkennilegur. Þannig tjá
menn ást til kvenna gjarnast með
því að bíta þær í öxl, hafa enda-
skipti á þeim og flengja þær eða
henda þeim í vatnsföll. Hinn
eiginlegi söguþráður verður að
lúta í lægra haldi, að því er
manni finnst, fyrir fjölda auka-
atriða, þar sem flestir snúast
með afbrigðilegum skrumskæl-
íngshætti við atvikum og við-
fangsefnum. Ekki er þó m.ynd-
inni alls varnað. Landslagssenur
eru margar mjög fagrar með
töfrandi litatilbrigðum. Og leik-
urinn er yfirleitt góður, enda eru
heimsfrægir leikarar svo sem
John Waine, Lee Mavin, Jack
Warden, Elizabeth Allen o.fl. i
aðalhlutverkum.
Myndin er gerð eftir sögu
bandaríska rithöfundarins James
Miehener, er hlocið hefur Pulitz-
er bókmenntaverðlaunin.
Ef menn þurfa að gefa einhverj
um ærlega „á hann“ ó næstunni,
þá ættu menn ckki að láta hjá
líða að sjá þessa mynd. Menn
fé þarna ágætan „Kursus“ í
kjaftshöggum.
Sveinn Kristinsson.