Morgunblaðið - 08.04.1964, Qupperneq 8

8
MORGUNBLADIÐ
Miðvikudagur 8. aprí! 1964
Jóhann Hafstein, iðnaðarmálaráðherra flytur fram sögu fyrir frumvarpi ríkisstjónarinnar um kísilgúr-
verksmiðju við Mývatn.
— Eysteinn Jónsson lætur í ljós góðar óskir, en gag nrýnir nokkur atriði.
FUNDIR voru í báðum deild-
um Alþingis i gær. 1 neðri
deild hafði Jóhann Hafstein,
iðnaðarmálaráðherra, fram-
sögu fyrir frumvarpi ríkis-
stjórnarinnar um kísilgúrverk
smiðju við Mývatn. Auk hans
tók til máis Eysteinn Jónsson.
Umræðunni var síðan frestað.
I efri deild var jarðræktar-
lagafrumvarp ríkisstjórnarinn
ar samþykkt sem lög frá Al-
Þingi. Þá voru nokkrar um-
ræður um stofnlánadeildar-
frumvarpið. Til máls tóku
þeir Páll Þorsteinsson, Ásgeir
Bjarnason, Magnús Jónsson
*g Ingólfur Jónsson, landhún-
aðarráðherra. Þetta var fram-
hald 2. umræðu, en atkvæða-
greiðslu var frestað.
Tvö önnur mál komu fyrir
neðri deild í gær. Frumvarp-
inu um lausaskuldir iðnaðar-
ins var vísað til 3. umræðu og
skipulagslagafrumvarpið var
afgreitt frá deildinni til efri
deildar. Breytingartillögur við
það voru felldar með 20 atkv.
gegn 3.
Jóhann Hafstein, iðnaðarmála-
ráðherra, hafði framsögu fyrir
frumvarpi ríkisstjórnaripnar um
kísilgúrverksmiðju við Mývatn.
Frumvarpið er lagt fram í neðri
deild.
Ráðherrann bóf mál sitt á því
að rekja aðdraganda og sögu
þessa máls, rannsóknir og samn-
ingaumleitanir við erlenda aðila.
Lét ráðherrann sérstaklega í ljós
þaikkir til Baldars Líndal, sem
verið hefur mikill frumkvöðull
rannsóknanna nyrðra.
Samvinnan við erlenda aðila
væri nýmæli og hún talin nauð-
synleg vegna sérstakra ástæðna
vKJ þessa framleiðslu og sölu
hennar erlendis. Vitnaði Jóhann
tii greinargerðar í þessu sam-
bandi, en þar segir:
LOKAÐUR MARKAÐUR
Kísilgúrverksmiðjan við Mý-
vatn yrði ekki mjög stórt iðju-
fyrirtæki, t. d. samanborið við
sementsverksmiðjuna og áburðar
verksmiðjuna. Fjárhagslega og
tæknilega væri ekki útilokað fyr
ir Islendinga eina að reisa verk-
smiðjuna, enda kæmi erlent láns-
fé til. Vandamálið liggur hins
vegar í því, að allur kísilgúrinn
yrði að seljast úr landi í harðri
keppni við gróna keppinauta um
markaðinn, andstætt því sem
gegnir að mestu um sement og
köfnunarefnisáburð. >ar við bæt-
ist hið sérstæða eðli markaðsins
fyrir kísilgúr. Notkun hans er
afar margbreytileg, en sjaldnast
notað nema mjög lítið magn hjá
Ihverjum kaupanda, auk þess sem
kröfur um gæði og afhendingu
eru mjög mismunandi. Af þess-
um ástæðum er sala á kísilgúr
mjög mikið starf, sem krefst
góðrar skiplagningar og ekki síð-
uc traustra viðskiptasamibanda,
þar eð kísilgúrmarkaðurinn í
Bvrópu er í höndum tiltölulega
fárra en sterkra aðila.
Aðstæður þær, sem lýst hefur
verið hér að framan, benda ein-
dregið til, að alislenzk kísilgúr-
verksmiðja, sem sjálf mundi ann
ast sölu gúrsins, mundi mæta
miklum söluerfiðleikum.
Fyrsta samkomulagið við hið
bollenzka fyrirtæki AIME var
gert í nóvember 1961. Síðar sagði
AIME upp samkomulaginu vegna
ótta um, að framleiðslan úr Mý-
vatni yrði ekki samkeppnisfær.
Baldur Líndal hélt þó áfram
rannsóknum sínurn og sýndi
fram á, að ótti hinna hollenzku
var ekki á rökum reistur. Var
síðan gert nýtt samkomulag um
tækni- og markaðsrannsóknir í
des. sl. og að lokum samkomulag
við hollenzka fyrirtækið AIME í
febr. sl. Staðfestingin var að sjálf
sögðu með þeim fyrirvara, að Al-
þingi veitti nauðsynlega laga-
'heimild til þess að framkvæma
samkomulagið.
SAMKOMULAGH)
VIÐ HOLLENZKA
FYRIRTÆKIÐ
Þetta samkomulag milli stór-
iðjunefndar og fulltrúa AIME í
Amsterdam er á þessa leið:
Ríkisstjórn íslands og AIME
eru sammála um, að niðurstöð-
ur tæknilegra rannsókna, svo og
rannsókn um markaðsmöguleika,
sem framkvæmdar voru á árinu
1963, séu nægilega jákvæðar til
þess að réttlæta stofnun undir-
búnings-hlutafélags, er annist
endanlega skipulagningu og ann-
an undirbúning að byggingu kísil
gúrverksmiðju við Mývatn. Báð-
ir aðilar eru sammála um að
stofna hlutafélag í þessum til-
gangi svo fljótt sem auðið er
að því tilskyldu, að Alþingi sam-
þykki nauðsynleg lög í því skyni.
Einnig hafa aðilar komið sér
saman um eftirfarandi atriði
varðandi skipulag hlutafélags
þessa:
1. íslenzka ríkisstjórnin skal eiga
80% af hlutabréfum í félaginu
og AIME 20%.
2. Hlutaféð í félaginu skal nema
10 milljónum íslenzkra króna.
Hvor aðili um sig skal fá af-
hent hlutabréf án endurgjalds
að upphæð, sem jafngildir þeim
kostnaði, er þeir hafa staðið
straum af frsim að þessu til
undirbúnings kísilgúrvinnsl-
unni. Það, sem þá er eftir að
leggja fram af hlutafónu, skal
greitt með þremur jöfnum af-
borgunum, svo sem hér segir:
1) Þegar hlutafélagið er stofn-
að.
2) Hinn 1. júlí 1064.
3) Hinn 1. desember 1964.
3. Stjórn undirbúningshliítafélags
ins, sem stofnað verður til
bráðabirgða, skal skipað fimm
mönnum, og skal einn þeirra
vera fulltrúi AIME.
4. Tilgangur þessa hlutafélags
skal vera sá að Ijúka öllum
undirbúningi, bæði að því er
varðar tækniatriði, viðskipta-
mál og fjármál, byggingu og
rekstri kísilgúrverksmiðijunnar
við Mývatn. Skal stefnt að því
að hefja byggingarframkvæmd
ir sumarið 1965.
5. Félagið skal annast rannsóknir
á kísilgúrmarkaðnum til að
ganga úr skugga um, hvert sé
líklegt markaðsverð og sölu-
magn. Hlutafárframlag AIME í
reiðufé skal lagt til hliðar til
greiðslu á þeim kostnaði, sem
til fellur vegna þessara rann-
sókna í Hollandi.
Þegar lokið er framangreind-
um undirbúningi með þeim ár-
angri, sem báðir aðilar telja við-
unandi, skal stofnað til tveggja
félaga, framleiðslufélags og sölu-
félags, á þann hátt sem hér
greinir:
KÍSILGÚRFÉLAGH)
VI» MÝVATN
Félag þetta skal vera fram-
leiðslufélag, er starfi á íslandi að
framleiðslu kísilgúr síunareína
og flytji þau til Rotterdam eða
annarra geymslustöðva sölufé-
lagsins.
Kísilgúrfélagið við Mývatn
skal taka við af undirbúnings-
hlutafélagi því, sem stofnað
verður til bráðabirgða, og skal
hver hluthafi í hinu síðar nefnda
félagi flá aflhent hlutabréf í hinu
nýja félagi, sem að nafnverði
samsvari hlutabréfaeign þeirra í
undirbúningsfélaginu.
Heil ’iihlutafé í kísilgúrfélag-
inu við Mývatn skal minnst
nema 30 milljónum íslenzkra kr.
Þar af skal hlutafjárframlag ís-
lenzku ríkisstjórnarinnar nema
minnst 51%, en AIME skal leggja
fram eigi minna en 10% og eigi
meira en 20% hlutafjárins. Þau
29—39%, sem þá eru eftir, skal
íslenzka ríkið annað hvort sjálft
leggja fram, eða selja tilsvarandi
hlutabréf bæjar- og sveitarfélög-
um eða öðrum aðilum á íslandi.
AIME er tryggður einn fulltrúi
í stjórn kísilgúrfélágsins við Mý-
vatn.
SÖLUFÉLAGIÐ
Hlutafélag þetta skal eitt hafa
rétt til þess að selja framleiðslu
kísilgúrfélagsins við Mývatn ut-
an íslands. Félagið skal hafa að-
setur í Hollandi, og skal hluta-
fé þess nema 200,000 til 400,000
hollenzkum flórínum.
Jóhann Hafstein
Með skiptum á hlutabréfum
skal kísilgúrfélagið við Mývatn
eiga rétt á því að eignast allt að
því 40% af hlutafé sölufélagsins,
og skal því tryggt að eiga að
minnsta kosti einn fulltrúa í
stjórn ýölufélagsins.
Ef AIME skyldi síðar óska þess
að selja hlutafjáreign sína í sölu
félaginu, skal kísilgúrfélagið við
Mývatn eiga forkaupsrétt að
þeim hlutabréfum.
Félögin tvö skulu gera með sér
samkomuiag, er tryggi sann-
gjarna skiptingu hagnaðar milli
félaganna.
íslendingum skal veitt tæki-
færi til að starfa í sölufélaginu
til að tryggja beztu hugsanlegu
samvinnu milli félaganna beggja
og til þess að íslendingar geti
öðlast reynslu í sölustarfinu.
MYNDUN KÍSILGÚRS
OG NAFNGIFT
Þessu næst fór ráðherrann
nokkrum orðum um kísilgúr og
myndun hans og einnig um nafn
ið, sem valið hefur verið þessu
hráefni. Hefði stóriðjunefnd leit
að eftir tillðgum um nafn og
hefði kísilgúr orðið fyrir val-
inu. Það orð væri mjög svipað
hinu þýzk* orði. sem notað er
um þetta hráefni og hefði það
augljósa kosti í för með sér, þar
eð framleiðslan væri ætluð til
útflutnings eingöngu.
STÆRÐ MÝVATNSNÁMANNA
Iðnaðarmáiöráðherra gerði
nokkuð grein fyrir stærð nám-
anna fyrir norðan og vitnaði í
skýrslu Baldurs Líndal, sem er
fylgiskjal með frumvarpinu.
Heimsframleiðslan af kísilgúr
væri nú um 1 millj. tonn á ári,
þar af framleiddu Bandaríkja-
menn helming, en helztu Evrópu
lönd sem hér segir árið 1962:
Frakkland 110.000 tonn, Þýzka-
land 72.000 tonn, Ítalía 55.000
tonn og Bretland 25.000 tonn.
Þótt gert væri ráð fyrir, að að
eins 15% af kísilleirnum í Mý-
vatni væri góður til námagraft-
ar, en það væri án efa of lág
tala, þá væri þar samt nægilegt
magn fyrir 50.000 tonna verk-
smiðju í 30 til 45 ár. Það væri
því enginn efi á því, að nægilegt
magn væri fyrir hendi í Mývatni
af kísilgúr, enda muni Mývatns-
námurnar sem heild vera meðal
þeirra stærri, sem þekktar væru.
FRAMLEIÐSLUGETA OG
SÖLUMÖGULEIKAR
Niðurstöður hollenzku rann-
sóknarstofnunarinnar TNO væru
á þá leið, að unnt væri að fram
leiða síunargúr úr botnleðju Mý
vatns, sem væri fyllilega sam-
keppnisfær við þann bandaríska,
hvað gæði snerti. Að með því að
nýta 100.000 tonn af botnleðju
á ári, megi framloiða 11.500 tonn
af síunargúr af ýmsum tegund-
um. Og að álitið sé, að unnt væri
að selja minnst 12.000 tonn af
íslenzkum síunargúr í Evrópu á
ári, án þess að það valdi verð-
lækkun á markaðinum.
Þá ræddi ráðherrann um hag-
kvæmi þessa atvinnurekstrar, en
útreikningar sýna, að þessi starf
semi á að geta gefið af sér góð-
an hagnað. Með frumvarpinu
fylgir sérstakt fyflgiskjal, þar
sem nánar er ^erð grein fyrir
þessum atriðum.
EIGNARÉTTUR A»
NÁMUNUM VI» MÝVATN
Þegar iðnaðarmálaráðherra
hafði gert þessum atriðum skil,
ræddi hann nokkur almenn at-
riði, sem snerta mál þetta. Fyrst
um eignarétt að kísilgúrnum í
Mývatni, en um það atriði fylg-
ir sérstök greinargerð með frum
varpinu, samin af prófessor Ól-
afi Jóhannessyni. Sú greinargerð
er mjög ýtarleg, en niðurstöður
prófessorsins eru þessar:
„Kísilgúr í netlögum tilheyrir
þeirri jörð, er netlög fylgja.
Vatnsbotn í stöðuvötnum utan
netlaga er almenningur lands
manna allra — er ríkiseign. Kís-
ilgúr á vatnsbotni utan netlaga
er því eign þjóðarheildarinnar,
sem löggjafinn getur ráðstafað að
vild sinni. Getur löggjafinn því
einnig að sjálfsögðu veitt land-
eigendum eða öðrum rétt til kísil
gúrsins. Valdi kísilgúrtaka í al-
menningi netlagaeigendum eða
veiðréttarhöfum í vatninu tjóni,
eiga þeir auðvitað rétt á fullum
bótum“.
Netlög eru 115 metra frá fjöru
borði.
HITAVEITA OG SAM-
GÖNGUBÆTUR
Þá gat ráðherrann þess, að
gert væri ráð fyrir hitaveitu í
Námafjalli, sem myndi selja
verksmiðjunni hita. Þessi hita-
veita mundi einnig koma ná-
grannasveitinni til góða.
Gert væri ráð fyrir nýjum vegi
um Hólasand til Húsavíkur, sem
verða mun útflutningshöfn fram
leiðslunnar. Mundi þessi vegur
stytta leiðina til Húsavíkur um
25 kílómetra.
Ráðherrann kvað Magnús Jóns
son, alþingismann, hafa átt við-
ræður við sveitarstjórnina í Mý-
vatnssveit og landeigendur
(Reykjahlíðar og Voga) að
beiðni sinni. Hefðu þessar viðræð
ur verið mjög jákvæðar og væri
mikil ástæða til þess að fagna
því. Góð samvinna við Mývetn-
inga væri nauðsynleg vegna þeirr
ar þéttbýlismyndunar, sem verk
smiðjan mundi skapa.
HLUTAFJÁREIGNIN
Að lokum fór ráðherrann
nokkrum orðum um greinar frum
varpsins og þær heimildir, sem
þær veittu. Um hlutafjáreignina
sagði ráðherrann, að ríkisstjórnin
hefði talið eðlilegt, • að ríkið ætti
51% hlutafjár, þar eð það hefði
haft alla forgöngu um málið og
ætti auk þess megnið af hrá-
efninu. Af þessum sökum væri
innifalin undanþága frá því á-
kvæði hlutafélagalaganna, atS
einn aðili geti ekki farið með
meira en fimmtung atkvæða.
Gert er ráð fyrir því að hol-
lenzka félagið eigi allt að 20%
hlutafjár og hafi einn mann i
stjórn.
Að lokum lét ráðherrann 1
ljós óskir um það, að_ góð sam-
staða gæti orðíð um þetta fram-
faramál á Alþingi og að fram-
kvæmd þess mætti fara vel úr
hendi til hagsbóta fyrir þjóðin*
í heild og til vaxtar og viðgangs
þeim sveitum og byggðarlögum,
sem nátengdust verða hinum fyr
irhuguðu framkvæmdum.
- XXX ---
EYSTEINN LÆTUR í LJÓS
GÓÐAR ÓSKIR
Að lokinni framsöguræðu Jó-
hanns Hafstein, iðnaðarmálaráð
herra, kvaddi Eysteinn Jónsson
sér hljóðs. Eysteinn lét í upp-
hafi máls síns í ljós þá von, atS
björtustu óskir um kísilgúr-
vinnslu mættu rætast. Ræðu-
maður gat þess, að mál þetta
hefði fyrst komið til kasta Al-
þingis 1958—59, þegar samþykkt
hefði verið þingsályktunartillaga
frá Karli Kristjánssyni um rann
sóknir nyrðra.
3oCui tuæA iuut
-gijuiBjj i tgæjs
-jjeCs uin jbjjijo
jiuoa ' ‘buubui
BJ5JZU3JSI njjeq
JB jba umujo
uinSanunæj J
UBJSnjOJ gB ‘jAd
eugej bCjta Rgaj
-3[BJSjaS JSgBAIJ
uuijngBuiSuicj
því tengdar, að við hefðum á-
vallt á að skipa sérfræðingum,
sem gætu fundið úrræði í at-
vinnuvegum okkar.
Þessu næst vék þingmaðurinn
að einstökum þáttum frumvarps
ins og kvað ekkert nýstárlegt, ut
an samvinnuna við hina útlendu
aðila. Framlag þeirra fjárhags-
lega væri mjög lítið og því væri
þessi samvinna ekki nauðsynleg
af fjárhagsástæðum. Tæknikunn
áttu hefðum við ekki þurft að
kaupa inn með slíkri samvinnu,
Eysteinn taldi hinsvegar þurfa
að endurskoða þá þætti samkomu
lagsins, sem fjalla um sölufyrir
tækið, sem ráðgert er að hafi að
setur í Hollandi. Taldi hann að
nægja ætti að greiða hinum hól-
lenzku venjuleg sölulaun, en
eignahluti þeirra væri óþarfur,
- XXX -----
Að lokinni ræðu Eysteins var
umræðunni frestað, þar eð fund
artími var liðinn, en næstur
hafði iðnaðarmálaráðherra kvatt
sér hljóðs.
Skálatúni berast
góðar gjafir
ENN hafa barnaheimilinu að
Skálatúni borizt veglegar gjafir
í tilefni af 10 ára afmælinu.
Frá Styrktarfélagi Vangefinna
kr.: 100.000.00, Kvennadeild
Styrktarfélags Vangefinna kr.:
40.000.00, Sindri kr.: 7.500.00, Um
dæmisstúku Suðurlands IOGT.
kr.: 2.000.00, Ingu og Sigurði
Bjarnasyni kr.: 1.000.00 og frá
vinum kr.: 1.900.00.
Stjórn barnaiheimilisins færir
gefendunum sínar innilegustu
þafckir fyrir þann hlýhug og
velvild, sem fylgir þessum rausti
arlegu gjöfum. (Frá Barnaheimil
inu að Skálatúni).